λύκος
Ο Λύκος (Canis lupus) είναι θηλαστικό της τάξης των Σαρκοφάγων (Carnivora). Έχει κοινή καταγωγή με τον σκύλο (Canis lupus familiaris) και θεωρείται πρόγονος όλων των ειδών σκύλων που υπάρχουν σήμερα.
Ο λύκος ειναι πασίγνωστος από τους μύθους του Αισώπου και τα δημοτικά παραμύθια και την Διεθή «Κοκκινοσκουφίτσα»*. Απο παρήχηση του ονοματός του ονομάζεται στα παραμυθια κυρ-Νικολός (Λύκος=Νίκος, οπως η Αρκούδα, Αρκτος, άρκος=Μάρκος, η αλεπού μαριόλα=Μαριόρα ή Κερα-Μαριώ)
*) Ο Αρκάς περιλαμβάνει στο η "ΖΩΗ ΜΕΤΑ" μια καυστικότατη σύγκριση της Κοκκινοσκουφίτσας και της Βίβλου: «Το ένα είναι ένα παραμύθι για μωρά παιδιά και το άλλο μια ιστορία με ένα κοριτσάκι και ένα λύκο!»
Φωνή
ωρυγή, ωρυγμός, ωρύομαι (λέγεται και επί οργισμένων και φωνασκούντων ανθρώπων).[681.86]
Φράσεις
- Πεινάω σαν λύκος,
- Τρώω σαν λύκος,
- Κάνω τις δουλειές μου μόνος μου (γι΄αυτό είναι ίσιος ο σβέρκος μου)
- Γλύτωσα από του λύκου το στόμα (ή τα δόντια)
Λύκος: Γενικά ο μοναχικός άνθρωπος. Πρβλ.
Ενας λύκος καπετάνιος απ τη Σύρα
στο τιμόνι ξαγρυπνά κάθε βραδυά
και θυμάται μια μικρούλα ζωντοχήρα
που του έφερε φουρτούνα στην καρδια.
Καπετάνιε Χαμογέλα
Στίχοι: Κώστας Νικολαϊδης
Μουσική: Νικυ Γιάκοβλεφ
Εκτέλεση: Μαίρη Λω
Σύνθετα
Γερόλυκος
Ο αρχηγός, επικεφαλής στα λυκόπουλα. Κανόνας: «Το λυκόπουλο ακούει το Γερόλυκο το λυκόπουλο δεν ακούει τον εαυτό του».
Θαλασσόλυκος
Ζώο ανύπαρκτο. Όρος που αφορά μοναχικό ναυτικό με μεγάλη πείρα στη ναυσιπλοϊα.
Λυκόπουλο
Το παιδί του λύκου. Οι πρόδρομοι των προσκόπων, παιδιά μικρής ηλικιας (7-10 ετών).
Λύκαινα
Ο θηλυκός λύκος. Μια λύκαινα συμφωνα με την παράδοση θήλασε τουν Ρώμο και τον Ρωμύλο. (βλ. λουπερκάλια).
Ομως πρέπει να λαβουμε σοβαρά υπόψη μια αλλη εκδοχη:Loupa, με την μεταφορική έννοια, θα πει περιπλανώμενη πόρνη. Αρα είναι πολύ πιο λογικοφανές να περιμάζεψε τα παιδιά μια περιπλανώμενη πόρνη και να τα θήλασε παρά μια κανονική λύκαινα.
Γιατί όμως αυτο το ονομα;Οι πουτάνες αυτές, οι Λύκαινες, ορεσίβιες πόρνες της Ρωμαικής αρχαιότητας, ικανοποιούσαν τους βοσκούς. Αυτοί τις πληρωναν με πρόβατα*. Επειδή η αυξημένη σεξουαλική στέρηση των βοσκών απαιτούσε συχνά την παροχή τέτοιων υπηρεσιών, οι πόρνες αυτές είχαν παρόμοιες επιπτώσεις στο κοπάδι με την επιδρομή λύκων. Τους εξαφάνιζαν δηλαδή τα πρόβατα μέχρι να πείς κύμινο. Γι΄αυτο τους κόλλησαν το παρατσούκλι «λύκαινες». Μια τέτοια «λύκαινα» είχε βρεί και θηλάσει τον Ρωμύλο και τον Ρέμο, τους μετέπειτα ιδρυτές της Ρώμης. Οι μεταγενέστεροι** Ρωμαιοι δεν ήξεραν την σημασία του «λύκαινα» και το ερμήνευσαν κυριολεκτικά.
Το άγαλμα της κυριολεκτικής Λύκαινας που θηλάζει τους δύο ιδρυτές έγινε το συμβολο της Ρωμης.
*) Πρέπει να λάβουμε υποψη επίσης ότι το πρόβατα=pecus είναι συγγενές προς το pecuniam. Μεταφέρω από το ΛΑΤΙΝΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ του Ε. Τσακαλώτου:[267.493]Pecunia γενική pecuniæ θ. Εκ του pecus: κτήνος (γιατί η περιουσία των αρχαίων απετελείτο απο κατοικιδια ζώα, κυρίως πρόβατα) 1) Περιουσία , πλούτος pecuniam facio: αποκτώ περιουσία 2) χρήματα. dies pecuniæ: ημερομηνία πληρωμής. Pecunia presens ή pecunia numerata: μετρητά.
Η μεταφορική λύκαινα (δηλ. η πορνη) είναι αυτή που τρώει τα μεταφορικά πρόβατα (δηλ. χρήματα) των πελατών της.**) H λύκαινα είναι πολύ μεταγενέστερη του 4ου π.Χ. αιώνα σύμφωνα τον Καθηγητή της Ετρουτσκολογίας ADRIANO LA REGINA του Πανεπιστημιου La Sapienza. Τα δίδυμα προστέθηκαν το 1471 ή λίγο αργότερα, όταν το χάλκινο, δωρήθηκε από τον Πάπα Σίξτο IV στη Ρώμη, και μεταφέρθηκε από το Λατερανό στο Καπιτώλιο.Τώρα προκύπτει, με αδιαμφισβήτητα επιχειρήματα, ότι ούτε η Λύκαινα είναι καν παλιά. Ως προς την τεχνική ταιριάζει με συνέπεια στην κατηγορία ενός μεγάλου χάλκινου γλυπτού του Μεσαίωνα, ενώ οι ιδιότητές του το ανάγουν σε μια περίοδο από την καρολίγγεια μέχρι και την ρωμανική.
ΠΗΓΗ: http://www.etimo.it/?term=lupa&find=Cerca
Λύκος ή κοκορας
Εξάρτημα παλαιών φορητών πυροβόλων όπλων. Οταν πιέζονταν η σκανδάλη ο λύκος κτυπούσε στο καψούλι και δημιουργούσε την εκπυρσοκρότηση.
Λυκοφωλιά
Άντρο παρανόμων
Λυκοφιλία
Φιλία πρόσκαιρη, βασισμένη σε συμφέροντα.
Λυκάνθρωπος
Ανθρωπος που μετατρέπεται λύκο κατά τις νύκτες ιδίως με πανσέληνο. Είναι ανύπαρκτο ον, που υπάρχει μόνο στην σφαίρα της φαντασίας των τρομολάγνων του κινηματογραφικού θεάματος. Η παροιμία 24 (βλ. παρακάτω) λέγεται μεταφορικά και είναι άσχετη. Λέγεται ομως και για κάποιον που πάσχει από λυκανθρωπία.
Στη φωτογραφία λυκάνθρωπος με τήν μεγάλη στολή!
Λουπερκάλια
Το όνομα Lupercalia σχετίζεται μέ την αρχαία ελληνική γιορτή των Αρκαδικών Λυκαίων (από το "λύκος", στα Λατινικά lupus) και τη λατρεία του Λυκαίου Πανός. Ο Παν υποτίθεται ότι είναι ένα ελληνικό ισοδύναμο με Φαυνο (Faunus), συμφωνα με τον Εύανδρο. Στη Ρώμη ηταν ποιμενική γιορτη 13-15 Φεβρουαρίου προς τιμην της Lupa της λύκαινας δηλαδή που σύμφωνα με την παράδοση θήλασε τον Ρέμο και τον Ρωμύλο.
Λύκοι
Οι εχθροί γενικώς. Πρβλ. Κωστή Παλαμά:
Βοσκοί στη μάντρα της πολιτείας
οι λύκοι, οι λύκοι
στ΄όπλα ακρίτες!
Μπροστά κι΄οι πρώτοι κι΄περιττοί:
καλαμαράδες και δημοκόποι και μπολσεβίκοι
για λόγους άδειους ή για τ΄ολέθρου τα έργα βαλτοί.
Ομόηχα
Η λύκη (μοιάζει με το «οι λύκοι») είναι αρχαία ελληνική λέξη και σημαίνει φως. Απο αυτήν προέρχονται οι λέξεις λυκαυγές, λυκόφως, Λυκαβητός, λευκός, Λύκειος = ο του φωτός : ο Λύκειος Απολλων. Κοντά στον ναό του Λυκείου Απόλλωνα στην Αθήνα ήταν ένα σχολείο που ονομάσθηκε Λύκειο εκει όπου φωτίζεται κανείς. ( πρβλ. «Μας φώτισες!» Φράση μονον για αποφοίτους Λυκείου. )
Παιδικά παιχνίδα
ΠΑΙΔΙΑ
Περπατώ περπατώ εις το δάσος
Οταν ο λύκος δεν είναι εδώ!
Λύκε, λύκε εισ΄ εδώ;ΛΥΚΟΣ
«Βαζω τα παπουτσια μου»
Τα παιδιά επαναλαβάνουν και ο λύκος προσθέτει άλλο στοιχείο ένδυσης πχ. «Βάζω το σακάκι μου». Μέχρις ότου φθάσει να αποβλακώσει τα παιδάκια που έχουν μπαφιάσει να τον ακούν τι φοράει και τότε ο λυκος λεει :«Παίρνω το καπέλο μου και σας κυνηγώ»
Τα παιδακια φευγουν τρέχοντας. Οποιο πιασει ο λυκος, το τρωει (μεταφορικα: φευγει απο το παιχνίδι). Το παιχνίδι συνεχιζεται μεχρι ο λυκος να φαει ολα τα παιδάκια ή να προβεί σε εθελουσία έξοδο οπότε αναλαμβάνει άλλος λύκος.
Παράγωγα
Λυκόφως: Αυτό που είναι ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, απο το χρώμα των τριχων του λύκου που στην κοιλιά ειναι λευκο και στή ράχη μαύρο.Μάλλον ομως απο την αρχαία λύκη [ 641.373]
Λύκη: φως, απ' όπου και τα λύχνος, λυκαβητός, λυκόφως, λυκαυγές και το Λατινικό lux=φως. [ 261.586]
Λύκειος* Απόλλων (Ο θεός του φωτός=λύκη )
Λύκειον: γυμνάσιο κοντά στο ναό του Λυκείου Απόλλωνα.
*Λυκειος, λύκειον είναι επίθετο και σημαίνει κάτι που ανήκει σε λύκο πρβλ την λύκειον δοράν (το τομάρι του λύκου) στο κατωτέρω
λύκειον ἀμφὶ νῶτ᾽ ἐνάψομαι δορὰν καὶ χάσμα θηρὸς ἀμφ᾽ ἐμῷ θήσω κάρᾳ, βάσιν τε χερσὶ προσθίαν καθαρμόσας καὶ κῶλα κώλοις, τετράπουν μιμήσομαι λύκου κέλευθον πολεμίοις δυσεύρετον, τάφροις πελάζων καὶ νεῶν προβλήμασιν. ὅταν δ᾽ ἔρημον χῶρον ἐμβαίνω ποδί, δίβαμος εἶμι.
Ευριπίδης - Ρήσσος 209-216
Θα στερεώσω ένα λυκοτόμαρο στην πλάτη μου, και πάνω από το κεφάλι μου θα βάλω ανοιχτά τα σαγόνια του τέρατος, στη συνέχεια, τα μπροστινά πόδια του στα χέρια και τα πίσω πόδια του στα πόδια μου, θα πάω στα τέσσαρα μίμούμενος το βάδισμα του λύκου κι αγνώριστος στον εχθρό, θα προσέγγισω τα χαρακώματα τους, και τα εμπόδια γύρω από τα πλοία. Καί [μόνο] κάθε φορά που έρχομαι σε μια ερημική τοποθεσία, θα περπατώ στα δύο πόδια.
Με δική μου μετάφραση
Μύθοι αισώπου
- ΣΛ' – Λύκος κεκορεσμένος καὶ πρόβατον
- ΞΔ' – Ἀρότης καὶ λύκος
- ΡΣΤ' – Ἔριφος ἐπὶ δώματος ἑστὼς καὶ λύκος
- ΡΖ' – Ἔριφος καὶ λύκος αὐλῶν
- ΡΠΔ' – Κύων κοιμώμενος καὶ λύκος
- ΣΕ' – Λέων καὶ λύκος καὶ ἀλώπηξ
- ΣΙΕ' – Λύκοι καὶ κύνες ἀλλήλοις πολεμοῦντες
- ΣΙΣΤ' – Λύκοι καὶ κύνες πρὸς αὐτοὺς καταλλαγέντες
- ΣΙΖ' – Λύκοι καὶ πρόβατα
- ΣΙΗ' – Λύκοι καὶ πρόβατα καὶ κριός
- ΣΙΘ' – Λύκος διὰ τὴν ἑαυτοῦ σκιὰν γαυρωθεὶς καὶ λέων
- ΣΚ' – Λύκος καὶ αἴξ
- ΣΚΑ' – Λύκος καὶ ἀρήν
- ΣΚΒ' – Λύκος καὶ ἀρνίον εἰς ἱερὸν καταφυγόν
- ΣΚΓ' – Λύκος καὶ γραῦς
- ΣΚΔ' – Λύκος καὶ ἐρωδιός
- ΣΚΕ' – Λύκος καὶ ἵππος
- ΣΚΣΤ' – Λύκος καὶ κύων
- ΣΚΖ' – Λύκος καὶ λέων
- ΣΚΗ' – Λύκος καὶ ὄνος
- ΣΚΘ' – Λύκος καὶ ποιμήν
- ΣΛ' – Λύκος κεκορεσμένος καὶ πρόβατον
- ΣΛΑ' – Λύκος τετρωμένος καὶ πρόβατον
- ΣΟΔ' – Ὄνος καὶ κόραξ καὶ λύκος
- ΣΠΑ' – Ὄνος πατήσας σκόλοπα καὶ λύκος
- ΤΙΔ' – Ποιμὴν καὶ λύκος σὺν κυσὶ τρεφόμενος
- ΤΙΕ' – Ποιμὴν καὶ λύκου σκύμνος
- ΤΙΣΤ' – Ποιμὴν καὶ πρόβατα
- ΤΙΖ' – Ποιμὴν λύκον εἰς μάνδραν εἰσάγων καὶ κύων
Παροιμίες
- Αρνι που το φυλάει ο Θιός ο λύκος δεν το τρώει.[241.61]
- Το προβατο έξω απ το μαντρί το τρώει ο λύκος[241.62]
- Γιατι είναι λύκε ίσιος ο σβέρκος σου;
Γιατί κάνω τις δουλειές μου μονάχος μου.[241.72] - Ο λύκος έχει τ΄ονομα κι η αλεπού τη χάρη[241.372]
- Μισακός ο γαιδαρος για να τον φάει ο λύκος[241.412]
- Κλαίει απ΄τον λύκο ο βοσκός, κλαιει κι΄ο καβρουνιάρης[170.641]
- Για τη λαχτάρα του βοδιού γλύφει ο λύκος το ζυγό.[241.510]
- Εγένηκεν ο σκύλος μας του λύκου υπηρέτης[241.554]
- Εμείς το λύκο βλέπουμε και την ομπλή γυρεύουμε.[241.593]
- Θρέψε λύκο το χειμώνα να σε φάει το καλοκαίρι[241.660]
- Κάλλιο άδειο το μαντρί παρά χίλιοι λύκοι μέσα.[241.684]
- Ο λύκος στήν αναμπουμπούλα (ανεμοζάλη) χαίρεται[241.808]
- Και τα σκυλιά περιγελούν το λύκο όταν γεράσει.[241.1246]
- Λύκο είδες, πρώτα σ' είδε.[241.1286]
- Μπήκε λύκος στο μαντρί, αλλοί του που΄χε ένα[241.1306]
- Ο λύκος με μυνήματα ποτές αρνί δεν τρώει[241.1335]
- Ο λύκος κι αν εγέρασε
κι' άσπρισε το μαλλί του
ουδε τη γνώμη άλλαξε
ουδέ την κεφαλή του [241.1336] - Παίζει ο λύκος μέ τ΄αρνί, ώσπου να ' βρει τη βολή.[241.1427]
- Παίζει ο λύκος με τ΄αρνι, κακο που ΄παθε τ΄αρνί[241.1428]
- Βάλανε το λύκο να φυλάει τα πρόβατα.
- Στό λόγγο λύκος, στόν κάμπο Τούρκος (ΒΟΣΝΙΑΚΗ)[244.163 ]
- Τούρκος έδώ, λύκος εκει [244.164]
- Lupus dentis, taurus cornis [pettat]
Ο λύκος με τα δόντια και ο ταύρος με τα κέρατα [επιτίθεται] - Homo homini lupus
άνθρωπος ανθρώπω λύκος [έοικεν]. Ο άνθρωπος για τον άλλο άνθρωπο μοιάζει με λύκο. - Από τα μετρημένα τρώει ο λύκος. (Παξοί)
- Bλέπεις το λύκο, κι εσύ ψάχνεις τ’ αχνάρια.
- Δέσε το αρνί, όπου θέλει ο νοικοκύρης και μη σε νοιάζει αν το φάει ο λύκος.
- Ο λύκος δε βρωμίζει τη φωλιά του.
- Ο λύκος έχει τ' όνομα κι η αλεπού τη χάρη.
- Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άσπρισε το μαλλί του, μήτε τη γνώμην άλλαξε μήτε την κεφαλήν του.
- Ο λύκος σαν γεράσει, μασκαράς των σκυλιών γίνεται.
- Στην αντάρα τρέχει ο λύκος.
- Οποιος φεύγει απ' το μαντρί, τον τρώει ο λύκος.
- Λὐκον ὁρῶ (αρχ) :μένω αλαλος, βουβός.
Αρχαία πρόληψη γι΄αυτόν που θα δεί πρώτος ο λύκος.
Παροιμιόμυθος
Εσένα ρε γύφτο τ΄αμόνι σού' φαγα;
Οταν όλοι διαπόμπευαν και βασάνιζαν ένα λύκο που τους είχε φάει τα πρόβατα, συνεργούσε και ο γύφτος που δεν έχει διαφορές με το λυκο. Γι΄αυτό και ο λύκος του είπε με παράπονο αυτή τή φράση.
Ποίηση
Νύφη και πεθερά
-Φωτιά να κάψει τ' άσπρα του και φλόγα τα φλουριά του,
λύκος να φάει τα πρόβατα κι αρκούδα τ' άλογό του,
μπροστά στον άντρα τον καλό, μπροστά στο παλικάρι!
Αφήνω γεια τις όμορφες
Λύκος να φάει τα πρόβατα
και σκάρκαλος τα γίδια
να μείνει η βλάχα η έμορφη
Λύκιον: Τοποθεσία στή θεσσαλία όπου, κατά την παράδοση, απολιθώθηκε κάποιος λύκος που θέλησε να φάει τα βώδια του Πηλέα .
Λυκωρεία:Πολη στον Παρνασσό που έκτισε ο Λυκώρος. Βασιλιάς της ήταν ο Δευκαλίων.
Λύκων πόλις: Πόλις στήν Αίγυπτο.
Διάσημα ανατομικά δεδομένα του λύκου:
- Ο σβέρκος: είναι ίσιος γιατι κάνει τις δουλειές του μονάχος του
- Το στόμα του: Χαρά σε αυτόν που θα γλυτώσει απο του λύκου το στόμα
- Τα δόντια του: ισχύει ο,τι και για το στόμα του.
- Το μαλλι του: οταν γερνάει το μαλλι του ασπριζει.
- Το κεφάλι του: Οταν γερνάει δεν αλλάζει (το ιδιο και η γνώμη του).
- Το δέρμα του: Η λύκειος δορά των αρχαίων
Τα πολύ συνηθισμένα ζώα των Λαϊκών παραμυθιών εχου και βαπτιστικά ονόματα. Ο Λυκος, ή Αλεπου η αρκούδα λεγονται:
- Λύκος : Νίκος ή κυρ-Νικολός λογω ηχητικής ομοιότητας του λύκος με το Νίκος
- Αλεπού : Μαριά ή Μαριώ = απο το μαργιόλα: πονηρή
- Ακρουδα : Μάρκος απο το αρκος= αρκτος.
Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος
Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος είναι μια χρόνια φλεγμονώδης αυτοάνοση πάθηση, που χαρακτηρίζεται από ένα ευρύτατο φάσμα κλινικών εκδηλώσεων και από την παρουσία στο αίμα μιας πληθώρας αυτοαντισωμάτων. Τα αυτοαντισώματα αυτά είναι αντισώματα που στρέφονται κατά συστατικών του ίδιου του οργανισμού και τα οποία βρίσκονται μέσα ή έξω από τα κύτταρα ή πάνω στις κυτταρικές μεμβράνες. Η νόσος προσβάλλει όλες τις ηλικίες, αλλά είναι συχνότερη στις γυναίκες ηλικίας 20-45 ετών. Η αναλογία γυναικών προς άνδρες είναι περίπου 9:1, ενώ η αναλογία αυτή στα παιδιά και στους ηλικιωμένους είναι 3:1. Ο επιπολασμός της νόσου, δηλ. η συχνότητά της, στο γενικό πληθυσμό της χώρας μας, βρέθηκε πρόσφατα στο επίπεδο του 0,5‰ των ενηλίκων. Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος μπορεί να προσβάλλει οποιοδήποτε όργανο ή σύστημα του ανθρώπου και γι' αυτό χαρακτηρίζεται από ένα ευρύτατο φάσμα κλινικών εκδηλώσεων.