άλογο

Ονομασία

Αρχαία : Ο αρχαίος ίππος.
Επιστημονική: Equus caballus
Απο το caballus αυτό προέκυψε μια μεγάλη σειρά λέξεων οπως θα δούμε παρακατω.
O caballus ήταν το ευνουχισμένο άλογο. Ο βαρβάτος ίππος ονομάζεται «κέλης» και πληρέστερον «επιβήτωρ κέλης».

Στο κυπριακό ιδίωμα λέγεται «άππαρος» ^[184,96].
Το θηλυκό άλογο λέγεται φοράδα.
Η αρχαία «φορβάς».
Το νεαρό άλογο λεγεται πουλάρι.
Στην ποίηση υιοθετείται η λέξη άτι, που είναι Τουρκικής προέλευσης (at = άλογο , at meydan = ιππόδρομος)

Εγκυκλοπαιδικά

Το άλογο ή ίππος ή άτι ή κέλης ή φαρί, (Equus caballus), είναι τετράποδο περισσοδάκτυλο θηλαστικό της οικογένειας των ιππιδών (Equidae), που χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα ως μέσο μετακίνησης και αποτέλεσε βασική κινητήρια δύναμη των αμαξών αλλά και χρήσιμο εργαλείο στον πόλεμο. Βοήθησε επίσης την εξάπλωση των ανθρώπων σε νέες περιοχές, καθώς και τη μετανάστευση ολόκληρων λαών. Εξημερώθηκε από τον άνθρωπο γύρω στο 4500 π.Χ.

Το άλογο είναι ψηλό ζώο, γνωστό για την περήφανη όψη του. Ζει περί τα 25 χρόνια. Αντίθετα με το όνομά του είναι ιδιαίτερα έξυπνο ζώο.

Υπαρχουν και κοντοσωμα αλογα (πόνυ) της ράτσας της Σκύρου (Eqvus Cabalus Skyriano)

Το κεφάλι του είναι κάπως χοντρό, αλλά με μεγάλα έξυπνα μάτια και μεγάλα ρουθούνια. Ο λαιμός είναι πολύ δυνατός και χοντρός σε αναλογία με τις ωμοπλάτες και το στέρνο, που είναι στενά και απότομα. Το κεφάλι μοιάζει σαν μονοκόμματο, με τον πολύ μυώδη λαιμό, χοντρό και τριγωνικό στο σημείο που σμίγει με το κεφάλι. Η χαίτη του είναι μακριά και πλούσια με ένα χρώμα πάντα πιο σκούρο από το δέρμα και με ανακατωμένες ασημένιες τρίχες. Το κορμί είναι ορθογώνιο· τα πόδια λεπτά, γερά και νευρώδη με δυνατές κλειδώσεις. Η κοιλιά όμως είναι πολύ μεγάλη, η ράχη καμπυλώνεται ελαφρά, οι μηροί αποκλίνουν όπως της αγελάδας και η ουρά είναι τοποθετημένη χαμηλά, όπως στα γαϊδούρια, πολύ πυκνή και φτάνει ως τη γη. Τα χρώματα των Σκυριανών αλόγων είναι διάφορες αποχρώσεις του καστανού και του κοκκινόφαιου και σπανιότερα το λευκό ή το γκριζόφαιο πονυ

Σε σύγκριση με άλλα άλογα, τα πόνυ παρουσιάζουν συχνά παχύτερες χαίτες, ουρές και τομάρι, καθώς και αναλογικά κοντύτερα πόδια, ευρύτερα κοιλιά, βαρύτερο κόκαλο, παχύτερο λαιμό, και μικρότερες κεφαλές με ευρύτερο μέτωπο. Η λέξη "πόνι" προέρχεται από την παλιά γαλλική poulenet, που σημαίνει πουλάρι, ένας νεαρό, ανώριμο άλογο, αλλά αυτό δεν είναι η σύγχρονη έννοια Σε αντίθεση με ένα πουλάρι άλογού, ένα πόνι παραμένει περιορισμένου μεγέθους και στην πλήρη ενηνηλικίωση. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι που δεν είναι εξοικειωμένοι με τα άλογα μπορεί να μπερδέψουν ένα ενήλικο πόνυ με πουλάρι.

Το πόνυ αποτελέσε άνα ιδαιτερα κερδοφόρο παιχνίδι για βρέφη. Βλ. Εικονα.

Τι λεει μωρέ το Ζωον!

Η φωνή του αλόγου λέγεται χρεμετισμός ή φριμαγμός, το ρήμα χρεμετίζειν, φριμάττεσθαι, φρυάττεσθαι
μετοχές: χρεμετίζοντες, έπιχρεμετίζοντες. ^[681] Σημερα λεγεται χλιμίντρισμα χλιμιντρίζω και χλιμιντράω.

 χλιμίντρισμα

Ο Γ. Σουρής ερωτά στο «Ο Φασουλής Φιλόσοφος»:

Έχεις το χλιμίντρισμα εκείνο της φοράδας;
Έχεις λαγού περπατησιά και κάβουρα ποδάρια;

Pet names

Ο άνθρωπος είναι και συναισθηματικά συνδεδεμένος με το δικό του άλογο. Του δίνει λοιπόν και κύριο όνομα όπως στο σκύλο του ή την γάτα του. Πολλά τέτοια ονόματα,που έχουν συχνή χρήση, έγιναν δηλωτικά του γένους «άλογο»:
Ψαρής , Μαύρος, Ντορής, Γρίβας αλλά και από άλλα χαρακτηριστικά οπως πχ. ο Βουκεφάλας, Ροσινάντης και Ντόλυ:

Βουκέφαλος

Ροσινάντης (Rocinante)

Το άλογο του Δον Κιχώτη, ήρωα του ομωνύμου μυθιστορήματος του Ισπανού συγγραφέα (Miguel de Cervantes Saavedra) Μιγκουέλ Θερβάντες.

Rocín στα ισπανικά σημαίνει άλογο εργασίας ή κατώτερης ποιότητας άλογο ("nag"), αλλά και αναλφάβητος ή τραχύς άνθρωπος. Υπάρχουν παρόμοιες λέξεις στα γαλλικά (roussin, Rosse), Πορτογαλικά (rocim) και Ιταλικά (ronzino). Η ετυμολογία είναι αβέβαιη. Το όνομα είναι, ωστόσο, ένα λογοπαίγνιο. Κατ΄αρχήν η ισπανική κατάληξη, «ante» σημαίνει «πριν» ή «πρώην». κατά δεύτερον λόγο , μπορει αυτό να μεταφράζεται και ως «μπροστά». Ο Θερβάντες χρησιμοποιεί διφορούμενες ερμηνείες σε πολλές λέξεις του μυθιστορήματος.

Ντόλυ

Το περίφημο άλογο του Λούκυ Λούκ. Παίζει σκάκι, σελώνεται μονο του, κάνει θελήματα και σωτήριες επεμβάσεις αλλα ταυτογρονα εκφράζει βαθυστόχαστες φιλοσοφικές σκεψεις για κοινωνικα θέματα και θέματα ανθρωπίνων σχέσεων. Στις Αγγλικές εκδόσεις ονομάζεται Jolly Jumper.

Βυζαντινά άλογα

Ο Φαιδων Κουκουλές^[161.39] αναφέρει ονόματα αλόγων ιπποδρομίας όπως: Αριστείδης, Ραδιάτος, Πύρρος, Πελώριος, Παλαιστινιάρχης, Κυναγός, Ευθύνικος, Χρύσης. Υλλας, Ιταλος και Αδρίας

Ετυμολογία

Άλογο: Η λέξη «άλογο» είναι επίθετο που σημαίνει το άνευ λογικής ή λόγου (ομιλίας). Χρησιμοποιήθηκε στο στρατό για να διακρίνει το έμψυχο υλικό σε στρατιώτες και άλογα [ζώα] = ίππους. Οπως αναφέρει ο καθ. Γ. Χατζηδάκις, που έκανε μιά διεξοδική έρευνα για την ετυμολογία του αλόγου. Μεταγλωττίζω από την καθαρεύουσα:

Για τη λέξη αυτή ειπώθηκε πως δεν μπορεί να σχετισθεί με το αρχαίο επίθετο άλογος γιατί ο ίππος είναι πολύ έξυπνο ζώο και άλλα ζώα όπως το πρόβατο και το βόδι ειναι πολύ πιο άλογα από τον ίππο. φαίνεται λοιπόν κατ΄αρχην παράλογο να χαρακτηρίζεται ο ίππος άμυαλος. Δεν είναι όμως. Γιατί η ονομασία αυτή δόθηκε στον ίππο από ανθρώπους που είχαν στενή σχέση μονό με αυτόν: τους στρατιώτες. Άλογον λοιπόν, κατ΄αντιδιαστολήν προς τον έλλογο, τον λογικό άνθρωπο. Στη στρατιωτική ζωή γινόταν συχνά λόγος για ανθρώπους και άλογα: «ανάπαυσιν του τε στρατού και των αλόγων». (Θεοφάνης - Χρονογραφια - 317.17)^[279.142]

Ιππος απο το Ινδοευρωπαικό ekwo > Lat. equus. ^[131].591

Φορβάς Απο το ουσιαστικό φορβιά: σχοινί με το οποίο δένεται το άλογο ή ο γάϊδαρος στο παχνί. Το καπίστρι. Απο το ρήμα φέρβω : βόσκω, φυλάω, τρέφω.^[196.470]

Φαρί: απο το Φαρί[ν] < αραβικά φαράς=άλογο.

Άτι: απο το τουρκικο at = αλογο

(πρβλ την τουρκική παροιμία: at bulunur meydan bulunmaz, meydan bulunur at bulunmaz : είχαμε άλογο δεν είχαμε ιππόδρομο, αποκτήσαμε ιππόδρομο δεν έχουμε άλογο)

Κέλης : γεν. κέλητος από το αρχ. ρ. κέλλω = κατευθύνω

(πρβλ εξ-οκέλλω = ρίχνω έξω [το πλοιο] αλλά λέμε «σήμερα εξωκείλα» δηλ. «το έριξα έξω» = παρεκτράπηκα, συνήθως στο φαγητό , το ποτό ή το ξενύχτι. Συνωνυμο «εξόρισα» και για αυτο λέμε «ο αέρας ξορίζει», δηλ. ρίχνει έξω πλοία. Το «ξυρίζει» είναι παρετυμολογία. )

Τραγούδι

Να ' τανε το 21

Μνημειώδες τραγούδι, τέρας ανιστορικότητας,
ασυναρτησίας, παραλογισμού.

Δες τα σχόλια μου.

Να περνάω καβαλλάρης
στο πλατύ τ' αλώνι
Γιατι; Θα αλώνιζε;
και με τον Κολοκοτρώνη
να 'πινα κρασί

Ο Κολοκοτρώνης δέν φημιζονταν
για τις δημοσιες σχεσεις του

Να πολεμάω τις μέρες στα κάστρα
και το σπαθί μου να βγάζει φωτιά
και να κρατάω τις νύχτες με τ' άστρα
μετά τή λήξη του ωραρίου
στον ξενώνα του καστρου!
μια ομορφούλα αγκαλιά.

Στο γραπτό λόγο «ομορφούλα» οταν ακούγεται το τραγούδι λενε «τουρκοπούλα». Στάθηκε απαραίτητη η τροποποίηση για προσαρμογή στα πλαίσια του Βορειοατλαντικού Συμφώνου.

Μου ξανάρχονται ένα ένα
χρόνια δοξασμένα
να 'τανε το είκοσι ένα
να 'ρθει μια βραδυά.
Τι χρονια! το 1821 ήταν ενα έτος.
Ενα έτος σε μια βραδυά!

Πρώτος το χορό να σέρνω
στου Μωρηά τις στράτες
Ο χορός μπορεί να γίνεται στο αλώνι
αλλά στις στράτες ... αμφιβάλλω.
και ξωπίσω μου Μανιάτες
και οι Ψαριανοί
μεγάλο ταξίδι κάνανε για να του ειναι παρέα
και κουβαλήσαν και τ΄αλογά τους
απο τα Ψαρά για να έρχονται ξωπίσω του.

Κι όταν λαβωμένος γέρνω
κάτω απ' τους μπαξέδες (μόνο ένας τυφλοπόντικας
μπορεί να είναι κάτω απο τους μπαξέδες=κήπους)
να με ραίνουν μενεξέδες
ποιος αλλος θα ηταν κατω απο τους μπαξέδες
και που έβρισκε τους μενεξέδες στο πεδιο της μαχης;
Εκτός να τραβαγε τις ρίζες των μενεξεδων
που ισως να υπήρχαν πάνω σ τους μπαξέδες.
χέρια κι ουρανοί
υπόγειοι ουρανοί! Ελεος!

Ο Ρόβας

Ο Ρόβας εξεκίνησε,
μες την Βλαχιά να πάει,
Νύχτα σελώνει τ’ άλογα,
νύχτα τα καλιγώνει,
Βάζει τα πέταλα χρυσά,
καρφιά μαλαματένια.

Το Αμάξι

Ένα όμορφο αμάξι με δυο άλογα
να μου φέρετε τα μάτια μου σαν κλείσω
τον ντουνιά με τα στραβά και τα παράλογα
καβαλάρης μια φορά να σεργιανίσω

Στίχοι: Κώστας Βίρβος
Μουσική: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Η αρπαγή τής γυναικός του ακρίτη

Ο υμνος στις ικανότητες του αλόγου (μαύρου).
Το παραθέτω αυτούσιο γιατί είναι μνημειώδες.

Ως έτρωγα κι' ως έπινα σε μαρμαρένια τάβλα, 
ο μαύρος μου χλιμίντρισε και το σπαθί μου ερράη, 
κ' εμένα ο νους μου τό βαλε, παντρεύουν την καλή μου, 
με κάποιον άλλον τη βλογούν κ' εκείνη δεν τον θέλει, 
παντρευαρραβωνιάζουν την κ' εμένα μ' αστοχούνε.
Περνώ και πάω 'ς τους μαύρους μου, τους εβδομηνταπέντε.
"Μαύροι μου ακριβοτάγιστοι και μοσκαναθρεμμένοι, 
ποιος ειν' αψύς και γλήγορος, να τον καβαλλικέψω, 
ν' αστράψη 'ς την ανατολή και να βρεθή 'ς τη δύση;"

Οι μαύροι μου όσοι τάκουσαν ούλοι βουβοί απομείναν, 
κι' όσαις φοράδες τάκουσαν έρρηξαν τα πουλάρια, 
κ' ένας γρίβας παλιόγριβας, σαρανταπληγιασμένος, 
κείνος απολογήθηκε, γυρίζει και μου λέει. 
"Εγώ είμαι αψύς και γλήγορος να πάγω όθε κι' αν είναι.
Οπού είναι γάμος και χαρά πάνε τα νια πουλάρια, 
οπού είναι πόλεμος φρικτός παίρνουν εμέ το γέρο. 
Εγώ είμαι γέρος κι' άχαρος, ταξίδια δε μου πρέπουν, 
μα για χατίρι της κυράς να μακροταξιδέψω, 
οπού μ' ακριβοτάγιζε 'ς το γύρο της ποδιάς της, 
κι' οπού μ' ακριβοπότιζε 'ς τη χούφτα του χεριού της.
Μόν' δέσε το κεφάλι σου με δυο με τρία μαντήλια, 
και σφίξε τη μεσούλα σου με δυο με τρία ζουνάρια, 
να μη σε φάη η βουή και ντραλιστής και πέσης. 
Και μη σε πάρη κουρτεσιά και βάλης φτερνιστήρι, 
και θυμηθώ τη νιότη μου και κάμω σαν πουλάρι, 
και σπείρω τα μυαλούδια σου 'ς εννιά μοδιώ χωράφι."

Στρώνει γοργά το μαύρο του, γοργά καβαλλικεύει.
Δίνει βιτσιά του μαύρου του και πάει σαράντα μίλλια,
και μεταδευτερώνει του και πάει σαρανταπέντε.
'Σ τη στράταν οπού πήγαινε το θιον επαρακάλει.
"Θέ μου να βρω τον κύρη μου στ΄αμπέλι να κλαδεύη."
Σα χριστιανός που τόλεγε, σαν άγιος εξακούστη,
κι' απάντησε τον κύρη του, που κλάδευε στ΄αμπέλι.
"Καλώς τα κάνεις, γέροντα, το τίνος είν' ταμπέλι;
-Της ερημιάς, της σκοτεινιάς, του γιου μου του φευγάτου.
Σήμερα της καλίτσας του της δίνουν άλλον άντρα,
εψές επήραν τα προικιά και σήμερα τη νύφη.
-Παρακαλώ σε, γέροντα, αλήθεια να με δώσης,
τάχα θα φτάσω 'ς τη χαρά, θα φτάσω και 'ς το γάμο;
-Αν έχης μαύρο γλήγορο 'ς σπίτι τους προφτάνεις,
κι' αν είν' οκνός ο μαύρος σου 'ς την εκκλησιά τους βρίσκεις."
Δίνει βιτσιά του μαύρου του και πάει σαράντα μίλια,
και μεταδευτερώνει του και πάει σαρανταπέντε.
'Σ τη στράταν οπού πήγαινε το θιον επαρακάλει.
"Θε μου να βρω τη μάννα μου 'ς τον κήπο να ποτίζη!"
Σα χριστιανός που τόλεγε, σαν άγιος εξακούστη,
κ'ευρήκε τη μαννούλα του που πότιζε τον κήπο.
"Ώρα καλή, γερόντισσα, το τίνος ειν' ό κήπος;
-Της ερημιάς, της σκοτεινιάς, του γιου μου του φευγάτου
που σήμερα η γυναίκα του θα πάρη νάλλον άντρα,
εψές επήραν τα προικιά και σήμερα τη νύφη.
-Πες μου να ζης, γερόντισσα, φτάνω κ' εγώ 'ς το γάμο;
-Αν εχης μαύρο γλήγορο, 'ς το σπίτι τους προφτάνεις,
κι' αν ειν' οκνός ο μαύρος σου, 'ς την εκκλησιά τους βρίσκεις."

Δίνει του μαύρου του βιτσιά 'ς τη χώρα κατεβαίνει. 
Εκεί σιμά, εκεί κοντά 'ς το σπίτι του να φτάση, 
ο μαύρος του χλιμίντρισε κ' η κόρη αναστενάζει. 
"Τι έχεις, κόρη μ', και θλίβεσαι και βαριαναστενάζεις, 
τα ρούχα σου δεν είν' καλά, ή τα φλωριά σου λίγα; 
-Φωτιά να κάψ' τα ρούχα σου και λάβρα τα φλωριά σου, 
τι ο μαύρος που χλιμίντρισε σαν του καλού μου μοιάζει.
-Αν ειν' ο πρώτος άντρας σου να βγω να τον σκοτώσω.
-Δεν ειν' ο πρώτος άντρας μου να βγής να τον σκότωσης, 
μόν' είν' ο πρώτος μου αδερφός, μου φέρνει τα προικιά μου. 
-Αν είν' ο πρώτος σου αδερφός, έβγα να τον κέρασης." 
Χρυσό ποτήρι νάρπαξε να βγή να τον κεράση. 
"Δεξιά μου στέκα, λυγερή, ζερβά μου πέρνα, κόρη." 
Το μαύρο του χαμήλωσε κ' η κόρη απάνω ευρέθη. 
Βγάλλει και το χρυσό σπαθί και ταργυρό μαχαίρι, 
δίνει του μαύρου του βιτσιά κ' επήρε χίλια μίλλια, 
μηδέ το μαύρον είδανε, μήτε τον κορνιαχτό του. 
Οπού είχε μαύρο γλήγορο νείδε τον κορνιαχτό του, 
κι' οπού είχε μαύρο κ' είν' οκνός, μηδέ τον κορνιαχτό του.

 Ποίηση

Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ' άστρο χαλινάρι
και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να την φέρει.

Του νεκρού αδελφού

Το ένοικο σ' εχάλασαν, και την καλή σ' επαίραν.
Τ' όλον καλλίον τ' άλογο σ', στρώνε και καβαλκεύνε.

Ακρίτας ( Πόντος )

Δίνει βιτσιά στο άλογο κι ανέμοι τον επαίρνουν
μα είχε άλογο γοργό στο σπίτι προλαβαίνει

Άλλο τι δεν εζήλεψα μέσ' στον απάνου κόσμο,
παρά το γλήγορο άλογο και το γοργό ζευγάρι,
και τη γυναίκα την καλήν οπού τιμάει τον άντρα.

...

Το μαύρο καβαλλίκεψε και στο χωριό γυρίζει,
τη νύφη του νεφώναξε, τη νύφη του φωνάζει.

Τ' αγαπημένα αδέρφια και η κακή γυναίκα

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το φως και η πρώτη
χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου
η αλκή μες στο ζώο που οδηγεί τον ήλιο
το φυτό που κελάηδησε και βγήκε η μέρα
Η στεριά που βουτά και υψώνει αυχένα
ένα λίθινο άλογο που ιππεύει ο πόντος
οι μικρές κυανές φωνές μυριάδες
η μεγάλη λευκή κεφαλή Ποσειδώνος

....

«Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα.
Και είδα και θαύμασα..
Και στη μέση της έσπειρε κόσμους
μικρούς κατ’ εικόνα και ομοίωσή μου ..
Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή
και γαλήνιοι αμφορείς
και λοξές δελφινιών ράχες..»

Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Λογοτεχνία

Ο Δούρειος Ιππος (Trojan Horse)

Ο δούρειος ίππος (δούρειος = ο κατασκευασμενος απο σανίδες ή δοκάρια, ξύλινος, πρβλ. δόρυ^[261.283]) στην Ιλιάδα του Ομήρου είναι κατασκευή εμπνευσμένη από τον Οδυσσέα, ένα ξύλινο άλογο-κρύπτη. Σκοπός του Οδυσσέα ήταν να παραπλανηθούν οι Τρώες και να το εκλάβουν ως δώρο και ως δείγμα καλής θελήσεως και ειρήνης από τους Αχαιούς. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια κατασκευή που έκρυβε εντός της τους σημαντικότερους αρχαίους Έλληνες ήρωες. Εκείνοι, μετά την είσοδο του ίππου στην Τροία, βγήκαν από αυτόν και άνοιξαν τις πύλες στους υπόλοιπους, προκειμένου να ξεκινήσει η άλωση και λεηλασία της πόλης.

Μεταφορικά σημαίνει κάθε μέσον που εισβάλει δολίως και κακοβούλως. ΚυρΊως μια κατηγορΊα ιών των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

«Η φυγή» - Α. Βαλωρίτη

«Τ' άλογο! τ' άλογο! Ομέρ Βρυώνη,
το Σούλι εχούμησε και μας πλακώνει.
Τ' άλογο! τ' άλογο! ακούς,
σουρίζουν ζεστά τα βόλια τους, μας φοβερίζουν

ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗ Η ΦΥΓΗ.

Παρωδία του ποιήματος σε γελοιογραφία του Μποστ

ΚΛΙΚ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ

Εις Δόξαν

Ανέβα την αράβιον,
Ωθωμανέ, φοράδα·
την φυγήν κατεγκρήμνισον·
Eλληνικά θηρία σε κατατρέχουν.
Ανδρέας Κάλβος - Αι Ωδαί - Ωδή Δευτέρα - Εις Δόξαν - στ. κ

Τα άλογα του Αχιλλέως

Τον Πάτροκλο σαν είδαν σκοτωμένο,
που ήταν τόσο ανδρείος, και δυνατός, και νέος,
άρχισαν τ' άλογα να κλαίνε του Αχιλλέως·
η φύσις των η αθάνατη αγανακτούσε
για του θανάτου αυτό το έργον που θωρούσε.
Τίναζαν τα κεφάλια των και τες μακρυές χαίτες κουνούσαν,
την γη χτυπούσαν με τα πόδια, και θρηνούσαν
τον Πάτροκλο που ενοιώθανε άψυχο -αφανισμένο-
μιά σάρκα τώρα ποταπή -το πνεύμα του χαμένο-
ανυπεράσπιστο -χωρίς πνοή-
εις το μεγάλο Τίποτε επιστραμένο απ' την ζωή.

Τα δάκρυα είδε ο Ζεύς των αθανάτων
αλόγων και λυπήθη. «Στου Πηλέως τον γάμο»
είπε «δεν έπρεπ' έτσι άσκεπτα να κάμω·
καλύτερα να μην σας δίναμε άλογά μου
δυστυχισμένα! Τι γυρεύατ' εκεί χάμου
στην άθλια ανθρωπότητα πούναι το παίγνιον της μοίρας.
Σεις που ουδέ ο θάνατος φυλάγει, ουδέ το γήρας
πρόσκαιρες συμφορές σας τυραννούν. Στα βάσανά των
σας έμπλεξαν οι άνθρωποι». -Όμως τα δάκρυά των
για του θανάτου την παντοτεινή
την συμφοράν εχύνανε τα δυό τα ζώα τα ευγενή.

Αριστοφάνης - Ιππείς
(γράφεται Ιππής)

Οι Ιππής είναι κωμωδία του Αριστοφάνη που διδάχτηκε το 424 π.Χ. στα Λήναια και κέρδισε τη νίκη. Το όνομά της προέρχεται από το χορό του έργου. Ήταν η πρώτη κωμωδία που ανέβηκε με το όνομα του Αριστοφάνη. Ο Αριστοφάνης άρχισε να συγγράφει τους Ιππής για να στηλιτεύσει έναν πολιτικό της εποχής, τον δηµαγωγό Κλέωνα, ο οποίος ήταν προσωπικός εχθρός του. Ένας πολιτικός φαύλος που οδηγούσε στην καταστροφή τη χώρα Βρισκόσαστε στον έβδοµο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέµου. Ο Αριστοφάνης με την κωμωδία αυτή πραγματεύεται τη φαυλότητα της εξουσίας και πώς η εξουσία µπορεί να οδηγήσει µία χώρα - στην προκειμένη περίπτωση την Αθήνα του Πελοποννησιακού Πολέμου- στην καταστροφή. Το μήνυμα του έργου είναι κάτι που µας αφορά και θα µας αφορά πάντα. Άρα είναι οι καταστάσεις τις οποίες το έργο θίγει που παραµένουν επίκαιρες. Στο πρόσωπο του Κλέωνα µπορούµε να δούµε τον κάθε πολιτικό, τον κάθε άρχοντα του τόπου που διοικεί άσχηµα και οδηγεί τη χώρα του σε αδιέξοδο. Η κύρια ιδέα, επίσης, ότι για να χτυπήσεις έναν φαύλο πολιτικό πρέπει να εφεύρεις έναν φαυλότερο οπότε ο φαυλότερος χτυπάει τον κακό είναι και πρωτότυπη αλλά και πάρα πολύ απαισιόδοξη. Δυστυχώς όµως η ιστορία επαναλαµβάνεται.

Ριχάρδος ΙΙΙ - Ουίλιαμ Σαίξπηρ

Πάρα πολύ γνωστή η αττάκα του Ριχάρδου «Ενα άλογο! Ενα άλογο! Το Βασίλειο μου για ένα άλογο »

Κing Richard: A horse, a horse! My kingdom for a horse!
Catesby: Withdraw, my lord; I'll help you to a horse.
King Richard: Slave! I have set my life upon a cast, And I will stand the hazard of the die.
Richard The Third Act 5, scene 4, 7–10

Παραθέτω ενα χαριτωμένο πραγματικό περιστατικό απο τη ζωή του Εθνικού Θεάτρου: Ο διάσημος Αιμίλιος Βεάκης παίζει Ριχάρδο ΙΙΙ στο Βασιλικό Θέατρο. Όταν λέει τήν φράση «Ενα άλογο! Ενα άλογο! Το Βασίλειο μου για ένα άλογο» κάποιος αναιδής απο τον εξώστη του φωνάζει «Γάϊδαρος δε γίνεται;» και ο Βεάκης απαντά, εκτός σεναρίου: «Γινεται! Μονο έλα γρήγορα!»

Σκοτώνουν τα Άλογα Όταν Γεράσουν

Αμερικανική ταινία του 1969
Αγγλικός Τίτλος: They Shoot Horses, Don`t They?

Υπόθεση: Τις σκοτεινές μέρες τις οικονομικής κρίσης, οι ‘χορευτικοί μαραθώνιοι’ αποτελούσαν έναν τρόπο για να διαγωνιστούν οι απελπισμένοι άνθρωποι με σκοπό τα χρηματικά έπαθλα. Το θέαμα κρατούσε μέρες, καθώς οι διαγωνιζόμενοι πίεζαν τους εαυτούς τους πέρα από τα όρια της εξάντλησης, ενώ το βάρβαρο κοινό παρακολουθούσε στοιχηματίζοντας χρήματα για σπορ ή κέρδος. Ενάντια σ’ αυτό το σκηνικό, οι ζωές μιας άνισης ομάδας διαγωνιζομένων περιπλέκονται. Συναντιούνται τυχαία, κινούνται ανελέητα στην πίστα ψάχνοντας ένα όνειρο. Κι ενώ το κοινό παρακολουθεί… το ρολόι χτυπάει … ποιος από αυτούς θα επιζήσει;

Εμπνευσμένη γελοιογραφία

Παρομοιώσεις

1. Ενδεικτικό μεγάλου μεγέθους, πρηξήματος: τον κάνανε «ίσα με ένα άλογο»
   = τον έδειραν.
2. Εχω τρεχάματα, μπλεξίματα = «Τρέχω σαν άλογο».
3. Το «φοράδα», ως χαρακτηρισμός, δηλώνει γυναίκα σωματώδη και αναίσθητη. Συνώνυμα: αλόγα και μουλάρα.

Φυσιογνωμικές παρομοιώσεις

O Charles LeBrun μελέτησε τις γραμμές που συνδέουν διάφορα σημεία του κεφαλιού ζώων και ανθρώπων.

Μετά από σύγκριση των κοινών γεωμετρίκων χαρακτηριστικών συνεπέρανε οτι αποκάλυτουν τις ικανότητες του πνεύματος ή του χαρακτήρα. Παραπλεύρως ο Αλογομούρης.

Παράγωγα και σύνθετα

απο το «άλογο»

• αλογομούρης: φανατικός, που στοιχηματίζει στον ιπποδρομο.
  Δες επισης και Φυσιογνωμικές παρομοιώσεις.

• αλογόμυγα: ο οίστρος. Κανει το άλογο να αφηνιάσει. Μεταφορικά: η έξαψη, η παραφορά. πρβλ. «τι μύγα σε τσίμπησε»
• αλογάρης: ιπποκόμος
• αλογάκι: μικρό άλογο. Το «Αλογάκι της παναγίας» ειναι ενα έντομο που μοιάζει με ακρίδα.
• αλογοουρά: Είδος κόμμωσης κοριτσιών με σχήμα ουράς αλόγου.

• αλογοπάζαρο: αγορά αλόγων. Απο το τουρκικό παζάρ = αγορά, αλογοπανήγυρη.
• αλογότριχα: τρίχα απο ουρά αλόγου.

από τον «ίππο»

Άμιππος

Στρατιώτης του ελαφρού πεζικού , παραστάτης του ιππέα. Πολεμούσε πεζός δίπλα του και πολλές φορές μροστά του. Συχνά και οι δύο χρησιμοποιούσαν το ίδιο άλογο*. Άμιππους  χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι και οι Βοιωτοί.

 

Το ιδιο πράγμα λέγεται οτι έκαναν και οι Ναϊτες Ιππότες: καβαλούσαν το ιδιο άλογο για λόγους ταπεινότητας και οικονομίας. Το έπαιζαν οτι ήταν φτωχοί στρατιώτες του Χριστού, (Poor Knights of Christ and the Temple of Solomon) μέχρι που κατέληξαν οι πλουσιότεροι Τραπεζίτες της εποχής τους.   Βλέπε σκίτσο και  σιγγίλιον.

ΣΣ : Πιστευω οτι προκειται περι παπαδιστικης υποκρισιας. Το ζωντανό θα είχε λυγίσει σε λίγα βήματα με δύο πάνοπλα ζωντόβολα επάνω του. Η ιδέα όμως βοηθούσε επικοινωνιακά: "Δεν μπορούμε να έχουμε ούτε δύο άλογα (ντε σεβώ). Τον οβολόν σας,  καλοι μου χριστιανοί,  για την σωτηρία του παναγίου τάφου!".

ιππαγρέται

ιππεις+αγρέω (αγρέω = επιλέγω, διαλέγω, ξεχωρίζω αλλά και κυνηγώ>αγρεύς, αγρα). Πρβλ. "προς άγραν πελατών"

Τρεις άρχοντες των Σπαρτιατών που εξελέγοντο απο τους εφόρους και επιφορτίζοντο με την επιλογη 300 οπλιτών που απετέλουν για την βασιλική φρουρά.

(Ξενοφώντος Λακεδαιμονίων Πολιτεία 4,2 3,4).

Και θα το εξηγήσω αμέσως πώς ακριβώς οργάνωσε την αγωγή τους. Εκλέγουν, λοιπόν, οι πέντε έφοροι ( = η ανώτατη κρατική εξουσία στη Σπάρτη με ενιαύσια θητεία) απ' την κατηγορία των αντρών τρεις άρχοντες, που ονομάζονται «ιππαγρέται». Καθένας απ' αυτούς επιλέγει ορισμένον αριθμό ανδρών, επεξηγώντας για ποιό λόγο προτίμησε αυτούς κι απέρριψε τους άλλους. Εκείνοι όμως που δεν κρίθηκαν επίλεκτοι, τρέφουν έχθρα και εναντίον εκείνων που τους απέρριψαν και εναντίον εκείνων που προτιμήθηκαν αντ' αυτών.

Στοβαίου Ανθολογιον - τ. Β σ. 75 §28

ιππαστί: καβαλικευτά

ιππικό: Σωμα στρατού με εφιππους στρατιώτες, (συν. ιππείς)ενα διαστημα συνυπήρχε με τα τεθωρακισμένα και μετά καταργήθηκε τελειωτικά. Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ υπάρχει έφιππη αστυνομία.

ιππόδρομος ή ιπποδρόμιο (τουρκικά ατ μεϊντάν), ιπποδρομιάκιας (βλ. αλογομούρης), ο αρχαίος φίλιππος.

Στους ιππόδρομους το μέρος που βρωμάει λιγότερο ειναι οι σταύλοι.
Μιχ. Πιστιλαδής - Σατυρικό Λεξικό

ιπποκόμος: φροντιστής αλόγου (απο το κομώ = φροντίζω πρβλ. νοσοκόμος)

Πρβλ. το ρεμπετικο η «Παξιμαδοκλέφτρα»

Ήσουνα ξυπόλυτη και γύρναγες στους δρόμους
τώρα που σε πήρα εγώ γυρεύεις ιπποκόμους

Ο ιπποκόμος ή ορντινάτσα ήταν στρατιώτης στην υπηρεσια ανωτερου ή αναωτάτου αξιωματικού. Η ύπαρξη ιπποκόμου προσέδιδε περισσότερη αίγλη στους αξιωματικούς που ηταν τότε και περιζήτητοι γαμπροί.

ιππότης:

• Tίτλος ευγενείας του Μεσαίωνα, για βαριά οπλισμένους έφιππους πολεμιστές, που μάχονταν με κάποιο τάγμα, οπως οι ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης
• Μοναχός που ανήκε σε ένοπλο τάγμα και, δηλώνοντας πίστη στο Θεό, πολεμούσε τους άπιστους, οπως οι ιππότες του Ναού ή Ιππότες τής Ιερουσαλήμ ή Ιωαννίτες Ιππότες.^[9140]
• Αντρας με ιπποτική και περιποιητική συμπεριφορά προς τις γυναίκες
• Γενικά έφιππος άνδρας.
  Οι γνωστότεροι τέτοιοι Ιππότες ήταν «οι Ιππποτες της Αποκαλυψεως» (Μυστική Οργάνωση για τη στήριξη της Καθολικής Εκκλησίας- Οίκος ιδρυθείς το 1693 υπο του Agostino Gabrino). Στην Αποκάλυψη αναφέρονται 4 καβαλάρηδες που ιππεύουν πολύχρωμους ίππους: λευκόν, πυρρόν, μέλανα, και χλωρόν*. βλ. Αποκάλυψη Β6 §7. Ενέπνευσαν Σκηνοθέτες οπως ο Μπεργκμαν και ζωγράφους οπως ο Ντύρερ.

* Χλωρός = πράσινος. Αρα τα «πράσιν΄αλογα» ήταν εφεύρημα της Γραφής και συνώνυμον των ανοησιών.

• Νεαρός ρομαντικός εραστής που διαθέτει ομορφιά κι ευγένεια

ιπποσύνη: Η ιδιότητα του ιππότη. Απονέμεται με ειδική τελετή. βλ. τη σχετική μελέτη μου για την είσοδο στήν ιπποσύνη:
Η ΣΦΑΛΙΑΡΑ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ

ιπποτικός: Επίθετο που αποδίδεται συνήθως σε αυτόν που έχει καλούς τρόπους και ευγένεια.

Σχετικά μέ τήν ιπποσύνη βλέπε επίσης και την μελέτη μου «Το κασίδι του Ιμπέριου» και το λήμμα «Κονταροκτύπημα» στη σελίδα μου «Εγκυκλοπαιδικό και ετυμολογικό λεξικό Βυζαντινών λέξεων», και την Ειδική βιβλιογραφία:

065: ΟΙ ΝΑΙΤΕΣ ΙΠΠΟΤΕΣ:ΡΗΝΤ : ΕΝΑΛΙΟΣ : 1999
168: Ο ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ:ΕΠ.Σ ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗΣ : ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ : 1868
220: Η ΙΠΠΟΣΥΝΗ:Ν. ΑΙΓΙΝΗΤΗΣ : ΔΙΕΘΝΕΣ ΤΑΓΜΑ ΑΓ. ΚΩΝ/ΝΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ : 1970
284: ΙΠΠΟΤΕΣ:Κ. ΓΚΡΑΒΕ : ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ : 1997
9140: HISΤΟIRE DES CHEVALIERS ΗΟSPITALIERS DE SAINT JEAN DE JERUSALEM,          Apelez depuis Chevaliers de Rhodes , & aujourd'hui Chevaliers de Malte. :          Abbé DEVERTOT : 1742
0534: A display of heraldry- Wililiam Newton - Pickering - 1846
0536: A practical manual of heraldry and of heraldic Illumination with a glossary of principal terms of herlardry - F.R. Baiget - Rowney - 1864
9105: The elements of heraldry - W. Whitemore - W.J. Widdleton - 1866
9111: An introduction to heraldry - Hugh Clark - H. Washbourne - MDCCCXLIV
9223: Encyclopaedia of heraldry, or General Armory of England, Scotland and Ireland - John Burke Esq. - London MDCCCXLIV

 

ιπποπόταμος: υδροβιο (ποτάμιο) θηλαστικο. Δεν απαντά στην Ελλάδα.

ιπποσκευή: το σύνολο των εξαρτημάτων που χρειάζονται για το καβαλίκεμα ενός αλόγου: αναβολέας, εφίππιο ή σέλλα ή σαμάρι, φορβή ή καπίστρι, παρωπίδα, στομίδα, χαλινός ή χαλιναρι. Απ αυτά οι παρωπιδες χρησιμοποιουνται για να δηλώσουν, μεταφορικα, περιορισμένο οπτικό πεδίο και το χαλινάρι για να δηλώσει την απαίτηση χειραγώγησης.

ιπποτροφείο, ιπποφορβίο (φορβή=τάϊσμα). Ομοηχο υποτροφία

ιππουρίδα: Ουρά αλόγου, σύμβολο αξιωμάτων του Μεσαίωνα.

ιππαλεκτρυών: Η ἱππαλεκτρυών είναι ένας τύπος φανταστικού υβριδικών πλασμάτος της αρχαίας ελληνικής λαογραφίας, μισός άλογο και μισός-κόκορας, με κίτρινα φτερά. περισσότερα στα Υβρίδια.

Ιπποσιδηρόδρομος
Η Λεωφόρος των Ακακιών ή Σταδίου στα τέλη του 19^ου αιώνα απέκτησε ιπποσιδηρόδρομο, ένα τράμ που δούλευε με άλογα! Ωραία συγκοινωνία, δεν είχε στάσεις, όπου ήθελες κατέβαινες, αλλά στην Αιόλου βρωμούσε πολύ.

Ξενικούσε από το κέντρο (Σύνταγμα) και έφθανε στην εξοχή: στα Χαφτεία (πλ. Ομονίας)1116.75

ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ Γ. ΤΣΙΡΑΓΓΕΛΟΥ

 

μόνιππο: Εννοείται μόνιππο αμάξι δηλαδή αμάξα με ένα μόνο άλογο. Πολύ συνηθισμένο μέσον βόλτας με αφετηρία το Κεφαλάρι της Κηφισιάς. Παλαιότερα (19ος Αιώνας) αντιστοιχούσε με το ταξί. πρβλ.« θα παμε με τα πόδια ή θα πάρουμε αμάξι». Οι αμαξάδες μετά έγιναν ταξιτζήδες.

Στην εικόνα Αριστερά: ιππήλατο Λονδρέζικο ταξί (cab) του 1877 Κάτω Αμαξάς τής Κηφισιάς

 

 

τέρθιππον: ουσιαστικοποιημένο επιθετο του αρματος. Ειναι το Αρμα με τέσσερα άλογα. Αγωνιζόνοτουσαν στον Ρωμαϊκό και Βυζαντινό Ιππόδρομο. Πιθανολογώ ότι η οδήγηση ενός τέτοιου άρματος ήταν αρκετά δύσκολη.
Ο κακός ηνίοχος μπορεί να έβγαζε το άρμα εκτός στίβου και οι θεατές να τον κατηγορούσαν οτι «δεν ξέρει που του πάνε τα τέσσερα [άλογα]» *

Καταλήγω σε αυτό το συμπέρασμα γιατι τα μονα τέσσερα που μπορει να σε πανε καπου ειναι τα τεσσερα ποδια ενος υποζυγιου η τα τεσσαρα αλογα ενος τερθίππου αρματος. Η δευτερη υποθεση ειναι πιο πιθανη γιατι η ανικανοτητα του ηνιοχου πραγματοποιειται σε δημόσιο χώρο (Βυζαντινο Ιπποδρομο) οπου ο χλευασμος και το γιουχάισμα ηταν κανόνας. Τερθιππα χρησιμοποιούσαν και οι αρχαιοι Έλληνες. Ο Σπαρτιάτης Ολυμπιονίκης Ευαγορας νίκησε στους ολυμπιακους του 548 πΧ στο τεθριππο.

---

* ) Ισως μάλιστα ήταν "... που τον πάνε τα τέσσερα". Αντίστοιχες είναι οι φράσεις της ομιλουμένης: «Δεν ξέρει τί του γίνεται» και «δεν μπορεί να μοιράσει δύο γαιδάρων άχυρα». Σχετική είναι η αρχαία «οὐδὲ τὰ τρία Στησιχόρου  γνῶναι»,  χαρακτηρισμός αγράμματου ανθρώπου όπως μας αναφέρει ο Διογενειανός.7.14. Δηλαδή την στροφή, την αντιστροφή, και την επωδή.

απο το λατινικο caballus

καβάλος : η ένωση από τα δύο μπατζάκια του πανταλονιού. Φράση: «Με στενέβει στον καβάλο».

Η ιστορικη ορθογραφια επιβάλλει τήν γραφή με δύο λαμδα. Η συχρονη αποψη ομως ειναι με ενα λαμδα επειδη ειναι ξενες λέξεις.

καβαλίνα: η κοπριά των ιπποειδών.

καβαλαρία: ιππασία αλλα και σώμα ιππικού.

καβαλάρης: ο ιππέας.

Ητο του ρήγα τ΄Αναπλιού ο γιός ο κανακάρης
Ωσάν αητός επετετο στ' άλογο καβαλάρης.
Β. Κορναρος «Ερωτοκριτος»

Ο Μαύρος Καβαλάρης ηταν προσωνύμιο του Νικόλαου Πλαστήρα.

Ο στρατηγός Ν. Πλαστήρας.

Μορφοβούνι Καρδίτσας,1883 - Αθήνα 1953 Στρατιωτικός, γνωστός με την προσωνυμία Μαύρος Καβαλάρης και πολιτικός που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο σε κρισιμότατες φάσεις της νεοελληνικής ιστορίας.

Ελαιογραφία - Βουλή.

Υπήρξε ηγέτης της Επανάστασης του 1922 και επανειλημμένα πρωθυπουργός της χώρας (1950, 1951- 52) κατά την ταραχώδη πρώτη μεταπολεμική δεκαετία.

καβάλα: (επιρ.) έφιππος:

Καβάλα παν στην εκκλησιά
Καβάλα προσκυνάνε
Δημοτικο

Καβάλα πάει ο Χάροντας το Διγενή στον Αδη
Κ. Παλαμας - Ο Διγενής

Η φράση «ψώνισε καβάλα» σημαίνει χωρις να κατεβεί από το άλογο δηλ. χωρίς σοβαρό ποιοτικό έλεγχο, επιπόλαια. Αναλογη «ψωνισε απο σβέρκο» δηλ. πιάνοντας και παίρνοντας το ζώο από το σβερκο, χωρις να εξετάσει φυσικά ελαττώματα ή ατέλειες.

καβαλαρικόν : το Ιππικό των Βυζαντινών αποτελείτο από τους κλιβανάριους και τους καταφράκτους. Βλ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (Αυγουστος 20111 - Οι βυζαντινοι κατάφρακτοι ιππείς. Περ. Δελληγιάννη

καβελερία ρουστικάνα: Οπερα του Ρ. Mascagni

καβαλερία λετζέρα: Οπερα Cavalleria leggera του Franz Von Suppè - Overture Επέλαση ελαφράς ταξιαρχίας (ιππικού).

καβαλιέρος: συνοδός κυρίας σε χορό ή χοροεσπεριδα, δειπνο κλπ. απο το Ιταλικό cavaliere που σημαίνει ιπποτης. Ιπποτες χρίονται σημερα στην Ιταλια, οι παρασημοφορημενοι με καποιο παρασημο ταγματος. Ο τιτλος δεν εινα ακαδημαικος και επομένως το κατεχουν διαφορο λεφτάδες που δεν μπορουν να αποκτησουν τιποτε καλύτερο. πχ. ο Σιλβιο Μπερλουσκόνη.

καβαλάω: ιππεύω || μτφ. κυριαρχώ αλλά και συνουσιάζομαι.

καβαλάω το καλάμι (απο το παιδικό παιχνίδι με το ξύλινο αλογάκι) = τρελαινομαι, παλιμπαιδίζω.

καβαλέτο: ο Αρχαίος οκρίβας, Cavalletto = Σμικρ. του Ιταλικου cavallo. Λατ. (Equuleus) το τρίποδο υποστήριγμα ή «καβαλέτο» του ζωγράφου (pictor), όπου ο ζωγράφος στήνει τον πίνακα που ζωγραφίζει, ξυλινη κατασκευη για τήν στηριξη του τελάρου των ζωγράφων. Ετυμολογείται από το όκρις = άκρη, προεξοχή, και το ρήμα βαίνω.

καβάλα ή καβαλικευτα βλ. ιππαστι

καβαλημένος: συνηθως εννοούμε αυτόν που καβάλησε το καλαμι τον κουζουλό, τον τρελό, αλλα και αυτόν που τον έχει καβαλήσει ο διάολος, τον δαιμονισμένο.

νευροκαβαλίκεμα: κν. ονομασία για τήν κράμπα. Η κράμπα προέρχεται απο συσσώρευσή γαλακτικού οξέως στους μύες και εμποδίζει τη λειτουργία τους, προκαλώντας έντονους πόνους (κράμπα).

 

Παροιμίες

1. Μουλάρι ποιος σε γέννησε; - Τ' άλογο ειν΄ο θείος μου ^[241.768]
2. Η μύγα διώκει τ΄αλογα ^[9213.53]
3. Ο πούχει ξένο άλογο μεσοδρομίς πεζεύει.^{[9213.97, 9181.493Α]} ομοια και ποντιακή
   Ιντζαν καβαλικευ αλλουνού αλογο, ολήγορ αποκαβαλκευ style="text-decoration:none">[744.111]
4. Ζήσε Μαύρε μου να φάς τριφύλλι.^[9213.49]
   Εδω ο Μαύρος είναι όνομα αλόγου.
5. Ζήσε, μαύρε μου, να φας το Μάη τριφύλλι ή Ζήσε, μαύρε μου, να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι^[207.1643]
6. Βγάλε το χαλινάρι απ' τ' άλογο, να φτάσει γρήγορα στην άκρη^[207.662]
βλ. την αρχαία φράση "από ρυτήρος" (με χαλαρό χαλινάρι)
7. Απο το άλογο στον γάδαρον.^[9213.12]
   πρβλ. Από Δήμαρχος [κατάντησε] κλητήρας
8. Τ΄'αλογο που χαρίζουνε στα δόντια μην το βλέπεις^[9213.121]
   Πρβλ. καποιανού χαρίζανε γάϊδαρο και τον κύταζε στα δόντια.
9. Σε χαρισμένο άλογο τα δόντια δέν κοιτάνε^[241.494]
10. Το πληγωμένο τ΄άλογο σαν δεί τη σέλλα τρέμει^[9213.121]
11. Το μάτι του αφεντικόυ ειναι τροφή τ΄αλόγου.^[9213.131]
12. Ψόφησ' ο Μαύρος μου; Χορτάρι μή φυτρώσει. ^[9213.143]
    Και εδω ο Μαύρος είναι όνομα αλόγου.
13. Σαράντα το άλογο, εξήντα το σαμάρι^[9213.115]
14. Είδες πράσιν' άλογο; Είδες Χιώτη φρόνιμο; Είδες γουρούνι παστρικό; Είδες Μανιάτη γνωστικό; (ΕΛΛΗΝΙΚΗ)^[244.35]
15. Φυλάξου άπό τά κέρατα τού ταύρου, άπό τά πέταλα τού άλογου κι' άπό τό χαμόγελο τού Εγγλέζου - Ιρλανδική ^[244.97]
16. Απο καβαλα σ΄αλογο ξεπεσε σε γαιδουρι^[241.275]
17. Αν σε ρίξει τ΄άλογο ξεπέζεψε και σύρ' το^{[241.403 , 9181,869Ο]}
18. Οταν σκονταφτει τ΄ άλογο όλοι του λένε τύφλα^{[241.884 , 9181.874Ο]}
19. Οταν ψοφήσουν τ΄αλογα τιμή έχουν τα γαιδούρια.^[241.886
20. Γυναίκα, άλογο και ντουφέκι δε δανείζονται^[207.565]
21. Ας έχουμ΄άλογα κι΄ας τρώνε πέτρες^[9181.426Α]
22. Για το πρόβατο χάνει το άλογο.^[9181.69Γ]
23. Ακουω τ΄αλογα=με βρίζουν άδικα, παράλογα.^[744.14]
    Ειναι ενα σπάνιο παραδειγμα όπου το «άλογα» λέγεται κυριολεκτικά. Ασχετο με τον ίππο αλλά σχετικό μέ τήν παρετυμολογία του «πράσσειν άλογα».
24. Αλόγαντ εστάθαν κι οι γαϊδουράντ εφτερνιζαν^[744.17]
    Στάθηκαν τά αλογα και σπηρουνίζονται τα γαιδούρια. Το 744 το αναφέρει φταρνιζονται, δεν προέρχεται από τον πταρμο, το φτερνισμα αλλά απο τον πτερνιστήρα, το σπηρουνι.
25. Αντραν κι΄αλογον ποι κι' εχ, σην παρεβγαν ερχον κι εχ.^[744.23]
    Οποια δέν έχει άντρα ή άλογο δεν έχει δουλιά στο ξεπροβόδισμα.
26. Ασην τάβλαν άλογον κι' ασο χορόν κορίτσ μη παίρνς^[744.30]
27. Ερθαν οι γαϊδουράντ κι εσώθαν οι Αλογάντ^[744.60]
    Ηρθαν τα γαιδούρια και σώθηκαν τα άλογα.
    (Πιθανόν γιατι απαλλάχθηκαν απο τις βαρειες δουλειές).
28. Καλοχαιρέτα τον πεζό όταν καβαλικέψεις,
    για να σε χαιρετά κι αυτός όταν θα ξεπεζέψεις.
29. Πάγνε τ' άλογα για να πίνε νερόν, φτυρκούν και σύρκουνταν^[744.130]
    Πάνε τ΄αλογα για νά πιουν νερο τρομάζουν και αποσύρονται
30. Τα μαλάρια τ' άλογα κλάνε ασημένια πορδία^[744.157]
    Τα μαλιαρά άλογα κλάνουν ασημένιες πορδές.
31. Τζούμπσον τον γάϊδαρό σου να εφταντσ' τ΄άλογό σου^[744.161]
    Τσιμπα τον γαιδαρο σου να φθάσεις στο άλογό σου.
32. Το καλον τ΄άλογον το κριθάρν αθέ αρτουρεύ^[744.167]
33. Το χαμελόν το άλογο ουλ΄καλκεύν΄ατο^{[744.172 ]}
    Το χαμηλό το άλογο ολοι το καβαλικεύουν
34. Ας σο ' άλογον π ' έρουξεν τιδεν 'κ' έπαθεν,
    ας σο γαϊδούρ' π' έρουξεν εσκοτώθεν
    Απ' τ' άλογο που έπεσε δεν έπαθε τίποτε,
    απ' το γαϊδούρι που έπεσε σκοτώθηκε (Καρακ. Καρς)
    Αναφέρεται σε περιπτώσεις που κάποιοι από μικρές αιτίες παθαίνουν μεγάλη ζημιά ^{[138.43:6 ]}
35. Ο Θεόν αν έκουεν τα σκυλία, στουδία θα έβρεχεν,
    αν έκουεν τα κορώνας, άλογα σον κόσμον 'κί θα επεμείν'ναν
    Αν ο Θεός άκουγε τα σκυλιά,θα έβρεχε κόκαλα, αν άκουε τους κόρακες, άλογα δεν θ' απέμεναν στον κόσμο.
    Λέγεται για παράλογες αξιώσεις που δεν εκπληρώνονται. ^{[138.137:215 ]}
36. Τη Γιάνν τ' άλογον, τη Γιάνν΄το χωράφιν^{[138.170:293]}
    Είναι υπόθεση άλλου, δε με αφορά.
37. Το γεραλιν τ΄'αλογον εμπροστά τρέχ^{[138.172:299]}
    Το τραυματισμενο αλογο τρεχει μποροσα (για να κρυψει το προβλημά του)
38. Το φαϊ κανει φαρί , το ντύμα παλληκάρι. 1022.299.1029
39. Τ' άλογο το πληγωμένο όταν δει τη σέλλα τρέμει.
40. Κόψε κλαρί και μαύλα το [το άλογο].
    Πάρε κλαρί, ξύλο για τον εκμαυλίσεις, να τον γοητεύσεις.
    Λέγεται για αυτούς που χρησιμοποιούν ανόητους τρόπους προσέλκυσης
41. Όσες πράσινες φοράδες, τόσες καλοπεθεράδες
    Αραβαντινος - ΠΑΡΟΙΜΙΑΣΤΗΡΙΟΝ σ. 67 π.662
42. Δουλεύουν τ' άλογα και τρώνε τα γαϊδούρια^[207.762]
43. Κλουτσιόντι τ' άλογα, αλίμουνου στα γαϊδούρια^[207.224]
44. Ο περήφανος έφυγε καβάλα και γύρισε πεζός^[207.79]
45. Ο τρελός και τ' άσπρο άλογο από 'να μίλι φαίνονται^[207.769]
46. Όποιος γυρεύει τ' άλογο, χάνει και το πέταλο^[207.1323]
47. Όποιος καβαλικεύει ξένο άλογο, γλήγορα ξεπεζεύει^[207.1425]
48. Όταν σκοντάφτ' τ' άλουγου, τύφλα κι μούτζα τ' λένι^[207.398]
    Πρβλ. την κοινη της Δημοτικής: Δεν φτάνει που παραπατάς σου λεν κι οι φίλοι "τύφλα"
49. Πάρε άνθρωπο από ανθρωπιά κι άλογ' από λακινιά^[207.1055]
Λακινία η· λακινιά.:Κοπάδι ζώων, συνήθως αλόγων: εγεννήθην ένα πουλάριν εις την λακινίαν σου (Διήγ. Αλ. V 30).[<λατ. lacinia. Ο τ. και σήμ. ιδιωμ.]
50. Το χαρισμένο άλογο στα δόντια δεν το βλέπουν^[207.405]
    Πρβλ. την κοινη της Δημοτικής: Καποιανού χαρίζανε γαϊδαρο και τον κύτταγε και στά δοντια

Φράσεις

1. Πράσιν' άλογα

Τα άλογα ονομάζονται απο τα χρώματά τους πχ. Ψαρής, Ντορής, Γρίβας, Μαύρος. Ουδέποτε όμως υπήρξαν πράσινοι ίπποι-άλογα. Η φράση «πρασιν΄άλογα» πρέπει να γραφεί «πράσσειν άλογα» που σημαίνει «το να κάνει (πράττει ή πράσσει) κάποιος παράλογα πράγματα», δηλαδή ανοησίες. Σχετική παρετυμολογία εχουμε και στήν φράση «τον πιασάνε στα πράσα» δηλ. «συνελήφθη εν τω πράσσειν» δηλ. ενώ το έκανε, επ' αυτοφώρω. 
Αντίστοιχη αρχαία φράση «Γάλα ορνίθων» και η σημερινη «του πουλιού το γάλα.»

Πρέπει να πούμε όμως οτι υπήρχαν και πράσινα άλογα: τα άλογα μιάς φατρίας του Ιπποδρόμου, των πρασίνων. Οι Πράσινοι δεν είχαν την συμπάθεια των αυτοκρατόρων που ήταν Βένετοι εκ παραδόσεως. Ομως δεν έχουμε καμιά πηγή να αναφέρει οτι οι Βυζαντινοί ονόμαζαν «πρασιν΄άλογα» τα άλογα της φιλολαϊκής φατρίας των Πρασίνων. Επίσης δες και τον χλωρόν ίππον (πράσινο) των Ιπποτών της Αποκάλυψης (Κεφ. 6 στ. 7).

Ο Γ. Μπαμπινιώτης πιστεύει ότι δεν ειναι σωστή αυτη η ετυμολογία για τα πρασιν΄άλογα. Ισως έχει τελικά δίκαιο γιατί όμοιες παροιμίες υπάρχουν σε άλλους λαούς. πχ. Η εκφραση πράσινο άλογο στα αγγλικα (green horse) σημαίνει ένα άλογο που δεν έχει εκπαιδευτεί ή έχει μόλις ξεκινήσει την κατάρτιση.


2. Χέστηκε η φοράδα στ΄ αλώνι.
3. Άλογα Παραλειπόμενα
Πολλές φορές το άλογο δεν αναφέρεται αλλά υπονοείται, ως ευκόλως εννοούμενον, σε διάφορες φράσεις όπως:
• «σύρε/τράβα από εδώ [το άλογο]»
• «το έσκασε [το άλογο]»
• «δίνε του [άλογου βιτσιές ]»

 

Προέλευση

Υπάρχουν τεκμήρια οτι άλογα απο ορισμένους τοπους έχαιραν μεγαλυτέρας εκιμήσης.

Τα διασημότερα ηταν τα θεσσαλικά (πχ. ο Βουκεφάλας) αλλα και τά αραβικά αλογα. Βλέπε Βαλαωρίτη

Εμπρός του στέκεται καμαρωμένο,
μαύρο σαν κόρακας, χρυσά ντυμένο,
άτι αξετίμωτο, φλόγα, φωτιά,
καθάριο αράπικο, το λεν Βοριά.

αλλα και τον Ανδρέα Καλβο

Ανέβα την αράβιον,
οθωμανέ, φοράδα.

 

Μύθοι

Μυθολογικά Υβρίδια

• Ο Πήγασος: ήταν το φτερωτό άλογο της ΕλληνικήςΜυθολογίας
• Οι κενταυροι: ήταν ανθρωποι-άλογα απο τη μέση και κατω.
• Οι Σειληνοί το κάτω μισό του σώματός τους έμοιαζε με σώμα αλόγου.
• Ο Ιππαλεκτρυών μισό άλογο και μισό-κόκορας, με κίτρινα φτερά.
• Ο Ιππέλαφος (Ινδικός) ή nylghau
  • Μεγάλη Ινδική αντιλόπη. Η αρσενικιά είναι μπλέ-γκριζα με ασπρα στίγματα. Η θηλυκιά είναι καφετιά και δέν έχει κέρατα.

 

 

Μύθοι του Αισώπου

• ΡΛΗ 138 Το γέρικο άλογο

Ἴππος γέρων

Γέρων ἵππος ἐπράθη πρὸς τὸ ἀλήθειν. Ζευχθεὶς δὲ ἐν τῷ μυλῶνι στενάζων εἶπεν· Ἐκ ποίων δρόμων εἰς οἵους καμπτῆρας ἦλθον. Ὅτι μὴ λίαν ἐπαιρέσθω τις πρὸς τὸ τῆς ἀκμῆς ἢ τῆς δόξης δυνατόν· πολλοῖς γὰρ τὸ γῆρας ἐν κόποις ἀνηλώθη.

• ΡΛΘ 139 Άλογο βόδι σκυλί και άνθρωπος

Ἴππος καὶ βοῦς καὶ κύων καὶ ἄνθρωπος

Ζεὺς ἄνθρωπον ποιήσας ὀλιγοχρόνιον αὐτὸν ἐποίησεν. Ὁ δὲ τῇ ἑαυτοῦ συνέσει χρώμενος, ὅτε ἐνίστατο ὁ χειμών, οἶκον ἑαυτῷ κατεσκεύαζε καὶ ἐνταῦθα διέτριβε. Καὶ δή ποτε σφοδροῦ κρύους γενομένου, καὶ τοῦ Διὸς ὕοντος, ἵππος ἀντέχειν μὴ δυνάμενος ἧκε δρομαῖος πρὸς τὸν ἄνθρωπον, καὶ τούτου ἐδεήθη ὅπως σκέπῃ αὐτόν. Ὁ δ᾿ οὐκ ἄλλως ἔφη τοῦτο ποιήσειν, ἐὰν μὴ τῶν οἰκείων ἐτῶν μέρος αὐτῷ δῷ. Τοῦ δὲ ἀσμένως παραχωρήσαντος, παρεγένετο μετ᾿ οὐ πολὺ καὶ βοῦς, οὐδ᾿ αὐτὸς δυνάμενος ὑπομένειν τὸν χειμῶνα. Ὁμοίως δὲ τοῦ ἀνθρώπου μὴ πρότερον ὑποδέξεσθαι φάσκοντος, ἐὰν μὴ τῶν ἰδίων ἐτῶν ἀριθμόν τινα παράσχῃ, καὶ αὐτὸς μέρος δοὺς ὑπεδέχθη. Τὸ δὲ τελευταῖον κύων ψύχει διαφθειρόμενος ἧκε, καὶ τοῦ ἰδίου χρόνου μέρος ἀπονείμας σκέπης ἔτυχε. Οὕτω τε συνέβη τοὺς ἀνθρώπους, ὅταν μὲν ἐν τῷ τοῦ Διὸς χρόνῳ γένωνται, ἀκεραίους τε καὶ ἀγαθοὺς εἶναι· ὅταν δὲ εἰς τὰ τοῦ ἵππου ἔτη γένωνται, ἀλάζονάς τε καὶ ὑψαύχενας εἶναι· ἀφικνουμένους δὲ εἰς τὰ τοῦ βοὸς ἔτη, ἀρχικοὺς ὑπάρχειν· τοὺς δὲ τὸν τοῦ κυνὸς χρόνον ἀνύοντας ὀργίλους καὶ ὑλακτικοὺς γίνεσθαι. Τούτῳ τῷ λόγῳ χρήσαιτο ἄν τις πρὸς πρεσβύτην θυμώδη καὶ δύστροπον.

• ΡΜ 140 Άλογο και ίπποκόμος

Ἴππος καὶ ἱπποκόμος

Κριθὴν τὴν τοῦ ἵππου ὁ ἱπποκόμος κλέπτων καὶ πωλῶν τὸν ἵππον ἔτριβεν, ἐκτένιζεν πᾶσαν ἡμέραν. Ἔφη δὲ ὁ ἵππος· Εἰ θέλεις ἀληθῶς καλὸν εἶναί με, τὴν κριθὴν τὴν τρέφουσάν με μὴ πώλει. Ὅτι οἱ πλεονέκται τοῖς πιθανοῖς λόγοις καὶ ταῖς κολακείαις τοὺς πένητας δελεάζοντες ἀποστεροῦσιν αὐτοὺς καὶ τῆς ἀναγκαίας χρείας.

• ΡΜΑ 141 Άλογο και γάιδαρος

Ἴππος καὶ ὄνος

Ἄνθρωπός τις εἶχεν ἵππον καὶ ὄνον. Ὁδευόντων δέ, ἐν τῇ ὁδῷ εἶπεν ὁ ὄνος τῷ ἵππῳ· Ἆρον ἐκ τοῦ ἐμοῦ βάρους, εἰ θέλεις εἶναί με σῶν. Ὁ δὲ οὐκ ἐπείσθη· ὁ δὲ ὄνος πεσὼν ἐκ τοῦ κόπου ἐτελεύτησε. Τοῦ δὲ δεσπότου πάντα ἐπιθέντος αὐτῷ καὶ αὐτὴν τὴν τοῦ ὄνου δοράν, θρηνῶν ὁ ἵππος ἐβόα· Οἴμοι τῷ παναθλίῳ, τί μοι συνέβη τῷ ταλαιπώρῳ; μὴ θελήσας γὰρ μικρὸν βάρος λαβεῖν, ἰδοῦ ἅπαντα βαστάζω, καὶ τὸ δέρμα. Ὁ μῦθος δηλοῖ ὅτι τοῖς μικροῖς οἱ μεγάλοι συγκοινωνοῦντες οἱ ἀμφότεροι σωθήσονται ἐν βίῳ.

• ΡΜΒ 142 Άλογο και στρατιώτης

Ἴππος καὶ στρατιώτης

Ἴππον τὸν ἑαυτοῦ στρατιώτης, ἕως μὲν καιρὸς τοῦ πολέμου ἦν, ἐκρίθιζεν, ἔχων συνεργὸν ἐν ταῖς ἀνάγκαις. Ὅτε δὲ ὁ πόλεμος κατέπαυσεν, εἰς δουλείας τινὰς καὶ φόρτους βαρεῖς ὁ ἵππος ὑπούργει, ἀχύρῳ μόνῳ τρεφόμενος. Ὡς δὲ πάλιν πόλεμος ἠκούσθη καὶ ἡ σάλπιγξ ἐφώνει, τὸν ἵππον χαλινώσας ὁ δεσπότης καὶ αὐτὸς καθοπλισθεὶς ἐπέβη. Ὁ δὲ συνεχῶς κατέπιπτε μηδὲν ἰσχύων· ἔφη δὲ τῷ δεσπότῃ· Ἄπελθε μετὰ τῶν πεζῶν [τῶν] ὁπλιτῶν ἄρτι· σὺ γὰρ ἀφ᾿ ἵππου εἰς ὄνον με μετεποίησας, καὶ πῶς πάλιν ἐξ ὄνου ἵππον θέλεις ἔχειν; Ὅτι ἐν καιρῷ ἀδείας καὶ ἀνέσεως τῶν συμφορῶν οὐ δεῖ ἐπιλανθάνεσθαι.

• ΣΚΕ 225 Λύκος και άλογο

Λύκος καὶ ἵππος

Λύκος κατά τινα ἄρουραν ὁδεύων κριθὰς εὗρε· μὴ δυνάμενος δὲ αὐταῖς τροφῇ χρήσασθαι, καταλιπὼν ἀπῄει. Ἴππῳ δὲ συντυχών, τοῦτον ἐπὶ τὴν ἄρουραν ἐπήγαγε λέγων ὡς εὑρὼν κριθὰς αὐτὸς μὲν οὐκ ἔφαγεν, αὐτῷ δὲ ἐφύλαξεν, ἐπεὶ καὶ ἡδέως αὐτοῦ τὸν ψόφον τῶν ὀδόντων α̣κούει. Καὶ ὁ ἵππος ὑποτυχὼν εἰπεν· «Ἀλλ᾿, ὦ οὗτος, εἰ λύκοι κριθῶν τροφῇ χρῆσθαι ἠδύναντο, οὐκ ἄν ποτε τὰ ὦτα τῆς γαστρὸς προέκρινας.» Ὁ λόγος δηλοῖ ὅτι οἱ φύσει πονηροί, κἂν χρηστότητα ἐπαγγέλλωνται, οὐ πιστεύονται.

• ΣΞΗ 268 Ο γάιδαρος πού μακάριζε το άλογο

Ὄνος ἵππον μακαρίζων

Ὄνος ἵππον ἐμακάριζεν, ὡς ἀφθόνως τρεφόμενον καὶ ἐπιμελῶς, αὐτὸς μηδ᾿ ἀχύρων ἅλις ἔχων, καὶ ταῦτα πλεῖστα ταλαιπωρῶν. Ἐπεὶ δὲ καιρὸς ἐπέστη πολέμου, καὶ ὁ στρατιώτης ἔνοπλος ἀνέβη τὸν ἵππον, πανταχόσε τοῦτον ἐλαύνων, καὶ δὴ καὶ μέσον τῶν πολεμίων εἰσήλασε, καὶ ὁ ἵππος πληγεὶς ἔκειτο. Ταῦτα ἑωρακὼς ὁ ὄνος τὸν ἵππον μεταβαλλόμενος ἐταλάνιζεν. Ὁ μῦθος δηλοῖ ὅτι οὐ δεῖ τοὺς ἄρχοντας καὶ πλουσίους ζηλοῦν, ἀλλὰ τὸν κατ᾿ ἐκείνων φθόνον καὶ τὸν κίνδυνον ἀναλογιζομένους τὴν πενίαν ἀγαπᾶν.

• ΤΚΗ 328 Τό αγριογούρουνο, τ΄ άλογο κι’ ο κυνηγός

Σῦς ἄγριος καὶ ἵππος καὶ κυνηγέτης

Σῦς ἄγριος καὶ ἵππος ἐν ταὐτῷ ἐνέμοντο. Τοῦ δὲ συὸς παρ᾿ ἕκαστα τὴν πόαν διαφθείροντος καὶ τὸ ὕδωρ θολοῦντος, ὁ ἵππος βουλόμενος αὐτὸν ἀμύνασθαι [ἐπὶ] κυνηγέτην σύμμαχον παρέλαβε. Κἀκείνου εἰπόντος μὴ ἄλλως δύνασθαι αὐτῷ βοηθεῖν, ἐὰν μὴ χαλινόν τε ὑπομείνῃ καὶ αὐτὸν ἐπιβάτην δέξηται, ὁ ἵππος πάντα ὑπέστη. Καὶ ὁ κυνηγέτης ἐποχηθεὶς αὐτῷ καὶ τὸν σῦν κατηγωνίσατο καὶ τὸν ἵππον προσαγαγὼν τῇ φάτνῃ προσέδησεν. Οὕτω πολλοὶ δι᾿ ἀλόγιστον ὀργήν, ἕως τοὺς ἐχθροὺς ἀμύνασθαι θέλουσιν, ἑαυτοὺς ἑτέροις ὑποῤῥίπτουσιν.

Παιχνίδια

Για παιδια 3-5 ετων ήταν πολυ συνηθισμένο σαν παιχνίδι το κουνιστό αλογάκι (εικ. αριστερά). Απο πολύ παλια κατασκευάζονταν απο ξύλο σε διαφορα σχέδια. Εχει πλέον εκλείψει και αντικασταθεί απο ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα. Ενα άλλο παιγχνίδι (βλ. εικόνα δεξιά) προορίζονταν για μεγαλύτερα παιδιά που καβαλούσαν το ξύλινο παιχνίδι και έτρεχαν. Αν δεν διέθεταν χρησιμοποιούσαν ένα καλάμι. Από αυτό έμεινε «έκφραση καβάλησε το καλάμι» δηλ. παιδιαρίζει.

Στο σκάκι ενα κομμάτι ονομάζεται άλογο (στά αγγλικά ομως ιππότης, knight). Το άλογο εκτελεί κινήσεις σχήματος Γ και μπορεί να πηδήσει άλλα κομματια που βρισκει στη διαδρομή του. Τα λοιπά κομμάτια δεν πηδάνε (πχ. ο τρελλός, στα αγγλικά επίσκοπος bishop). Ο επίσκοπος λοιπόν δεν πηδάει!

 

Βασανιστήρια σχετικά με το άλογο

Τό «χαλινάρι» ^[154.320]

Ευρεσιτεχνία της Ιερας Εξέτασης: Χαλινάρι πού στερεωνόταν στό στόμα, όπως στά άλογα, μέ τέσσερες ακίδες στή σιδερόλαμα. Μέ τό τράβηγμα τοϋ χαλιναριοΰ - ό κρατούμενος έπαιζε τόν ρόλο άλογου - οί ακίδες καρφώνονταν στόν ουρανίσκο. Εμπνευσμένο από τον Ηρόδοτο που, αναφερόμενος τους Αιγυπτίους αιμαλώτους του Καμβύση, λεει οτι τους έσερναν με χαλινάρια στο στόμα («τα στόματα εγκεχαλινωμένους»)^{[Ιστορια Βιβλ. ΙΙΙ 14]}

Συγγενικά

Το χαλινάρι ή τα χάμουρα είναι ο αρχαίος χαλινός ή τα ηνία κν. γκέμια < τουρ. Gem = ηνίον, χαλιναρι κν. γκέμια (απο το τουρ. Gem  = ηνίον, χαλιναρι). Λουρίδες με τις οποιες κατευθύνεται το άλογο ή το αμαξι. Γι' αυτό ο οδηγος του αλόγου λέγεται ηνίοχος. Αχαλίνωτος σημαίνει αυτόν που δέν έχει χαλινάρι και επομένως κάνει ο,τι θέλει και πάει οπου θέλει. Μεταφορικώς το αχαλίνωτος σημαίνει τον ασύδοτο άνθρωπο που δέν συγκρατεί τις ορμές του και τις διαθέσεις του. Τα ηνία τα χρησιμοποιούμε μεταφορικα με τήν εννοια της εξουσίας πρβλ. ο «Πρωθυπουργός κρατάει τα ηνία του Κράτους» (ή τουλάχιστον έτσι νομίζει).

Συνωνυμο με τα ηνία ειναι το καπίστρι η αρχαία φορβεία. Μεταφορικα λεμε: "έβαλε το καπίστρι" = παντρευτηκε. Η λεξη προέρχεται απο το λατινικό capistrum= φορβεία. Δηλ. φορβεία ειναι ο ιμαντας με τον οποιο σερνουμε το αλογο για στο αχούρι (ή αχυρώνα) για να φάει την φορβή του απο τη φάτνη. Η φορβή, το φαγητό του αλόγου, είναι συνήθως άχυρα ή κριθάρι ή βρώμη.

Αυτός που κάθεται στην πλάτη ενός αλόγου λέγεται αναβάτης ή ιππεύς. Ιππείς ονομάζανε οι αρχαίοι Αθηναίοι μια από τις τέσσαρες οικονομικές τάξεις (πεντακοσιομέδιμνοι, ιππείς, ζευγίται θήτες). πρβλ. Αριστοφάνους «Ιππής»**
Αυτή που κάθεται ένας άνδρας επάνω της την λέμε χαμούρα***.

Οι ηνιοχοι για να κανουν το άλογο να τρέξει χρησιμοποιούσαν το μαστίγιο . Το μαστίγιο προέρχεται απο το αρχαίο μαστιξ**** (η) > (γεν μάστιγος) > μαστίγιον ή καμουτσίκι ( απο το τουρκ. καμτσί kamçi ) ή καμουτσί ή ταυρέα (μαστιξ από δέρμα ταύρου)

Αντι μάστιγος χρησιμοποιούσαν μια βέργα που λέγονταν πατάκτρια [ράβδος] = βίτσα, βέργα.

 

Το αλογο το διακοσμουσαν και το προστάτευαν μέ διαφορα παραφερνάλια. Πχ. Αμπυκτήρ ηταν ενα πρωμετωπίδιο, ο λοφος ενα λοφίο όμοιο με αυτο που έιχαν τα κασιδια των στρατιωτων.
Επι φραγκοκρατίας για λογους προστασιας απο το κρυο και τα κτυπηματα αλλα και για αναγνώριση, το αλογο εφερε διακοσμημενο καπαρασόν (καλυμα οπως στην εικόνα αριστερά), και ελασματα οπως και της πανοπλιας (Εικ. δεξιά).

 

* αναβάτης απο το ανα+βαινω. Οπως και τα περισσοτερα σε -βάτης.

** Δεν ξερω γιατι ακολουθείται αυτή η γραφή απο τον Αριστοφάνη (Ιππής αντι Ιππείς, Αχαρνής αντι Αχαρνείς).

*** Πέραν πάσης αστειότητος, η λέξη χαμούρα δεν έχει σχέση με τα χάμουρα αλλά με το χαμούρι (τουρκ. hamur = ζύμη, ζυμάρι). Το χαμούρι μαλάσσεται και η χαμούρα ομοίως μαλασσεται κν. χαμουρεύται, πασπατεύεται από τους άνδρες.

**** Το μαστίγιο δεν χρησιμοποιειτο μονο για τά αλογα. Ηταν και οργανο βασανισμου. Στο Βυζάτιο^[161.101] η χρήση του στά σχολεία ήταν εκτεταμένη.
Η μάστιξ δηλώνει, μεταφορικά, κοινωνικό χρόνιο και επιζήμιο φαινόμενο ή προσωπο. πρβλ. "Η μάστιξ των ναρκωτικών" και "Αττίλας: ή μάστιξ του Θεου".

 

 

Ονόματα και επώνυμα

• Αλογοσκούφης : Τέως Υπουργός Οικονομικών.
  Άσχετος με το άλογο-ίππος και με τήν σκούφια και με πολλά άλλα.
  Ετυμολογείται απο το άλογος+κούφος
  (παράλογος και κούφιος, άνευ περιεχομένου, ανόητος).
• Γρίβας (το γκρίζο άλογο)
  Ο ειδικος του αναταρτοπολέμου, αρχηγός της ΕΟΚΑ, Γεώργιος Γρίβας.
  


Ο Γεώργιος Γρίβας, γνωστός και με το ψευδώνυμο Διγενής, ήταν αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της ιστορίας της Κύπρου. Οργάνωσε και ηγήθηκε του αγώνα των Κυπρίων για Ένωση με την Ελλάδα, Γεννήθηκε στην Κύπρο το 1897.Το 1916 μπήκε στην Ευελπίδων. Συμμετείχε στη Μικρασιατική εκστρατεία. Αργότερα, φοίτησε στη Γαλλική Ακαδημία Πολέμου. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε ως επιτελάρχης της ΙΙ Μεραρχίας. Κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής ίδρυσε στην Αθήνα την Οργάνωση Χ.

 

• Ιππ-

  Απο τή ρίζα Ιππ- υπάρχει σωρεία αρχαίων ονομάτων:
  Ιππιας, Ιππαρχος, Ιππίας ο Ηλείος, Ιππομέδων κ.α. παρακάτω αναφέρω τα πιο γνωστά.

Ιπποδάμεια




Η Ιπποδάμεια του Οινομάου στην ελληνική μυθολογία ήταν η πανέμορφη κόρη του Οινομάου και της του Ευαρέτης. Ο Οινόμαος διακήρυσσε λοιπόν ότι θα έδινε ως σύζυγο την Ιπποδάμεια σε όποιον τον νικούσε σε αρματοδρομία. Τα άλογα του Οινομάου είχαν θεϊκή δύναμη και αντοχή. Ετσι ο Οινόμαος νικούσε πάντα τον αντίπαλό του και του έκοβε το κεφάλι. Μετά απο δώδεκα κεφάλια εμφανίσθηκε ο Πέλοπας και ζήτησε την Ιπποδάμεια για γυναίκα. Ο Πέλοπας είχε εξαγοράσει προηγουμένως (αν ειναι δυνατόν!) τον Μυρτίλο, τον ηνίοχο του Οινομάου, υποσχόμενος ότι θα του έδινε το μισό βασίλειο ή την Ιπποδάμεια για μια νύχτα. Τότε ο Μυρτίλος αντικατέστησε τα καρφιά στον άξονα του εμπρόσθιου τροχού στο άρμα του βασιλιά με κέρινα, ή δεν έβαλε καθόλου καρφιά. Μόλις λοιπόν ξεκίνησε ο αγώνας, το τέθριππο του βασιλιά αναποδογύρισε και ο Οινόμαος σκοτώθηκε. Να ζήσουμε να τον θυμώμαστε! Πρόκειται για μυθολογία! Τα περί δωροδοκιών και στημένων παιχνιδιών ειναι μυθεύματα της αντιπολιτευσης του Πέλοπα! Ομοιότητες με σημερινά πρόσωπα ειναι συμπτωματικές. Τελικώς, η Ιπποδάμεια έζησε καλά με τον Πέλοπα (... κι εμείς καλύτερα), και έγινε μητέρα και γιαγιά ονομαστών μορφών της ελληνικής μυθολογίας: μητέρα του Ατρέα και του Θυέστη, γιαγιά του Αγαμέμνονα, του Μενελάου και του Ευρυσθέα, κ.ά..


• Ιπποκράτης ο Κώος
  

  Ο Ιπποκράτης (Κως 460 π.Χ. - Λάρισα 377 π.Χ.[1]) ήταν αρχαίος Έλληνας γιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής[2] σε αναγνώριση της συνεισφοράς του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης ως ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Πέτυχε το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και το φιλοσοφικό στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις ουμανιστικές αξίες. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο βαθμό της συστηματικής μελέτης της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και συνταγογραφώντας πρακτικές για γιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus Hippocraticum) και άλλων έργωνhttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/32/Hippocrates_rubens.jpg

  Απ΄όπου και το Ιπποκράτειο νοσοκομείο.

• Ιππόλυτος ο Θησέως.
  

  Σπάζοντας την παράδοση του μίσους προς τήν κακιά μητρυιά, τα έφτειαξε με την Φαίδρα και ενέπνευσε την ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη.

• Ιππολύτη

  Στην ελληνική μυθολογία, η Ιππολύτη ήταν βασίλισσα των Αμαζόνων και κόρη του θεού Άρη. Πολλές φορές ταυτίζεται με την Αμαζόνα Αντιόπη, ακόμα και με τη Μελανίππη, ενώ υπάρχουν εν γένει πολλές παραλλαγές των μύθων της. Παντρεύτηκε τον Θησέα και έτεκε τον Ιππόλυτο.

• Ιππώναξ
  

  Ο Εφέσιος, ίππων Αναξ
  Αρχαίος Ελληνας Λυρικός Ποιητής.

• Ιπποφάντης
  

  Δημοσιογράφος του Σκαϊ
  ίσως υποφάντης (βοηθός υπασπιστή, φάντη)

• Καβαλιεράτος - Άννινος, Μιλτιάδης
  

  Έλληνας αρχαιολόγος λόγιος και πολιτικός του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε το 1863, στο Αργοστόλι της Κεφαλλονιάς. Ήταν λόγιος και αρχαιόφιλος και χρημάτισε πολλές φορές Βουλευτής Σάμης.

• Εφεντίνα Καβαλίνα
  

  Ονομα ενος παρακούζουλου χότζα του Ηρακλείου που περιγράφει ο Ν. Καζαντζάκης στο Μυθιστόρημά του «Ο Καπετάν-Μιχάλης»

• Μαύρος Γεώργιος.
  

  Με καθε επιφύλαξη ο συσχετισμός του επωνύμου με το μαύρο αλογο. Συνήθως σημαίνει τον πολύ μελαγχροινό, τον μαυριδερό, γιατι απαντούν πολυ συχνότερα : πχ. Μαυροειδής, Μελαγχροινός. Τουρκικά Kara (Καρά) = Μαύρος αλλα και δυστυχής και κατ΄επεκτασιν χήρος, η ορφανός. Από εκεί όλα τα σχετικά επώνυμα απο Καρα- : Καραγιώργης, Καραγιάννης, Καραβαγγέλης κλπ, αλλά και η συνηθισμένη στην Πελοπόνησο φράση «Ωχ τι έπαθα ο μαύρος (ο δύστυχος)»

• Ιπποπόταμος
• Ιππόκαμπος
• Ιπποφαἐς, ένα βότανο για πάσαν νόσον προσφάτως πολυδιαφημισθέν
• Φιλιππος ο Μακεδών, πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
• Φίλιππος, ο απόστολος,( πρβλ. «Βρήκε ο Φίλιππος τον Ναθαναήλ»).
• Ξανθίππη,η γυναίκα του Σωκράτη.

Τοπωνύμια

Ίπποδάμου Νέμεσις έν Πειραιεϊ: Ίππόδαμος Εύρυκόοντος Μιλήσιος ή Θούριος μετεωρολόγος· αύτός μοιρασε στους Άθηναίους τον Πειραιά.

Ιπποδάμεια: τόπος αγοράς στον Πειραια, απο τον Ίππόδαμο τον Μιλησίο, άρχιτέκτονα, που κατασκευάσε τις οδούς της πόλεως του Πειραιά.

Η γνωστή πλατεία Ιπποδαμείας στο Πειραιά, αναφέρεται στην περιοχή και όχι στην Ιπποδάμεια του Οινομάου. πρβλ. Πλατεία Κυψέλης.

 

Βιβλιογραφία