κόρακας
Ο αρχαίος κοραξ.
Εγκυκλοπαιδικά
Ο κόραξ ἠ το κοράκι (επιστημονικό όνομα corvus corax) είναι σαρκοφάγο ξηροβατικό πτηνό από τα μεγαλύτερα μέλη της τάξης των πασσεριμόρφων, μεγέθους όρνιθας (μήκος 56-69 εκατοστά και βάρος ενάμισι κιλό). Έχει χαρακτηριστικό μαύρο πτέρωμα, μαύρο ράμφος κωνοειδές και μαύρα πόδια, εξ ου και η έκφραση "μαύρος σαν το κοράκι".
Κατασκευάζει τη φωλιά του σε κορυφές δένδρων, βουνών, σε απόκρημνα βράχια και σε απόκεντρους ψηλούς πύργους. Από εκεί κατεβαίνει στην πεδιάδα για τροφή. Γενικά είναι παμφάγο και αδηφάγο πτηνό. Τρέφεται με σάρκες που βρίσκονται σε αποσύνθεση, με ποντικούς, φίδια, έντομα, καρπούς, αυγά μικρών πουλιών και πτώματα. Ο κόρακας ζει πάντα κατα ζεύγη και μένει πιστός στη σύντροφό του μέχρι θανάτου. Τη διαλέγει στο τέλος του χειμώνα και χτίζουν μαζί τη φωλιά τους χρησιμοποιώντας ξύλα, φύλλα και πηλό, ενώ στο εσωτερικό τη στρώνουν με τρίχες και λεπτά άχυρα. Το θηλυκό γεννά 3-5 αβγά που κλωσάει 20-22 μέρες ενώ το αρσενικό φροντίζει για την τροφή. Ο κόρακας γενικά ζει στα ψηλά μέρη, αλλά το χειμώνα κατεβαίνει σε μη χιονοσκεπείς περιοχές όπου υπάρχουν νερά, λίμνες, ποταμοί, γιατί εκεί βρίσκει πιο εύκολα τροφή.
Παρομοιώσεις
Προσωνύμια
Το προσωνύμιο «Κοράκι» δίνεται στους νεκροπομπούς του γραφείου κηδειών. (οι παλαιοι "τέσσερεις" που σέ παίρνουν και σε σηκώνουν. Τώρα λόγω ανάγκης υπερχρεώσεων έγιναν έξη)
βλ. και ποίηση Η γριά η βαβά μ’ παρακάτω.
Σαν κόρακας
Κατάμαυρος, εντελώς μέλας
Eμπρός του στέκεται καμαρωμένο,
μαύρο σαν κόρακας, χρυσά ντυμένο,
άτι αξετίμωτο, φλόγα, φωτιά,
καθάριο αράπικο, το λεν Bοριά.Αριστοτέλης Βαλαωρίτης - Η φυγή
Έκατσε κ' εστολίστηκε τρεις μέραις και τρεις νύχτες.
Βάζει τον ουρανό μαντί, τη θάλασσα μαγνάδι,
τον ήλιο βάζει πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος
και του κοράκου το φτερό βάζει καμαροφρύδι,*
την όχεντρα την πλουμιστή κορδέλλα 'ς τα μαλλιά της,
τον άμμο τον αμέτρητο ρίχνει μαργαριτάρι.
*) Δηλαδή βάφει το φρύδι της μαύρο σαν το φτερό του κόρακα.
Καμαροφρύδι απο τήν καμάρα (οχι κάμαρα), την καμπύλη που κανει το φρύδι.Δημοτικο (Η κουμπάρα που έγινε Νύφη)
Μιά ωραία σκηνή απο το «Ιστορία ενός σκύλου» του Εμμανουήλ Ροΐδη:
Aν εκινδύνευε να μεταβή εις τας αιωνίους μονάς διακεκριμένον της Συριανής κοινωνίας μέλος, τότε όχι να κρυώση, αλλ' ουδέ καν να ξεψυχήση επερίμεναν οι προσφερόμενοι να διαιωνίσωσι δια γυψίνου εκμάγματος την «όψιν του επιφανούς μεταστάντος» ή να υμνήσωσι τα αλησμόνητα έργα του εις τα έγκριτα της Iταλίας φύλλα. Aδύνατον είναι να ανακαλέσω εις την μνήμην μου τας τοιαύτας παρά την θύραν παντός ετοιμοθανάτου συνελεύσεις πειναλέων Iταλών, χωρίς να ενθυμηθώ συγχρόνως το δημοτικόν δίστιχον·
Ωσάν κοράκοι κάθουνται τριγύρω του κραββάτου
και καρτερούν κι' εγδέχονται το πότες θα ψοφήση.
Φυσιγνωμικές παρομοιώσεις
Παροιμίες
- Κόρακας κοράκου ματι δεν βγάζει.[241.726]
- Ενα κλωνί ξεροσυκιά του κόρακα η βάρδια.[241.595]
- Έχει κι' ο κόρακας γενιά και η χελώνα γένια.[241.605]
- Άσπρος* γεννιέται ο κόρακας και κόκκινος κατιάζει**
και μαύρος κατασταίνεται*** και του κυρού**** του μοιάζει
*) άσπρος = ο νεοσσός δεν έχει πτέρωμα και φαίνεται άσπρος,
**)κατιάζει = φαντάζει, ***) κατασταίνεται= καθίσταται
****) κυρού = πατέρα. - Ασπρος γεννιέται ο κόρακας και μαύρος κατανταίνει. (Παξοί)
- - Τι κανουν κόρακα τα παιδιά σου;
- Οσο πανε και μαυρίζουν.[241.921] - Όλα τα πουλιά μισεύουν, οι κοράκοι μόνο μένουν.
- Του κόρακα τ' αυγό δεν κάνει περιστέρι[241.1537]
- Καλήτερ αξίζει ενας κόρακας, παρ΄ ένας παπαγάλος[9181.167Κ]
Αρχαίες παροιμίες
- Εκ στόματος κόρακος εξελευσεται «κρα»[241.59]
- Κρείσον εις κόρακας ή εις κόλακας εμπεσείν
- Κακού κόρακος κακόν ωόν.
Φράσεις
- «Ες Κόρακας» (αρχ)
- άμε στον κόρακα = άντε στο διάβολο.
- κορακιάσαμε από τη δίψα
βλ. και παραδόσεις
Ισως να ειναι και ασχετο με τον κόρακα ! Παρετυμολογία του τουρκικού kurak ουσ. ξερός, επιθετο kuru στεγνός, ξερός -ιάζω [145.212], (πρβλ. τυρόπητα κουρού ή κουρού μπουγάτσα =στεγνή τυρόπητα χωρις λάδια η βούτυρα) - κάνουμε 'κρα' για λίγο νερό
(επήρρεια απο την παρετυμολοιγια 3, δες και παραδὀσεις.) - Κορακοζώητος Ευχή για μακροημέρευση ή επιθετικός προσδιορισμός υπεραιωνόβιου. Λογω της μακροβιότητας του κόρακα. Οι χελώνες αν και αυτές ζουν πολλά χρόνια δεν πέρασαν στις εξετάσεις προμοιώσεων μακροβιότητας. Ετσι δεν λέμε «χελώνοζώητος».
- Όταν ασπρίσει ο κόρακας και γίνει περιστέρι.
Ανάλογα: Στις Ελληνικές Καλένδες, το μηνα που δέν έχει Σάββατο, του Αγιου Πούστη.
Τραγούδι
Μαύρα μαλιά, μαλιά κοράκου χρώμα (Αντάρτικο)
Μαύρα κοράκια (Αντάρτικο)
Μαύρα κοράκια με νύχια γαμψά
Πέσανε πάνω στην εργατιά.
Αγρια κράζουν, για αίμα διψούν
Τον Δημητρώφ στην κρεμάλα να δουν
Τα κοράκια ενέπνευσαν και τα «Πουλιά της Δυστυχίας» του Σαββόπουλου
Δες επίμετρο για το "Μαύρα κοράκια"
Ποίηση
Για τά κοράκια- νεκροθάφτες, κν.«τέσσερεις»:
κι οι τέσσιρ’ π’ θα μας παν ουλ’ νους
κι τ’ ς παραλήδις κι τ’ ς αλλ’ νους
φέρανι, τ’ ν κάσσα τ’ μακρυά
κι ήρθαν κι τ’ς είπαν «Άϊτι, γρηά».Ζαχαρίας Παπαντωνίου - «Η γριά η βαβά μ’»
Για τα κοράκια ως πτωματοφάγα όρνεα
Βάρκα του βάλτου ανάστροφη, φτενή, δίχως καρένα.
Σύνεργα που σκουριάζουνε σε γύφτικη σπηλιά.
Σμάρι κοράκια να πετάν στην έρημην αρένα
και στο χωριό ν' ουρλιάζουνε τη νύχτα εφτά σκυλιά.
Νίκος Καβαδίας - Πούσι - Federico Carcía Lorca
Edgar Alan Poe - Το κοράκι .
Από το 1845 με μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες, και πάμπολλες σελίδες αφιερωμένες στην ανάλυση του και χιλιάδες λογοτεχνικά, ζωγραφικά, κινηματογραφικά και μουσικά έργα εμπνευσμένα από τους πυρετώδεις στίχους του.
Παράγωγα
κορακοφωλιά
Η κορακοφωλιά (αποδοση στα ελληνικα του αγγλικου ορου Crow's nest) ειναι ενα κατασκεύασμα στο κύριο κατάρτι ιστιοφόρου πλοίου, που χρησιμοποιείται απο αντἰστοιχο φρουρό, βαρδιάνο, βιγλάτορα, οπτήρα για κατόπτευση. Μεχρι την εφεύρεση του ραντάρ ήταν η καλύτερη μέθοδος εντοπισμού επερχομένων κινδύνων ή λείας.
Οι Βυζαντινοί δεν διέθεταν τετοια λέξη και ίσως ούτε και πετοιο κατασκεύασμα στά πλοία τους. Κατι πλησιέστερο αναφέρει ο Φαίδων Κουκουλές στο «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» τομ. Στ. κεφ. "Περί τον Βυζαντινόν Στόλον" σελ. 129:
Ή συμπλοκή προς τα εχθρικά πλοία ήρχιζεν άπο αποστάσεως διακοσίων έως τριακοσίων μέτρων. "Οταν τα πλοία έπλησίαζον πολύ, τότε έγίνοντο εμβολισμοί καΐ εισπήδησις μετ' αλαλαγμών των πληρωμάτων και των στρατιωτών εις το έχθρικον πλοΐον. Συγχρόνως άπο τα ξυλόκαστρα, τούς πυργίσκους είς ύψος ανδρός, οϊτινες εΰρίσκοντο επί τών ιστών τών ημετέρων πλοίων, έρρίπτοντο ΰπο ήσκημένων ανδρών βαρείς λίθοι ή τεμάχια μολύβδου, ίνα ούτω καταθραύωνται τα καταστρώματα τών εχθρικών πλοίων, προς δε και άσβεστος, ίνα ο δια της έμβροχής καπνός ταράσση τούς εχθρούς, και εντος πηλίνων χυτρών όφεις, ot όποιοι, θραυομένων τών δοχείων, διασκορπιζόμενοι ένέβαλλον είς ταραχήν καΐ άναστάτωσιν τούς αντιπάλους. Έν τω μεταξύ ot τής κάτω έλασίας έρέται με τα λογχοδρέπανά των προσεπάθουν να τρυπήσουν τα πλευρά τοΰ εχθρικού πλοίου ή να κόψουν τούς πόδας τών εχθρικών έρετών.
Παραδόσεις
Τα κοράκια του Πύργου του Λονδίνου
Είναι μια ομάδα κορακιών σε αιχμαλωσία που καλο-ζούν στο Πύργο του Λονδίνου. Η ομάδα αποτελείται από τουλάχιστον επτά κοράκια (έξι απαιτούνται, αλλά υπαρχει και ένα έβδομο για ρεζέρβα). Παραδοσιακά πιστεύεται ότι προστατεύουν το Στέμμα και τον Πύργο. Μια πρόληψη λέει ότι «Αν τα κοράκια του Πύργου του Λονδίνου χαθούν ή αν πετάξουν, το Στέμμα θα πέσει και η Βρετανία μαζί."
Αν τα δηλητηριάζαμε αυτά τα κοράκια πριν τον εμφύλιο θα ειχαμε γλυτώσει απο καμποσους νεκρούς και απο τους άσπονδους φίλους και "προστάτες" μας.
Σας παραπέμπω στον Ανδρέα Κάλβο:
Καλήτερα, καλήτερα
διασκορπισμένοι οι Έλληνες
'να τρέχωσι τον κόσμον,
με εξαπλωμένην χείρα
ψωμοζητούντες·
Παρά προστάτας 'νάχωμεν.Ανδρέας Κάλβος - ΩΔΗ ΕΚΤΗ ΑΙ ΕΥΧΑΙ
Κορακιάσαμε απ΄ τη δίψα
Όλο το καλοκαίρι ο κόρακας είναι τιμωρημένος να ψήνεται στη δίψα και με την κραυγή του, λένε, μαρτυράει την τιμωρία του. Αιτία της τιμωρίας του λένε την εξής: Ήταν υπηρέτης και τον έστειλε ο Απόλλωνας να φέρει νερό, εκείνος έπεσε σ' ένα χωράφι με σπαρτά, που είχαν ψηλώσει αλλά ήταν ακόμη χλωρά, κι έκατσε και περίμενε να ωριμάσουν, μιας κι ήθελε να φάει τον καρπό, ξεχνώντας το πρόσταγμα του αφέντη του. Γι' αυτό τον λόγο, έχει τιμωρηθεί με δίψα, την ξηρότερη εποχή του χρόνου. Η ιστορία μοιάζει με παραμύθι, αλλά επιτρέψτε μου να την επαναλάβω από σεβασμό στον θεό.1016.67 §47
Ισως να σχετίζεται με το αρχαίο «κόραξ υδρεύσει»: παροιμία επί των δυσχερὠν τινων τυγχανόντων.
Ησύχιος 85
Σκοτεινή η σημασία της φράσης. Ισως το πλήρες νόημα να ήταν «είθε ο κοραξ να σε υδρεύσει», να έχεις κόρακα για νερουλά, δηλαδή κάποιον που πεθαίνει από την δίψα, κάποιον που δεν έχει νερό.
Το κοράκι ιερό πουλί του Απόλλωνα.
Γι' αυτό τον λόγο συμφωνούν πως είναι επίσης χρήσιμο στη μαντική τέχνη κι εκείνοι που κατανοούν τις θέσεις των πουλιών, τις κραυγές και το πέταγμα τους, αν είναι απ' τα δεξιά ή απ' τ' αριστερά, μπορούν να μαντεύουν από το κρώξιμό του. (ΣΣ Αυτοί λέγονται οιωνοσκόποι)
Στην εικόνα ο Απόλλων και το πουλί του: το κοράκι (μουσείο Δελφών, Ζωγράφος: Πιστόξενος )
Μαθαίνω επίσης πως τ' αβγά του κόρακα μαυρίζουν τα μαλλιά. Πρέπει όμως όποιος βάφει τα μαλλιά του να έχει λάδι στο στόμα του και να το 'χει κλειστό. Ειδεμή, θα μαυρίσουν τα δόντια του σαν τα μαλλιά του και μετά δεν θα πλένονται να ξεβάψουν.1016.67 §48
Το κοράκι του κατακλυσμού
Επίσης στη Γένεση αναφέρεται ως το πρώτο πτηνό που απελευθερώθηκε μετά τον κατακλυσμό το οποίο στη συνέχεια λησμόνησε και τον Νώε και την Κιβωτό του εξαιτίας των πολλών πτωμάτων ανθρώπων και άλλων ζώων που βρήκε.
καὶ ἀπέστειλε τὸν κόρακα τοῦ ἰδεῖν, εἰ κεκόπακε τὸ ὕδωρ· καὶ ἐξελθών, οὐκ ἀνέστρεψεν ἕως τοῦ ξηρανθῆναι τὸ ὕδωρ ἀπὸ τῆς γῆς.
Γένεσση 8 .7
Έτσι ο Μωσαϊκός νόμος σύμφωνα με το Λευιτικό θεωρεί τον κόρακα "ακάθαρτο ζώο".12 καὶ ταῦτα οὐ φάγεσθε ἀπ᾿ αὐτῶν· τὸν ἀετὸν καὶ τὸν γρύπα καὶ τὸν ἁλιαίετον 13 καὶ τὸν γύπα καὶ τὸν ἴκτινον καὶ τὰ ὅμοια αὐτῷ 14 καὶ πάντα κόρακα καὶ τὰ ὅμοια αὐτῷ 15 καὶ στρουθὸν καί γλαῦκα καὶ λάρον 16 καὶ ἐρωδιὸν καὶ κύκνον καὶ ἶβιν 17 καὶ καταράκτην καὶ ἱέρακα καὶ τὰ ὅμοια αὐτῷ καὶ ἔποπα καὶ νυκτικόρακα 18 καὶ πελεκᾶνα καὶ χαραδριὸν καὶ τὰ ὅμοια αὐτῷ καὶ πορφυρίωνα καὶ νυκτερίδα. 19 πάντα τὰ ἑρπετὰ τῶν πετεινῶν ἀκάθαρτά ἐστιν ὑμῖν, οὐ φάγεσθε ἀπ᾿ αὐτῶν.
Επώνυμα
Κόρακας (Βουλευτής του ΚΚΕ),
Κοράκης ή Κορακής (Ταβέρνα στήν Κυψέλη).
Τοπωνύμια
Comoediae: cum scholiis et varietate lectionis, Τόμος 2,,Immanuel BekkerΑπο τά σχολια του Immanuel Bekker στον «Πλούτο» του Αριστοφάνη προκύπτει οτι στην Αθήνα υπήρχε μιά κρημνώδης περιοχή του ονομάζονταν «Κόρακες», επειδη ηταν καταφύγιο κοράκων. Σ΄αυτους τους γκρεμούς έριχναν του καταδικασμένους σε θάνατο για να τους φάνε οι κόρακες. Απο αυτό το συνήθειο βγήκε και η φράση «ἑς κορακας» = να πεθάνεις.
Γλώσσα
Ιδιαίτερη γλώσσα είναι τα κορακίστικα που επιτυγχάνει να μπερδέψει τον αμύητο ακροατή παρεμβάλοντας «κε» μεταξύ των συλλαβών.
1. συνθηματική και ακατάληπτη γλώσσα που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να συνεννοούνται μεταξύ τους δήθεν μυστικά, και που δημιουργείται συνήθ. από την παρεμβολή ανάμε σα στις λέξεις της συλλαβής "κε".
2. (μτφ., οικ.) ακατανόητα λόγια, είτε αυτά είναι μια ξένη γλώσσα είτε απόλυτα ειδικευμένη ορολογία:
Πρβλ. τις φράσεις:
«Κορακιστί φθέγγεσθε» μιλάτε ακατανόητα (Ελληνιστικό επίρρημα).
«Aυτά είναι κορακίστικα για μένα».
πχ. η φράση «Θέλεις να μιλήσουμε κορακίστικα» γίνεται: «Θεκελεις κενα κεμικεληκεσουκεμε κεκοκερακεκικεστικεκα»Ηδη από τν 4ο μ.Χ. αιώνα ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συνιστά στο Χριστεπώνυμο πλήρωμα να μην μιλάει κορακίστικα!
Συνώνυμα
Αστρονομία
Κόραξ (Λατινικά: Corvus, συντομογραφία: Crv) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κόραξ βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, αλλά είναι στο σύνολό του ορατός από την Ελλάδα. Συνορεύει μόνο με τρεις άλλους αστερισμούς, την Παρθένο, τον Κρατήρα και την Ύδρα. Διακρίνεται ως χαρακτηριστικό τετράπλευρο σχήμα.
Πόλεμος
Κόρακας (και όχι κοραξ) ηταν ενα ειδος πολιορκητικης μηχανης κατα τον μεσαίωνα (DuCange - Glossarium ad scriptores mediæ et infimæ Græcitatis) ενα ειδος ελέπολης.*
* Η ελέπολιςα[›] είναι πολιορκητική μηχανή που κατασκευάστηκε από το Αθηναίο μηχανικό Επίμαχο το 304 π.Χ. Είχε ύψος περίπου 40 μέτρα και κινείτο πάνω σε οκτώ τροχούς διαμέτρου 4,6 μέτρων. Αποτελείτο από εννέα ορόφους οι οποίοι ήταν εξοπλισμένοι κυρίως με καταπέλτες κάθε είδους και ήταν θωρακισμένοι στις τρεις από τις τέσσερις πλευρές τους. Σε αντίθεση με άλλους πολιορκητικούς πύργους δεν χρησίμευε για την αποβίβαση στρατού στα τείχη αλλά σαν μια βάση μάχης πολύ καλά προστατευμένη που είχε ως βασικό πλεονέκτημα το ύψος της.
Αρχιτεκτονική
Κόρακας ή κόραξ ή κοράκιον ή κούρκουμος ή κουρκουμάς ή κουρκουβάς ή κρικάλλιον ή κερκέλι* Ο κρίκος ή ρόπτρον ή κορώνη ήταν ενα μεταλλικό πὀμολο για κλείνει κανείς την πὀρτα και αν αυτή ηταν η εξώπορτα να κυπάει για να του ανοίξουν απο μέσα.[162.282]
* Κρικέλας η ορθότερον Κρικελάς: επώνυμο. Ο ΚΡΙΚΕΛΑΣ ηταν το διασημότερο και παλαιότερο γκουρμέ εστιατόριο της Θεσσαλονίκης, που σερβίριζε επί 70 χρόνια στους πελάτες του από την παραδοσιακή φασολάδα μέχρι το καλύτερο ρωσικό χαβιάρι, περιποιημένα ορεκτικά διά χειρός Κρικέλα και φυσικά για επιδόρπιο παραδοσιακά πολίτικα γλυκά. Εκλεισε οριστικά το Φλεβάρη του 2011.
**Πρβλ. Ριζίτικο Ο ΔΙΓΕΝΗΣ :
Να χεν η γης πατήματα
κι ο ουρανός κερκέλια
ν΄ανεβαινα στον ουρανό
να διπλωθώ να κάτσω
(οπου το «κερκελια» εδώ εννοεί κρίκους , χερούλια, χειρολαβές).
- Μπορει να ήταν στην απλούστερη του μορφή ενας απλος κρίκος, χαλκάς.(εικ 1)
- Το συνηθέστρο ηταν μια κατακορυφη πλαμη με κλειστα δακτυλα που κρατουν μια μικρή σφαίρα. Οι δικοί μου, Κωντανινουπολίτες την καταγωγή, το ονόμαζαν "τακτάκι" (ηχομιμητικό). (εικ. 2)
- Η να ήταν ενα πολυτελές ρόπτρο που επίσης στόλιζε και στολίζει θύρες αναλόγων οικοδομημάτων. (εικ 3)
 |
 |
 |
| Εικ. 1. | Εικ2 | Εικ. 3 |
Ονοματολογία: Η ονοματολογία του ρόπτρου (αρχ. -ρέπω> ροπή) από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ενέχει στοιχεία που αφορούν :
- τη μορφολογία του («κορώνη»=κρίκος, δοκάνι=θηλιά, -κοράκι=στέλεχος αμόνι, «χεράκι»),
- τον ήχο («τσουκολίδ»»=κουδούνι, «ταχτάκι»=τακ-τακ), και
- τη χρήση του («αναπαιστήρ» για κρούση, «επισπαστήρ» για έλξη), αναδεικνύοντας μια παράδοση που διασώζεται μέχρι σήμερα. Αναλυτικά για την ονοματολογία και την τυπολογία των νεότερων ρόπτρων.
Βιβλιογραφία: 9272 Μάνος Μικελάκης - ΝΕΟΤΕΡΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΙΚΑ ΡΟΠΤΡΑ
Ν.Κ. Μουτσόπουλος, «Σιδερένια μακεδόνικα ρόπτρα», ανάτυπο από το Τέχνη στη Θεσσαλονίκη 2 (Θεσσαλονίκη 1961).
Κόρακας επίσης ονομάζεται ο λύκος ή ο κόκορας του πιστολιού ή της κουμπούρας ή του τουφεκιού.
