14ο Υπογλώσσιο

παππίος ή παππίας

Αξίωμα του Ιερού Παλατίου της Κωνσταντινούπολης. Το κύριο καθήκον του παππία ήταν η φύλαξη του παλατίου. Ηταν ο θυρωρός και κλειδοκράτορας.

Ο Κωνσταντίνος Μανασσής, Βυζαντινός χρονογράφος του 12ου αιώνα, στο «Σύνοψις-Χρονική» αναφερει

παππίης: "dear little papa" (Middle Liddell)

παππίας: "dear little papa" ( LSJ)

Αριστοφάνους, Ιππής στ. 1191: ... Ἀλλαντοπώλης οὐχ ὁρᾷς κενὴν ὦ παππίδιον; ἅπαντα γάρ σοι παρεφόρουν. Δῆμος

Αριστοφάνους, Ειρήνη στ. 118: ... πίνοιά σοὐστὶν ὥστε κάνθαρον ζεύξαντ᾽ ἐλαύνειν ἐς θεοὺς ὦ παππία; Τρυγαῖος ἐν τοῖσιν Αἰσώπου λόγοις

Αριστοφάνους , Σφήκες στ. 291: ... . Παίς μὰ Δί᾽ ἀλλ᾽ ἰσχάδας ὦ παππία: ἥδιον γάρ.

στο ίδιο : στ 650: ... μ᾽ ἀπέχεσθαι. Βδελυκλέων ἀκρόασαί νυν ὦ παππίδιον χαλάσας ὀλίγον τὸ μέτωπον: καὶ πρῶτον μὲν λόγισαι

Αθηναίου, Δειπνοσοφισταί, βιβλίο 8, κεφ. 57: ... Ἔφιππος τοὺς μικροὺς τῶν ἰχθύων ἐν Φιλύρᾳ φησί: παππία, βούλει δραμὼν εἰς τὴν ἀγορὰν κἆτ᾽ ἀγοράσαι

στο ίδιο: βιβλίο 13, κεφ 45: ... δ᾽ οὖν ὑστεροῦσα παρὰ πολύ: Πτολεμαῖε, διψῶ, φησί, παππία, σφόδρα: ἀλλ᾽ ἐγχεάτω μοι τέτταρας κοτύλας πιεῖν

κάνει την πάπια.

Παλαιότερα θα ήταν «κάνει τον παπίο» (πρόσωπο εμπιστοσύνης του αυτοκράτορα κατά τεκμήριο). Η θέση του δεν του επιτρέπει να ανακοινώνει όσα ξέρει. Γι΄ αυτό απέφευγε επιμελώς να δίνει πληροφορίες. Όταν κάποιος είχα ανάλογη συμπεριφορά έλεγαν ότι «κάνει τον παπίο» και όχι «κάνει την πάπια». Η πάπια είναι το ίδιο εχέμυθη όσο και όλα τα άλλα πουλιά, πλην του παπαγάλου. Δεν έχει τα προσόντα για να χρησιμοποιηθεί σε μια φράση τέτοιας σημασίας. Αργότερα εάλω η Πόλις, οι παπίες και οι ανάλογοι οφικιάλιοι εξαφανίστηκαν και η έκφραση επέζησε μεν , αλλά έγινε ακατανόητη. Η πάπια ακούγονταν πιο συνηθισμένη λέξη από τον παπία. Έτσι ο τόνος αναβιβάστηκε και το άρθρο εναρμονίσθηκε με την θηλυκότητα της πάπιας. Εξ άλλου ο αρσενικός πάπιος τονίζεται ομοίως. Αργότερα οι συνήθεις καθαρευσιάνοι, για να δώσουν αρχαιοπρεπή χροιά στην έκφραση το έκαναν «ποιεί τήν νήσσαν», που δεν έπιασε και τόσο, αν και το ακούμε που και που να εκφωνείται χάριν αστειότητος.

Υπογλώσσιο #14
Τα «υπογλώσσια» είναι μικρές φράσεις ή λέξεις υπαρκτές στην Ελληνική γλώσσα και που το νόημά τους δεν μας είναι ακριβώς γνωστό, είναι δηλαδή και υπογνώσια. Θα γράφω τέτοια συχνά για να διαβάζονται εύκολα και μην ξεχνιώμαστε. Οι παραπομπές στη βιβλιογραφία βρίσκονται στο τέλος της σελίδας
Μια πάπια μα ποιά πάπια
ΕΙΣΑΓΩΓΗ	Είναι πολύ διαδεδομένη η φράση «κάνει την πάπια» που σημαίνει υπεκφεύγει, υποκρίνεται οτι δεν γνωρίζει, δεν απαντά. Το δύστυχο αυτό πουλί κατηγορείται αδικα γιά τέτοια ανθρώπινη συμπεριφορά. Ας αναζητήσουμε τις ρίζες της φράσης στην καθ ημάς ανατολήν.
ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ	παππίας , ου, ὁ, από το πάππας πάπια = η Νήσσα βλ. Εγκυκλοπαιδικά
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ	παπίας: υποκοριστικο του πάπας : παπάκης, πατερούλης Το παπάκης απάνταται συχνά στην επτανησιακή διάλεκτο. πάπια = ηχομιμητική ονομασία από την κραυγή της νήσσας πα πα πα πα.
ΕΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ	Πάπια (Επιστημονική ονομασία: Νήσσα, Anas), είναι η κοινή ονομασία που έχουν πτηνά της οικογένειας των Νησσιδών (Anatidae), που ανήκουν στην τάξη των Χηνόμορφων. Αποτελούν υδρόβια κυρίως πτηνά, μικρότερα ως επί το πλείστον σε σύγκριση με τα συγγενικά τους πουλιά, τους κύκνους και τις χήνες. Υπάρχουν περίπου 75 είδη πάπιας, τα οποία ζουν σε όλες τις περιοχές του πλανήτη[1]. Η ήμερη πάπια κατάγεται από την αγριόπαπια, η οποία είναι υδρόβιο και αποδημητικό πουλί. Η οικόσιτη πάπια διατήρησε τις συνήθειες και τα χαρακτηριστικά της αγριόπαπιας. Έτσι, μένει στα λιμναία ύδατα και σε ρυάκια για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι ζώο παμφάγο. παππίος ή παππίας Αξίωμα του Ιερού Παλατίου της Κωνσταντινούπολης. Το κύριο καθήκον του παππία ήταν η φύλαξη του παλατίου. Ηταν ο θυρωρός και κλειδοκράτορας. Ο Κωνσταντίνος Μανασσής, Βυζαντινός χρονογράφος του 12ου αιώνα, στο «Σύνοψις-Χρονική» αναφερει
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ	παππίης: "dear little papa" (Middle Liddell) παππίας: "dear little papa" ( LSJ) Αριστοφάνους, Ιππής στ. 1191: ... Ἀλλαντοπώλης οὐχ ὁρᾷς κενὴν ὦ παππίδιον; ἅπαντα γάρ σοι παρεφόρουν. Δῆμος Αριστοφάνους, Ειρήνη στ. 118: ... πίνοιά σοὐστὶν ὥστε κάνθαρον ζεύξαντ᾽ ἐλαύνειν ἐς θεοὺς ὦ παππία; Τρυγαῖος ἐν τοῖσιν Αἰσώπου λόγοις Αριστοφάνους , Σφήκες στ. 291: ... . Παίς μὰ Δί᾽ ἀλλ᾽ ἰσχάδας ὦ παππία: ἥδιον γάρ. στο ίδιο : στ 650: ... μ᾽ ἀπέχεσθαι. Βδελυκλέων ἀκρόασαί νυν ὦ παππίδιον χαλάσας ὀλίγον τὸ μέτωπον: καὶ πρῶτον μὲν λόγισαι Αθηναίου, Δειπνοσοφισταί, βιβλίο 8, κεφ. 57: ... Ἔφιππος τοὺς μικροὺς τῶν ἰχθύων ἐν Φιλύρᾳ φησί: παππία, βούλει δραμὼν εἰς τὴν ἀγορὰν κἆτ᾽ ἀγοράσαι στο ίδιο: βιβλίο 13, κεφ 45: ... δ᾽ οὖν ὑστεροῦσα παρὰ πολύ: Πτολεμαῖε, διψῶ, φησί, παππία, σφόδρα: ἀλλ᾽ ἐγχεάτω μοι τέτταρας κοτύλας πιεῖν
ΟΝΟΜΑΤΑ	ΚΥΡΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ: Οι παρακατω αγιοι εορτάζουν στις 5 Απριλιου. Σε αυτούς συγκαταλέγεται και ο Αγιος Παππίος, μεγάλη η χάρη του! Άγιοι Κλαύδιος, Διόδωρος, Ουΐκτωρ, Ουϊκτωρίνος, Παππίος, Σεραπίων και Νικηφόρος Παπιανος = ΕΠΩΝΥΜΑ: Δήμητρα Παππίου - Τραγουδίστρια Παπίος - Γραφεία κηδειών ΠΑΡΩΝΥΜΙΑ Απο προφορικη ανακοίνωση γνωρίζω την ύπαρξη κάποιου καθηγητή με το παρωνύμιο «παπίος» που το απέκτησε επειδή αντιδρούσε στις αθρόες και άτακτες απαντήσεις των μαθητών του, λέγοντας «μα δεν είπα ποίος, δεν είπα ποίος» δηλ. δεν είπα ποίος να απαντήσει. Ετσι του κολλησαν το παρατσούκλι παπίος. Αντιστοιχα παρωνύμια ειχαν 1. Ο γυμναστής του Β' Γυμνασίου Ρωηνιώτης ο επικαλουμενος κεφτές, επειδή δυσκολευόμενος να επιρρίψει πλήρη ευθύνη σε προκληθέντα μαθητή έλεγε κατ΄ εξακολούθησιν "και φταίς, και δε φταίς". 2. Ο δάσκαλος Γιαννακός, ο επικαλούμενος Τίτυρος γιατί ερώτησε τον πατέρα του "Τι τυρός είναι αυτός πατερ;" (Ν. Καζαντζάκη - «Ο Καπετάν Μιχάλης») . Ομως η λεξη τίτυρος είναι η Δωρικη προφορά του Σάτυρος με 6 διαφορετικές σημασίες^[3].
ΦΡΑΣΕΙΣ	κάνει την πάπια. Παλαιότερα θα ήταν «κάνει τον παπίο» (πρόσωπο εμπιστοσύνης του αυτοκράτορα κατά τεκμήριο). Η θέση του δεν του επιτρέπει να ανακοινώνει όσα ξέρει. Γι΄ αυτό απέφευγε επιμελώς να δίνει πληροφορίες. Όταν κάποιος είχα ανάλογη συμπεριφορά έλεγαν ότι «κάνει τον παπίο» και όχι «κάνει την πάπια». Η πάπια είναι το ίδιο εχέμυθη όσο και όλα τα άλλα πουλιά, πλην του παπαγάλου. Δεν έχει τα προσόντα για να χρησιμοποιηθεί σε μια φράση τέτοιας σημασίας. Αργότερα εάλω η Πόλις, οι παπίες και οι ανάλογοι οφικιάλιοι εξαφανίστηκαν και η έκφραση επέζησε μεν , αλλά έγινε ακατανόητη. Η πάπια ακούγονταν πιο συνηθισμένη λέξη από τον παπία. Έτσι ο τόνος αναβιβάστηκε και το άρθρο εναρμονίσθηκε με την θηλυκότητα της πάπιας. Εξ άλλου ο αρσενικός πάπιος τονίζεται ομοίως. Αργότερα οι συνήθεις καθαρευσιάνοι, για να δώσουν αρχαιοπρεπή χροιά στην έκφραση το έκαναν «ποιεί τήν νήσσαν», που δεν έπιασε και τόσο, αν και το ακούμε που και που να εκφωνείται χάριν αστειότητος.
ΔΙΑΙΤΑ	Η πάπια ανήκει μεν στα βρώσιμα οικόσιτα ζώα αλλά παραδοσιακές συνταγές για πάπια δεν βρήκα. Μια συνταγή του Κώστα Αλεξιάδη, σεφ του "Πεντελικόν" μυρίζει Φραγκιά και μπορει να ειναι νόστιμη αλλά οχι παραδοσιακή Ελληνική . Εχουμε και την Duck a l' Orange απο το http://www.epicurious.com/recipes/food/views/Duck-a-lOrange-233535. Το ονομα ε'ιναι υβριδικό Γαλλο-Αμερικάνικο και θυμίζει περισσότερο ΗΠΑ-ανθρώπους έστω και Επικουρείους. Για τους εμφορουμενους υπο αντεθνικων φρονημάτων αλλα διαθετοντες παχύ βαλλάντιον υπαρχει και η πάπια του Πεκινου. Αν πουλιέται στο Πεκινο οσο εδω θα ειναι απροσιτη στην πλειονοτητα των Κινέζων.
ΓΛΩΣΣΟΔΕΤΕΣ	Μια πάπια μα ποιά πάπια Μια πάπια μια παλιόπαπια. Δοκιμάστε να τα πείτε γρήγορα πολλές φορές συνέχεια.
ΤΕΧΝΗ	ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΙΗΣΗ - ΤΡΑΓΟΥΔΙ Στο γνωστό Δημοτικό τραγούδι Ο ΜΕΝΟΥΣΗΣ ο μπεκρούλιακας Μενούσης (Μανούσος; ή Μανούτιος;) εν κραιπάλη μέθης, σφάζει την γυναίκα του επειδή έπλενε ξένα μαντήλια. Μετά το έγκλημα όμως ... (η συνέχεια επι τής οθονης) Κι ο Μενούσης, μεθυσμένος πάει την έσφαξε. Το πρωί ξεμεθυσμένος πάει την έκλαψε: Σήκω πάπια μ', σήκω χήνα μ', σήκω πέρδικα μ'. Σήκω λούσου και χτενίσου κι έμπα στο χορό. Η παρομοιωση με πάπια γίνεται λόγω του λικνιστικού βήματος της πάπιας. Το βήμα της χήνας, λιγότερο θηλυπρεπές ενέπνευσε τους Ναζί, που το επέβαλαν στο στρατό τους. Ως νηκτικόν* πτηνόν το παπάκι (υποκοριστικό του πάπια) αρέσκεται να επισκέπτεται ποτάμια και λίμνες. Το εν λόγω παπάκι (δεν είχε διαβάσει Σεφέρη) ξεκίνησε για μονοήμερο ταξιδάκι ως ακολούθως: Το παπάκι πάει στην ποταμιά, αχ να κρυφτεί στην καλαμιά. Χρυσός αϊτός, καλέ παπί χρυσός αϊτός επέρασε. Χρυσός αϊτός επέρασε, αχ και δεν το καλημέρισε.* Κυρ Κωστάκη έλα κοντά Παραδοσιακο Ανατολικής Θράκης & Κων/πολης Εμένα με το είπανε (κυρ Κωστάκη έλα κοντά) ανθρώποι μερακλήδες Πως την καλύτερη ζωή την κάνουν οι μπεκρήδες Επωδός πάπια, χήνα μου να 'χεις το κρίμα μου * Νηκτικόν = αυτό που νήχεται, κολυμπάει. Ομόηχο προς το επίθετο νυκτικόν = αυτό που ανήκει στη νύκτα. Το νυκτικό [ενν. φόρεμα] ουσιατικοποιήθηκε. Γ. Σεφέρη - «Ο τόπος μας είναι κλειστός» Δεν έχουμε ποτάμια, δεν έχουμε πηγάδια, δεν έχουμε πηγές. Μονάχα λίγες στέρνες, άδειες κι αυτές. Που ηχούν και που τις προσκυνούμε. * Ο Αετος ως Βασιλέας των πτηνών δεν καταδέχεται να καλημερίζει ξεστρατισμένα παπάκια που αναζητούν ανύπαρκτους ποταμούς.
ΣΥΝΩΝΥΜΑ	Πάπια ή παπάκι ονομάζεται ιατρικό σκεύος σε σχήμα πάπιας που χρησιμεύει στα νοσοκομεία ως ουρδοχείο ανδρών εν κατακλίσει. Δι΄ορθίους υπάρχει το "καθ' οίκοι" (κακώς γραφόμενο «καθήκι») το εντός του οίκου για τις ψιλές ανάγκες, δεδομένου οτι ο απόπατος ευρίσκετο εκτός οικ'ιας μέχρι πρόσφατα. με το Βυζαντινό παπίας = κλειδοκράτορας, θυρωρός, πορτιέρης με το αρχαίο παπίας = πατερούλης*, πατεράκης, μπαμπάκας, παπάκης (επτάνησα). Οι νεότεροι Σοβιετικοί προσφωνούσαν πατερούλη τον Ιωσηφ Βησαριόνοβιτς Τζουχασβίλι, γνωστότερο ως Στάλιν. Αυτός ο πατερούλης έδερνε κι΄ολας.
ΟΜΟΗΧΑ	παπά = τα ρουχα στη μωρουδιακή διαλεκτο. πα πα= αρνητικο επιφώνημα ή και απα πα Νύσσα - Πολη, πατρίδα του Μεγ. Κωνσταντίνου στην Ιλλυρία. Ακουγεται ως Νήσσα = πάπια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ	1. 9162 Του Κυρού Κωνσταντίνου του Μανασσή Σύνοψις Χρονικη. 2. Γεώργιος Πασπάτης - Βυζαντινά ανάκτορα και τα πέριξ αυτών ιδρύματα - Αναφορά στο έργο του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου «Περί της Βασιλείου Τάξεως» 3. 261, ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ, Ι. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΣ, ΦΟΙΝΙΞ, 1972.
Copyright 2011© Αρης Στουγιαννίδης www.stougiannidis.gr