Υπογλώσσιο #15

ΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΧΩΡΙΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ

επί+όνομα:

Η αναγκη προέκυψε απο την βαθειά αρχαιότητα για να ξεχωρίζουν οι συνώνυμοι. Πρβλ. Αίας ο Τελαμώνιος και Αίας ο Οοιλέως.

Επώνυμο των Αρχαιων Ελλήνων ήταν κυρίως το πατρώνυμο. Οταν δεν επαρκούσε για να κάνει κάποιο ξεχωριστό, προσετίθετο και ο Δήμος ή η Φυλή.

Επώνυμα Διασήμων Αθηναίων

• Θεμιστοκλής ο Νεοκλέους, Αλωπεκήθεν
• Θουκιδίδης ο Ολόρου, Αλιμούντιος
• Περικλής ο Ξανθίππου, Χολαργεύς

Σε πολλούς συγγραφείς αρκούσε η καταγωγή τους ως επώνυμο. Λόγω της διατοπικής τους εμβέλειας το όνομα του πατέρα τους δεν έλεγε και πολλά πράγματα.

Μερικά επώνυμα αρχαίων συγγραφέων

Δίων ο Κάσσιος

Διόδωρος ο Σικελιώτης (όχι Σικελός αλλά Ελλην άποικος στη Σικελία. Ανάλογο: Αιγυπτιώτης)

Οι επτά σοφοί λόγω της μεγάλης τους φήμης επίσης αναφέρονταν με επίθετο την καταγωγή τους.

1. Σολων ο Αθηναίος
2. Περίανδρος ο Κορίνθιος
3. Πιττακός ο Μυτιληναίος
4. Χείλων ο Λακεδαιμόνιος
5. Πυθαγόρας ο Σάμιος/Θαλής ο Μηλίσιος
6. Κλεόβουλος ο Ρόδιος
7. Βίας ο Πριηνεύς

Στην αρχαια Αθηνα μετα την καταργηση της βασιλειας καθιερώθηκαν εννέα ετήσια αξιώματα: «Οι εννέα άρχοντες», οι οποίοι προέρχονταν από τους ευγενείς, ήταν οι εξής: ο άρχων (με τη σημερινή ορολογία επώνυμος άρχων), ο άρχων βασιλεύς, ο οποίος είχε επί πλέον και θρησκευτικές αρμοδιότητες, ο πολέμαρχος και οι έξι θεσμοθέται, με δικαστικές αρμοδιότητες. Ο επώνυμος Αρχων έδινε το όνομα του στο έτος της θητείας τους. Για να αναφερθουν στο ετος εκεινο οι Αθηναίοι ελεγαν επ' αρχοντος Χ Αθήνησι.

«Λέγεται δὴ Φίλιππον μὲν τελευτῆσαι ἐπ'ἄρχοντος Πυθοδήμου Ἀθήνησι· παραλαβόντα δὲ τὴν βασιλείαν Ἀλέξανδρον, παῖδα ὄντα Φιλίππου, ἐς Πελοπόννησον παρελθεῖν· ..»

Αρριανού - Αλεξάνδρου Ανάβασις Α, 1 § 1

Οι Ρωμαιοι δεν ειχαν επώνυμους αρχοντες, αναφερόντουσαν σε έτη απο κτήσεως Ρώμης και οι Βυζαντινοί σε ινδικτιώνες* και αργότερα σε έτη απο Χριστού Γεννήσεως**.

* Η Ινδικτιών ήταν μη αστρονομική χρονική περίοδος 15 ετών. Καθιερώθηκε στα χρόνια των Ρωμαίων, λόγω κάποιου φόρου, ο οποίος διατάχτηκε να πληρώνεται κάθε δεκαπέντε χρόνια. Γιαυτό και η ετυμολογία της λέξης είναι λατινική και προέρχεται από το «indictio», όπως ονόμαζαν οι Ρωμαίοι την «διαταγή».

** Αποτελεί απορίας άξιον φαινόμενο η χρήση της φράσης «επί Ποντίου Πιλάτου» στο σύμβολο της Πίστεως. Η επίμαχη φράση μπήκε από την αρχή στο «Πιστεύω» στην Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ. Το όλο κείμενο δεν φαίνεται να σκοτίζεται για το που ενανθρωπίστηκε και που τάφηκε ο Ιησούς. Το «επί Ποντίου Πιλάτου» δεν δίνει καμιά πληροφορία. Ίσως θα δεχόμουν «το επί Τιβεριου» που ασφαλώς ήταν πιο γνωστός από τον ασήμαντο έπαρχο της Ιουδαίας. Το πιθανότερο και το πλέον αληθές θα ήταν «υπό Ποντίου Πιλάτου». Όμως δε βόλευε την παπαδοκρατία της εποχής και το άλλαξαν. (Ο τότε Ρωμαίος να σκότωσε τον Αρχηγό της Θρησκείας των σημερινών Ρωμαίων! Αδύνατον! Όθεν το κουκουλώνουμε, και ρίχνουμε τα πάντα στους άνομους Ιουδαίους).

ΕΠΩΝΥΜΟ - ΕΠΙΘΕΤΟ

Πολλές φορές ονομάζουμε το επώνυμο "επίθετο". Ο όρος επίθετο είναι πολύ γενικότερος του επωνύμου και δεν ορίζει μονοσήμαντα το σημαινόμενο . Ο Αρης εχει μοναδικο επώνυμο Στουγιαννίδης αλλά μπορει να τον χαρακτηρίζουν πολλά επίθετα χοντρός, κακός, λειχούδης, γέρος, ασθενικός, άφραγκος κλπ κλπ.

ΟΛΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΩΝΥΜΟΙ

Στην τηλεόραση και στα κείμενα διαφόρων κουτσομπολίστικων περιοδικών αναφέρεται: «παρέστησαν στην τάδε παρουσίαση, ταβέρνα, χοροεσπερίδα, σκυλάδικο κλπ πολλοί επώνυμοι». Θέλουν να πουν «πολλοί διάσημοι». Επώνυμοι είμαστε όλοι οι άνθρωποι από καταβολής Ιστορίας. Ολοι έχουμε επώνυμο. Αυτούς που είναι πολύ γνωστοί τους λέμε διασήμους, διαλεκτούς, ελλόγιμους, ή περιώνυμους.

πρβλ. Κ.Π. Καβάφη «Απο την σχολή του περιωνύμου Φιλοσόφου.»

Παρωνύμιο

Διαφέρει του επωνύμου γιατι δίδεται απο τον λαό και εχει συνήθως σκωπτικό χαρακτήρα. Αναφέρω ορισμένα παρωνύμια Βυζαντινών αυτοκρατόρων:

Κοπρώνυμος, Παραπινάκης, Ρινότμητος, Αβάστακτος, Μονομάχος

Συνώνυμος

Αυτός που έχει το ίδιο όνομα ή το ιδιο επώνυμο ή και τα δυο πχ. Γεωργιος Παπαδόπουλος. Για να αποφευχθούν παρατράγουδα τους ζητείται και το πατρώνυμο, μητρώνυμο, η ημερομηνία γέννησης, ο ΑΦΜ κλπ.

Ονοματεπώνυμο

Το όνομα και το επώνυμο κάποιου. Οπως το δηλώνει και η ίδια η λεξη προηγείται το όνομα και έπεται το επώνυμο : πχ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και οχι Δημητριάδης Ευάγγελος (αυτό το συνηθίζουν οι στρατιωτικοι για να διεκολύνεται η κατάταξη κατά επώνυμο)

Προσωνύμιο

Το όνομα με το οποίο ονομάζουμε κάποιον εντασσοντάς τον σε μία κατηγορία ανθρώπων || Απόδοση γενικού ονόματος

Αριστείδης ο Δικαιος, Λέων ο Σοφός, Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος.

Επωνυμία, Αντωνυμια,

Ευώνυμος

(βλ. παρακατω)

Πολυώνυμος

Αυτός που έχει πολλά ονόματα.
π.χ. Ο πολυώνυμος εγκληματιας Τζων Πάπας ή Ανάσκελος, ή Ζουλάς ή Ξαποστόλης ή Τριτηβράδης.

Πολυώνυμο

Πολυώνυμο είναι αλγεβρική παράσταση σταθερών και μιας μεταβλητής που συνδέονται μεταξύ τους μόνο με τις πράξεις της πρόσθεσης και του πολλαπλασιασμού, ενώ η μεταβλητή μπορεί εμφανίζεται υψωμένη σε διάφορες φυσικές δυνάμεις.

Συνώνυμο

Λεξη με παραπλήσια σημασία με κάποια άλλη λέξη.

πχ βαδίζω και περπατώ, αποπατώ και αφοδεύω, σκορδαλιά και αλιάδα κλπ.

Διώνυμο

Πολυώνυμο με 2 ορους. Πολυώνυμο στην απλούστερη μορφή του.

Διωνυμική κατανομή

Η διωνυμική κατανομή είναι μια διακριτή συνάρτηση κατανομής τυχαίας μεταβλητής. Περιγράφει ένα τυχαίο πείραμα με δυο πιθανά αποτελέσματα (επιτυχία - αποτυχία) και πιθανότητα επιτυχίας p που επαναλαμβάνεται n φορές.

Διώνυμο του Νευτωνος

Βρισκει το πληθος των συδυασμων των ν στοιχειων ανα μ. Για παράδειγμα: πόσα ζευγάρια μπορουν να δημιουργήσουν 14 ατομα;

Επίθετο

Προσδιορισμός που τίθεται σε ένα ουσιαστικό: πχ. Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας. Ενα απο τα 10 μέρη του λογου μαζί με : τo άρθρο, το ουσιαστικό, την αντωνυμία, το ρήμα, τη μετοχή, την πρόθεση, το επίρρημα, τον σύνδεσμο και το επιφώνημα

Παρατσούκλι < Από το μσν. παράτιτλον

πχ. Ο Γιάννης ο Σβούρας

Το ιδιο σημαίνουν τα:

• Παρωνύμιο.
• Προσωνυμιο
• Χαιδευτικο

Μητρωνυμικά

Κατηγορια επωνύμων που προερχονται απο το ονομα ή επώνυμο ή παρωνύμιο της Μητέρας και οχι του πατέρα οπως συνηθίζεται. Υπαρχει μια τάση να το ψιλομεταμφιέζουν για απόκρυψη. (Το να έχω το ονομα της μανας υπαινισσεται οτι δεν ξερω τον πατέρα). Επωνυμα: Κυρατσούς, Μαργαρίτης, Ορφάνης και Ορφανίδης, Μαμής, Κακιάς, κ.α.

Υποκοριστικό

Από το αρχαίο ρήμα υποκορίζομαι που σημαίνει μιλάω σαν μικρό παιδί.

Τα παμπληθή εις -ούλα, -ίτσα, -άκι είναι υποκοριστικά. πχ. Σούλα Λούλα, Βούλα, Τούλα, Κούλα (πλήν του Μούλα: θηλυκία ημίονος, μουλάρα) και Ρίτσα, Τίτσα, Λίτσα, Γίτσα (οχι ομως ο πλ . Γείτσες απο υγεια),Πίτσα (Πηνελοπίτσα) οχι ομως (πίτσα: pizza ούτε το Βίτσα: Βέργα).

Ο υποκορισμός δεν αναφέρεται μόνο σε Κύρια ουσιαστικά (ονόματα) αλλά και σε πράγματα: ξυλάκι, πετραδάκι, σπιτάκι.

Πολλές φορές το υποκοριστκό έχει μειωτική σημασία πρβλ. τα αρχαία: γύναιον, ανθρωπάριον και τα σύγχρονα ανθρωπάκι, γιατρουδάκος, γυναικούλα.

Ευφημισμός είναι η χρήση μιας λέξης ή έκφρασης στη θέση μιας άλλης, επειδή θεωρείται λιγότερο αρνητική, δυσοίωνη ή επιθετική ή χυδαία από αυτήν που αντικαθιστά. (Από το ευ+φημί* = καλά+λέω)

Γνωστοί ευφημισμοί: Εύξεινος πόντος αντί άξεινος, ευμενίδες αντί ερινύες, ευήθης αντί μωρός, «μην πάθει τίποτα» αντι «μην πεθάνει ή αρρωστήσει».

Η αποφυγή αναφοράς δυσοίωνης λέξης γίνεται πολλές φορές με περιφράσεις: «η επαρατος νόσος» (καρκίνος), «η πύρινη λαίλαπα» (πυρκαιά) που ειναι και αυτές ευφημισμοί.

Ευφημισμός που έχασε την δύναμή του και σημαίνει σήμερα το κακόν: εταίρα = συντρόφισσα κατάντησε να σημαίνει πόρνη.

* Εφημώ σημαίνει επίσης τηρώ θησκευτική σιγή στην διάρκεια τελετών. Το επίθετο εύφημος σημαίνει "με την καλή έννοια" πρβλ. εύφημος μνεία.

Το ευώνυμον ειναι πανάρχαιος ευφημισμός που σημαίνει αριστερός* = δυσοίωνος. Και αυτό γιατι πίστευαν ότι τα πουλιά που πετούσαν από αριστερά έφερναν κακά προμηνύματα. Το να μάντευει κανείς τα μελλούμενα με το πέταγμα των οιωνών (πουλιών) λέγοταν οιωνοσκοπία.

* Εκτοτε επεκράτησε η Αριστερά να πληρώνει πάντα τα σπασμένα (όλα τα στραβά τ΄αυγά η μαύρη κόττα τα κάνει).

το ευώνυμον κέρας : η αριστερή πλευρά της εκ παρατάξεως μάχης.

Συχνότατο σε ολους τους ιστορικους συγγραφεις.

Εξ ευωνύμων

Από τά αριστερά

Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί χρησιμοποιείται ο πληθυντικός για να δηλώσει την κατεύθυνση.

Τότε σταυροῦνται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷς ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων.

Κατά Ματθαίον Κεφ. 27 στ. 38.

Καὶ σὺν αὐτῷ σταυροῦσιν δύο λῃστάς, ἕνα ἐκ δεξιῶν καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύμων αὐτοῦ.

Κατά Μάρκον Κεφ. 15 στ. 27

Ο Λουκάς δεν αναφέρει περί του ευωνύμου ή του δεξιού αλλά: «ήγοντο δε και έτεροι δύο* κακούργοι συν αυτώ αναιρεθήναι»

Κατά Λουκάν 23:32

* Δηλ. Ενας αυτός και έτεροι δύο σύνολο τρείς. Που σημαίνει οτι οι Ρωμαίοι του προσήψαν την κατηγορία αντιποίησης της αρχής, (Ο Βασιλεύς των Ιουδαίων) που ήταν έγκλημα σε βαθμό κακουργήματος (εσχάτη προδοσία). Πουθενά δεν αναφέρεται αν ο καλός-ληστής, που είπε το περιβόητο «Μνησθητί μου Κύριε» ήταν ο αριστερός ή ο δεξιός ληστής. Η παράδοση όμως θεωρεί ότι ο καλός ήταν ο δεξιός. Πάντα ο αριστερός πληρώνει τα σπασμένα.

Συνώνυμη φραση : «επ΄ασπίδα» γιατι το αριστερό χέρι κρατούσε την ασπίδα, κάτι ανάλογο με το σημερινό «κλινατ' επ' αριστερά» η «σκορδο» / «κρεμμυδι»*

Λεγεται οτι στους νεοσύλλεκτους του προηγουμενου αιώνα κρεμούσαν στο δεξί αυτί τους ένα σκόρδο και στο αριστερό ένα κρεμμύδι για την εύκολη αντιστοιχία δεξιού και αριστερού. Το αρχαίο «επ ασπίδα» λειτουργει ομοίως και δεν επιδέχεται λάθη.

Είναι η επιτηδειότητα να κάνει κανείς κάποιο ποιοτικό κατασκεύασμα ή να ασκεί καλά κάποιο επάγγελμα. Γιατί η ισχύς του δέξιου χεριού θεωρείται δεδομένη! Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων είναι δεξιόχειρες. Γιατί άραγε; Μια ερμηνεία που δίνω εγώ είναι η έξης: Οι άνθρωποι, έκτος από τους Γραφίστες[*], ανακάλυψαν ότι η καρδιά είναι στα αριστερά και ότι ένα τρύπημα στην καρδιά είναι θανατηφόρο. Κρατούσαν στο αριστερό την ασπίδα και στο δεξί τα επιθετικά όπλα (ξίφος, δόρυ, ακόντιο). Η χρήση των επιθετικών οπλών δυνάμωσε το δεξί χέρι και το έκανε πιο επιτήδειο για γρήγορους και δυνατούς χειρισμούς. Έτσι οποίος κατασκευάζει καλά πράγματα ή κάνει καλά τη δουλειά του λέγεται επιδέξιος, η δεξιός. Ακόμη και αυτός που δεν τα καταφέρνει λέγεται αδέξιος και όχι αριστερός. Ο αριστερός λέγεται Ζερβός, Ζερβοχέρης, Ζερβοκουτάλας.

* Οταν λέω «γραφίστες» δεν εννοώ την συμπαθή τάξη των συναδέλφων του ασχολούνται με την Γραφιστική (Computer Graphics) αλλά τους συντάκτες των Γραφών που ήξεραν από ανατομία όσο εγώ από Κινέζικα. Βλ. αποσπασμα.

καρδία σοφοῦ εἰς δεξιὸν αὐτοῦ, καὶ καρδία ἄφρονος εἰς ἀριστερὸν αὐτοῦ·

Εκκλησιαστής Ι.2

1. Αγια Γραφή

2, 261, ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ, Ι. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΣ, ΦΟΙΝΙΞ, 1972.

3. 152, ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΩΝ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΚΚΕΛΑΡΙΔΗΣ, ΣΑΒΒΑΛΑΣ, ΑΓΝΩΣΤΟ.