ΣΗΜΑΣΙΑ: μονομαχία δύο ιππέων που εφορμούν ο ένας κατά του άλλου με προτεταμένα μακριά ξύλινα κοντάρια, με στόχο να ρίξουν τον αντίπαλο από το άλογο.

Ο «τορνεμές» (τουρνουά tournoi ) είναι συμπλοκή δύο ομάδων εφίππων που κρατούν ρόπαλα και ξίφη.

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ:

Αγωνίσματα για τους άρχοντες και τους ευγενείς που είχαν μεταφυτευτεί από την Ευρώπη ήταν η «τζόστρα» ή γιόστρα, τζούστρα, τζουστρία (joute) και ο «τορνεμές» ή τορνεμέντο ή ξυλοκονταρία ή κονταροχτύπημα (tournoi).

Η τζόστρα είναι μονομαχία δύο καβαλάρηδων που φορούν βαριές πανοπλίες και κράνη και κρατούν μακριά ξύλινα κοντάρια. Εφορμούν ο ένας κατά του άλλου με προτεταμένα τα κοντάρια, για να ρίξουν τον αντίπαλο από το άλογο.

Ο δέ τούτον δεξάμενος ευθέως και συντόμως,
και κονταρέας δώσαντες, έκλάσθησαν των δύο,
ετέρου μη ισχύσαντος τον έτερον κρημνήνισαι·
καΐ τά σπαθία σύραντες, έσωθεν χείρας δόντες,
αλλήλους εσυνέκοπτον επί πολλάς τας ώρας ·
320, BASILE DIGENIS ACRITAS, E. LEGRAND
LIBRARIE ORIANTALE ET AMERICAINE,
1902.στ. 175-179

Στον «τορνεμέ» γίνεται συμπλοκή δύο ομάδων εφίππων που κρατούν ρόπαλα και ξίφη. Γi αυτό αυτά τα αγωνίσματα είχαν πολλές φορές φονικά αποτελέσματα.

Είχαν ακόμα οι Βυζαντινοί ως αγωνίσματα τις ραβδομαχίες και το «τζικάνιον», έφιππο παιχνίδι που οι καβαλάρηδες κρατούν μακρύ ραβδί και κυνηγούν μια μικρή μπάλα σε μεγάλο γήπεδο. Το παιχνίδι είναι παραλλαγή του σημερινού εφίππου πόλο.[1]

Ο Διαδορατισμός, γνωστότερος ως κονταρομαχία ή κονταροχτύπημα, ή τζόστρα ήταν αρχικά στρατιωτικό έφιππο άθλημα μάχης, που περιελάμβανε αγώνες με κοντάρια ή άλλα παρόμοια όργανα ενάντια σε επερχόμένους ιππείς που συνηθέστερα έφεραν πανοπλία. Κατά τον Μεσαίωνα το άθλημα αυτό εξελίχθηκε σε κυρίαρχο άθλημα των ιπποτών και των ευγενών. Οι αγώνες γίνονταν πάνω σε εκπαιδευμένα άλογα κατά ζεύγη ατόμων ή κατά ομάδες ζευγών.

Η κονταρομαχία ήταν γνωστή ήδη από τον 9ο αιώνα αλλά πήρε μεγαλύτερη έκταση τον 11ο αιώνα, όπου στη μεν Γαλλία αποκαλούνταν «τουρνουά», στη δε Ιταλία «γκιόστρα», εξ ου και η ελληνική δημώδης ονομασία του, «γιόστρα». Στόχος του αθλήματος αυτού ήταν η κατάρριψη του αντίπαλου από το άλογό του. Γενικά ήταν ριψοκίνδυνο άθλημα που συχνά έπαιρνε και άσχημες διαστάσεις με κατάληξη βαρείς τραυματισμούς μέχρι και το θάνατο. Σ' αυτό και λάμβαναν μέρος συνηθέστερα μόνο οι ευγενείς.

Ακόμη και αυτοκράτορες, σαν τον Μανουήλ Α΄Κομνηνό (1143-1180) και τον Ανδρόνικο Γ΄Παλαιολόγο (1328-1341), έπαιρναν μέρος. Τέτοιοι αγώνες ίσως κάποτε έπαιρναν το χαρακτήρα αιματηρής έφιππης μονομαχίας. Μια τέτοια, μυθιστορηματική, απεικονίζεται σε μικρογραφία από ‘Ρομάντζο του Μεγαλέξαντρου’ του 14ου αιώνα που βρίσκεται στο Instituto Ellenico di Venezia.

Τον 16ο αιώνα, στη διάρκεια μιας κονταρομαχίας σκοτώθηκε ο βασιλιάς Ερρίκος Β' κι από τότε άρχισε να εγκαταλείπεται σιγά - σιγά το ριψοκίνδυνο αυτό άθλημα για χάρη του ιππόδρομου. Και στ;h Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν γνωστό το ιπποτικό αγώνισμα της κονταρομαχίας. Στον Ερωτόκριτο, αλλά και σε άλλα επικά και ερωτικά μυθιστορήματα, που γράφτηκαν κατά τα όψιμα Βυζαντινά χρόνια και αργότερα, αναφέρονται αγώνες κονταρομαχίας.

Γκιόστρες, κατά πάσα πιθανότητα, γίνονταν και στη Ζάκυνθο πριν και από τη Βενετοκρατία, στον καιρό των Ορσίνι και των Τόκκο. Η αγωνιστική συμμετοχή όμως δεν μπορεί παρά να ήταν περιορισμένη στο στενό κύκλο μιας χούφτας φεουδαρχών – ώσπου ήρθαν οι πρώτοι Στρατιώτες(*).

(*) Η προέλευση των Στρατιωτών, όπως και του ονόματος τους, ήταν Βυζαντινή. Τι σχέση είχαν οι Βυζαντινοί με τη γκιόστρα; Σίγουρα δεν τους ήταν άγνωστη. Η τζούστρα και ο τορνεμές ήταν ανάμεσα στα πολλά ιππικά παιχνίδια που είχαν συσσωρεύσει στη Ρωμανία τόσο η Ελληνορωμαϊκή παράδοση όσο και οι ανατολικές και δυτικές επιρροές.
http://pampalaia.blogspot.com/2010/11/blog-post_18.html

Τελευταία φορά που οργανώθηκε επίσημος αγώνας κονταρομαχίας ήταν το 1839 στο Τορίνο (Ιταλία), με αφορμή την επίσημη διέλευση από την πόλη του τότε διαδόχου της Ρωσίας Αλέξανδρου.[2]

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:

Διαδορατισμός ή Ασίδηρος Διαδορατισμός: Απο το αρχαίο Ελληνικό «δόρυ» και το σμικρυντικό του «δοράτιον» (απαντάται σε Ηρόδοτο και Θουκιδίδη) βγήκε το ουσιαστικό «δορατισμός» (Πλούταρχος) και το σύνθετο διαδορατισμός^[*]. Το ασίδηρος προστέθηκε γιατί στο κονταροκτύπημα ως άθλημα, απώτερος σκοπός ήταν η κατάριψη και όχι ο φόνος του αντιπάλου, και γι΄αυτο τα κοντάρια δέν είχαν σιδερένια αιχμή.

Κονταροχτύπημα, Κονταρομαχία: Κτύπημα με κοντάρια.

τζόστρα ή γιόστρα, τζούστρα, τζουστρία:

Ιταλικά giòstra: Απο τα αρχαία Ιταλικά giosta αλλά και josta και justa.

Παράγωγα: Giostrare= ρ. συμμετέχω στή γιόστρα και Giostratóre= συμμέτοχος στή γιόστρα

Ισπανικά και Πορτογαλλικά justa;

Γαλλικά: joste, jouste, juste, στα συγχονα Γαλλικά joute.

Απο παλιά η giòsta, πιστεύονταν οτι ετυμολογείται απο το giusta (σωστή, δικαια) , υπονοείται μάχη, επειδή στον Τουρκοάτο Τασσο απαντάται η εννοια «giusta pugna» (δίκαια μάχη) ,
οπως επισης στον Malherbe η εκφραση «juste duel», και στον Τιτο Λίβιο «in modum justse pugnse ».[*]

Αλλά ειναι πιο πιθανον να προέρχεται απο το Λατινικό juxta(= πλησίον, εκ του συστάδην,σωμα με σώμα) με παρείσφρυση του «r».

O Du Cange αναφέρεται στη Τζούστρα στο Glossarium ad scriptores mediae et infimae Graecitatis - Tome I, Du Cange, Charles, Apud Amissonios, 1688.[ 311] σ. 408,708 στο λήμμα «κονδάριον»

στα Ατακτα του Α. Κοραή

[*] Η Δοκιμή μέσω του αγώνος ή στοίχημα της μάχης ή δικαστική μονομαχία ήταν μια Γερμανική μέθοδος απονομής δικαιοσύνης (λατ. justitia) σε περίπτωση απουσίας μαρτύρων ή ομολογίας, κατά την οποία δύο μέρη της διαφοράς αγωνίζονται σε μονομαχία. Ο νικητής του αγώνα ανκηρύσεται οτι έχει δίκαιο. Στην ουσία, πρόκειται για μια δικαστικώς επικυρωθείσα μονομαχία. Παρέμεινε σε χρήση καθ 'όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, και σταδιακά εξαφανίζεται κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα. Αυτό το λήμα μπορεί να οδήγησε στην ετυμολογία της γιόστρας απο το giusta (σωστή, δικαια). Βλ. Ο Ιβανόης (Ivanhoe) είναι ένα μυθιστόρημα γραμμένο από τον Sir Walter Scott. Γράφτηκε το 1819, και περιγράφει φανταστικά γεγονότα του 12ου αιώνα στην Αγγλία, ένα παράδειγμα ιστορικού μυθιστορήματος.

Μπορείτε νά δείτε τη σκηνή της κονταρομαχίας του Ιβανόη μέ τον Ναϊτη Μπριάν Ντέ Μπουά Γκιλμπέρ για την απονομή δικαιοσύνης στην υποθεση της εβραίας Ρεβέκας, Κόρης του Ισαακ της Υόρκης στην Διεύθυνση: http://www.youtube.com/watch?v=DNf2idA3y-g. Ο Ιβανόης ειναι ο υπερασπιστής (champion) της ατυχης Ρεβέκας.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:

Λεπτομερείς περιγραφές γιόστρας βρισκουμε στο 306, Ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ, Β. ΚΟΡΝΑΡΟΣ, ΓΑΛΑΞΙΑΣ, 1968.

στ. 75 Η Προγραμματισμένη Γιόστρα

Mέσα σε τούτον τον καιρόν ήρθεν εκείνη η ώρα,
να μαζωχτούν οι Στρατηγοί, ν' αναγαλλιάσει η Xώρα,
να κονταροκτυπήσουσι, τα δώρα να κερδέσου,
να τιμηθούσιν οι καλοί, να ντροπιαστού' όσοι πέσου.

στ.97 - Η κατασκευή της εξέδρας

Ωρισε ο Pήγας, να γενεί ένα ψηλό πατάρι,
εκεί οπού θέ' να μαζωκτούν, να'ρθουν οι Kαβαλάροι.
Tάβλες, και τράβες, και καρφιά, και τέχνη τω' μαστόρω
εξετελειώσα' ό,τι' θελεν ο Ρήγας εις το φόρο.

στ. 104 - Ανακοινώσεις

Με βούκινα από την αυγή στη χώρα διαλαλούσι,
οι ανήμποροι και τα μωρά παιδιά να φυλακτούσι
κι αν είς στο φόρο ή μωρό ή ανήμπορος προβάλει,
κι από κιανένα σκοτωθεί, φονιά μην τόνε βγάλει.

Αργία η ημέρα της γιόστρας

Bγάνουσι τα μποδίσματα, σφαλίζουν τ' αργαστήρια,
γέμουν τα δώματα λαό οι αυλές και παραθύρια.
Kι ως εκαλοξημέρωσε, δευτεροδιαλαλούσι,
τους καβαλλάρους κράζουσι, τα βούκινα κτυπούσι.

Ήρθαν παραπρωτύτερα ρηγόπουλοι μεγάλοι,
μα εχώνουντα', δεν ήθελεν κιανείς τως να προβάλει
στο φόρο, για να μην τσ' ιδού', να ξεύρουν ποιοί'ναι τούτοι,
μα ξάφνου να φανερωθού', με φορεσές και πλούτη.

Αθλοθέτηση των βραβείων

Kαι το χαρτί ήσα γράμματα εκ του Pηγός τη χέρα,
κ΄έλεγα, όποιος νικητής βγει τούτην την ημέρα,
κ' εις το κονταροκτύπημα είναι καλλιά αντρειωμένος,
να'χει τα δώρα τ' ακριβά, και να'ν' και παινεμένος.

στ. 1894 Η σύγκρουση

Σαν αγριεμένα νέφαλα, που σμίξουν και σφιχτούσι,
και στράψουσιν, και τη βροντή πλιά δυνατά κτυπούσι,
και γροικηθή σεισμός στη γης στη μάνηταν εκείνη
έτσι στο συναπάντημα των αντρειωμένω' εγίνη.
Eβρόντηξεν ο Oυρανός, σειούνται τση γης τα βάθη,
κ' ήτο μιά βρύση εκεί κοντά, και το νερό θολάθη.

στ. 2415 Η τελετή λήξης της γιόστρας (σκόλασμα) - απονομή του επάθλου (τζόγιας)

τοτες η σάλπιγγα, ζημιό πολλή βαβούρα δίδει,
σημάδι πως εσκόλασε τση γιόστρας το παιγνίδι.

Tα βούκινα ξαναφυσούν, οι σάλπιγγες επαίξα,
κι απ' όλους τον Pωτόκριτο στο νίκος εδιαλέξα.
Eπή' εμπρός εις του Pηγός, πεζεύγει, γονατίζει,
και τη χρυσήν του κεφαλή με τζόγια τη στολίζει.
Tην τζόγια εκείνη πιάνοντας η Aρετή στη χέρα,
στολίζει τόν πολυαγαπά εκείνην την ημέρα.
O Pήγας έτσι το 'θελε, τα γράμματα το λέσι,
να τηνε δίδει η Aρετή την τζόγια, όποιου κερδέσει.

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ:

ΣΥΝΩΝΥΜΑ:τζόστρα ή γιόστρα, τζούστρα, τζουστρία (joute) και ο τορνεμές ή τορνεμέντο ή ξυλοκονταρία ή κονταροχτύπημα (Fr. tournoi).

ΠΗΓΕΣ:

[1] http://gym-kapnoch.koz.sch.gr/Sports.pdf
[2] http://el.wikipedia.org/wiki/Κονταρομαχία