Υπογλώσσιο #35

ΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΧΩΡΙΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ

Τα κολοκυθόσπορα (ή κολοκυθόσπορος) είναι τα γνωστά σε όλους μας άσπρα σπόρια ή αλλιώς πασατέμπος! Τρώγονται ψημένα και αλατισμένα ή ακόμα και ωμά.

Είναι οι σπόροι του καρπού της κολοκυθιάς, τύπου κολοκύνθη η μείζων (cucurbita maxima).Αρχ. σικυών.^[3.685]

Η μείζων είναι όντως μείζων, μπορεί να φθάσει και τα 100 κιλά! Η κοινή ειναι αυτή που παράγει τα γνωστά κολολυθάκια. Η λαγηνοφόρος βγάζει τις νεροκολοκύθες που χρησιμεύουν σαν παγούρια για νερο. Η κολυμβητική χρησιμεύει σαν σημαδούρα ή σαν σωσίβιο.

Ο σκοπός του πασατέμπου είναι να περναει η ώρα* και τούτο γιατί κάθε σπόρος είναι μικρός και χρειάζεται καθάρισμα.

*) Η ωρα ειναι μια απο τις ελαχιστες μονάδες χρόνου που σκοτώνεται. Δες περισσότερα στο Υπογλώσσιο #6 Μονάδες Μέτρησης. Δες και ετυμολογία παρακάτω

Το καθάρισμα του πασατέμπου γίνεται ως εξής:

1. Λαμβάνετε ένα πασατέμπο από το χωνάκι 'η σακουλάκι.
2. Τον τοποθετείτε ανάμεσα στο διάκενο των κοπτήρων.

Πρόβλημα για αυτούς που έχουν αραιά δόντια. Κατά τήν λαϊκή πρόληψη και παράδοση όμως βγάζουν πολλά λεφτά. Αρα δεν τρώνε πασατέμπο αλλά χαβιάρι.

1. Δαγκώνετε ελαφρά ώστε το φλούδι να σπάσει. Ακούγεται ενα «τσάκ».
2. Δαγκώνετε ακόμα λίγο ώστε ο καρπ'ος να μείνει μέσα στο στόμα σας
3. Τρώτε μασουλώντας τον καρπό
4. Πετάτε χάμω το φλούδι ή το φτύνετε. Ακούγεται ενα «φτου». Δεν πρέπει να χτυπήσει τον σβέρκο του θεατή μπροστά σας.
5. Συνεχιζετε με τον επομενο πασατέμπο.

Όπως και να προτιμάτε τα κολοκυθόσπορα, είναι ένα φυσικό, νοστιμότατο snack, κατάλληλο ακόμα και υγιεινή διατροφή. Δεν περιεχει βλαβερες ουσιες αλλα 100 γραμμαρια πασατέμπου αποδιδουν 556 θερμιδες πάνω απο όσες 'ενα μεγάλο μπιφτέκι πανέ (460 θερμιδες) ή μια μερίδα Γουρουνόπουλο σούβλας μπούτι (354 θερμίδες).

Αν έχετε υπέρταση χώρια από τις θερμίδες θα σας βλάψει και το αλάτι.

Αντί από τη δική μας λέξη «κολυθόσπορος», χρησιμοποιούμε περισσότερο την ιταλικής προέλευσης λέξη «πασατέμπος» (passatempo), που σημαίνει« [με κανει να] περνάω τον καιρό». Απο το ρημα passare + tempo. Οι ιταλοί χρησιμοποιούν την λεξη για καθε τι που κάνει να περναμε τον καιρό μας, συνώνυμο του hobby. Η φράση-λέξη είναι άκλιτη.

Ο λαος που βέβαια αγνοεί την ετυμολογια του πασατέμπο, τον πολιτιογράφησε Έλληνα, αρσενικό και τον κλίνει κανονικα. Ετσι έχουμε «ο πασατέμπος», «του πασατέμπου» κατά το «ο λύκος», «του λύκου»*. Παραδόξως στον πληθυντικό υπάρχει και η εξουδετερωμένη έκδοση: «τα πασατεμπα». Και αντιθέτως η λαική μούσα εκανε ακλιτους του Ξηρούς καρπούς: Θα φάμε και τίποτε «ξηροί καρποί»

*Αναλογο η Σοφια Βέμπο της Σοφιας Βέμπου.

Μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστό, αλλά η λέξη "pumpkin", που σημαίνει "κολοκύθα" στα αγγλικά, προέρχεται από την ελληνική λέξη "πέπων", η οποία παραλλάχθηκε από τους Γάλλους σε "pompon", από τους Βρετανούς σε "pumpion" και τελικά οριστικοποιήθηκε από τους Αμερικανούς αποίκους σε "pumpkin" (αναφ.: L. Owczarzak, 1986).

Αυτά που λες εγώ τ' ακούω βερεσέ
Τα παραμύθια σου τ' ανθίστηκα πια τώρα
Και το κατάλαβα πως ήμουνα για σε
Ο πασατέμπος σου για να περνά η ώρα

Κάθε σου φίλημα το βρίσκω πια πικρό
Και τον καημό μου δεν μπορείς να τον γλυκάνεις
Μαζί μου έρχεσαι μπαμπέσικο μικρό
Γιατί γυρεύεις κόνξες* σ' άλλονε να κάνεις

Φύγε λοιπόν αφού το θες αλλού να πας
Κι άσ' τες τις μουρμούρες και τις κλάψες και τις γκρίνιες
Κι όταν θα σμίξεις με τον μάγκα π' αγαπάς
Να μην του πεις ότι για πασατέμπο μ' είχες

ΚΟΝΞΕΣ- Κάνει κόνξες - Δυστροπεί. Το σωστό είναι κόξες. Λέγεται με την έννοια «δυστροπεί», μου «δημιουργεί δυσκολίες». Στο Κρητικό Ιδίωμα το ρ. «κοξίζω» σημαίνει παύω να επισκέπτομαι κάποιο, τον αποφεύγω, τον κρατώ σε απόσταση. Το ουσ. κόξα < μσν κόξα < λατ. coxa=οσφύς ή μέση (ανατομ.). Φαίνεται ότι στην αρχή θα ήταν θηλυκές δυστροπίες, νάζια που εκδηλώνονταν με τσακίσματα της μέσης. Οι κόξες γινόντουσαν για να αποφύγει κάποια κάποιον. Στις μέρες μας διατηρήθηκε μόνον η μεταφορική έννοια της λέξης και μόνο σε αυτή την έκφραση.

Σινεμά

Ο κύριος χώρος καταναλωσης του πασατέμπου ήταν τα θερινά τα σινεμά. Καταναλωνωνταν θορυβωδώς στην διαρκεια της προβολής. Τα φλούδια πετιώντουσαν κατω. Ηχομιμητικά ο πασατέμπος ονομαστηκε και «ο τσάκα-τσκούκας»*.

Ενοχληση για τους υπολοιπους ο θορυβος και για τον επιχερηματια του κνηματογράφου τα σκουπιδια που ηθελαν μαζεμα στο τελος της καθε παραστασης.

Σε ορισμενα σινεμα υπηρχε και η επιγραφή «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Ο ΠΑΣΑΤΕΜΠΟΣ»

* Δεν πρέπει να συγχέεται με το άλλο ηχομιμητικό, το θηλυκό «τρακατρούκα» που σημαίνει τήν κροτίδα.

Σχολείο

Στα διαλείματα και πολλές φορές κατά την διαρκεια του μαθήματος τρώγαμε πασατέμπο. Ορισμενοι καθηγητές αγανακτουσαν και φώναζαν παρενθετικα κατα την διαρκεια της παράδοσης: «Μην τρώτε πασατέμπους». Αποθετηριο των φλουδιων ηταν παλι το πατωμα.

1) Τα καταστηματα ξηρων καρπων,

2) κινητα καταστηματα που πουλουσαν φυστίκια, παρασατεμπο κλπ. Πουλιωνταν σε καροτσάκια με εσωτερικη θερμαση με καρβουνα. Στηνοντουσαν εξω απο τους κινηματογράφους και τα σχολεια. Φωτισμος: Λάμπες ασετυλίνης οπως και οι κασταναδες.

Πολλές φορές υπηρχε και τίτλος απόλυτα εξαρτημένος από τον αριθμό των φουγάρων. Γνωστός ήταν «ο Αβέρωφ» με τρία φουγάρα.

3) Μικροπωλητές μέσα στον κινηματογράφο που περιφερόντουσαν διαλαλώντας «Τσίκλες, καραμέλλες σοκολάτες, πασατέμπο, σάμαλι, παστέλι, κωκ τυρόπιττες».

Μια πιο δημοκρατική, μη απαγορευτική λυση, για τους κινηματογράφους βρέθηκε αργότερα : Το ζεστό ποπκόρν και τα νάτσος.

Πλεονεκτήματα:

• Λιγότερα σκουπιδια,
• Πιο ευγευστα
• Χωρις βιομηχανικα κατάλοιπα - φλούδια
• Σχετικά αθόρυβα,
• Παραγωγή επι τόπου
• Παραγωγή ανάλογα με την κατανάλωση,
• περισσοτερο «χορταστική» συσκευασία,
• πουλιώνται μόνον μέσα στον κινηματογράφο και
• αφήνουν αρκετό κέρδος στο μπεζαχτά* του μπαρ.

*Μπεζαχτάς= απο το τουρκικο μπεσ=5 και ταχτά=σανιδι ήτοι πέντε σανιδες=συρτάρι δηλσδή το ταμειο καταστήματος

1. Κολοκύθια με τή ρίγανη: Ανοησίες
2. Κολοκύθια τούμπανα: Ανοησίες
3. Κολοκύθια στο πάτερο: Ανοησίες
4. Δεν θα παιξουμε την κοκοκυθιά
5. Αντε βρε κολοκύθα! Βλάκα

1. Ποντικός στήν τρύπα δέν χωρεί κολοκύθα κουβαλεί
2. Βουλωμένη κολοκύθα ποιός το ξέρει τι έχει μέσα
3. Από κακή κολοκυθιά μηδέ κολοκυθόσπρος^[5.77]
   Οι κακοί δεν αφήνουν απογόνους

Σταχτοπούτα.

Η νονά της Σταχτοπουτας της έδωσε ενα, μετατρεπόμενο σε κολοκύθα, αμάξι. Η μετατροπή γινόταν αυτόματα στις 12 τα μεσάνυκτα. Αυτή ήταν η παλαιά μέθοδος των κηδεμόνων για να γυρ'ιζουν έγκαιρα τα παιδιά στο σπίτι.

Παλαιά Διαθήκη

Κολοκύθα - Ομπρέλα ή Ιωνάς ο Κολοκύθας.

καὶ προσέταξε Κύριος ὁ Θεὸς κολοκύνθῃ, καὶ ἀνέβη ὑπὲρ κεφαλῆς τοῦ Ἰωνᾶ τοῦ εἶναι σκιὰν ὑπεράνω τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ τοῦ σκιάζειν αὐτῷ ἀπὸ τῶν κακῶν αὐτοῦ. καὶ ἐχάρη Ἰωνᾶς ἐπὶ τῇ κολοκύνθῃ χαρὰν μεγάλην.

Ιωνάς Κεφ. 4 στ. 6

και λιγο παρακάτω ο κολοκυθοκέφαλος Ιωνάς τα βάφει μαύρα μόλις του πήραν την κολοοκύθα

καὶ εἶπεν ὁ Θεὸς πρὸς Ἰωνᾶν· εἰ σφόδρα λελύπησαι σὺ ἐπὶ τῇ κολοκύνθῃ; καὶ εἶπε· σφόδρα λελύπημαι ἐγὼ ἕως θανάτου. καὶ εἶπε Κύριος· σὺ ἐφείσω ὑπὲρ τῆς κολοκύνθης, ὑπὲρ ἧς οὐκ ἐκακοπάθησας ἐπ᾿ αὐτὴν οὐδὲ ἐξέθρεψας αὐτήν, ἣ ἐγενήθη ὑπὸ νύκτα καὶ ὑπὸ νύκτα ἀπώλετο.

Ιωνάς Κεφ. 4 στ. 9-10

Halloween - ΗΠΑ

To Χάλοουϊν (Halloween) είναι γιορτή του δυτικού κόσμου που γιορτάζεται την νύχτα της 31ης Οκτωβρίου, κατά την οποία τα μικρά παιδιά μεταμφιέζονται, κατά κανόνα σε κάτι "τρομαχτικό" και επισκέπτονται σπίτια μαζεύοντας γλυκά, ενέργεια γνωστή ως "trick or treat". Η γιορτή αυτή μπορεί να ταυτιστεί με τις Απόκριες, όμως διαφοροποιείται κατά πολύ από αυτές καθώς το Halloween έχει περισσότερο μυστικιστική χροιά.

Η ρίζα της λέξης αυτής προέρχεται από το All-hallow-even και δηλώνει την παραμονή (eve) της γιορτής των Αγίων Πάντων (All Hallows Day - All Saints Day).

Σήμα κατατεθέν επίσης της γιορτής αυτής είναι τα φαναράκια φτιαγμένα από πραγματικές κολοκύθες πάνω στις οποίες υπάρχουν χαραγμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, άλλοτε πιο χιουμοριστικά και άλλοτε πιο τρομαχτικά. βλ. Εικόνα παρακάτω
Το έθιμο της κολοκύθας έχει ρίζες από παλιούς Ιρλανδικούς μύθους σύμφωνα με τους οποίους ένας τεμπέλης αλλά πανέξυπνος αγρότης (ο Τζακ) που κατάφερε να ξεγελάσει και να παγιδεύσει τον Διάβολο με έναν σταυρό.

Ο Τζακ αρνήθηκε να απελευθερώσει τον Διάβολο μέχρι να καταλήξουν σε κάποια συμφωνία. Ο Τζακ δέχτηκε να τον απελευθερώσει με την προϋπόθεση ότι όταν πεθάνει, ο Διάβολος να μην τον αφήσει να μπει στην Κόλαση. Πεθαίνοντας λοιπόν ο Τζακ ,η συμφωνία τηρήθηκε και έτσι δεν μπορούσε να πάει στην κόλαση. Από τότε, ο Τζακ φτιάχνει αυτά τα φανάρια από κολοκύθα, βάζει ένα κερί μέσα τους και περιπλανάται σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης για να βρει ένα μέρος να αναπαυθεί.

Η κολοκυθιά

Παιδικό παιχνιδι προσοχής και γρήγορης σκέψης. Τα παιδιά, σε αυτό το παιχνίδι , παίρνουν από ένα νούμερο. Είναι σημαντικό να θυμούνται ποιο νούμερο έχουν, για να μπορέσουν να κερδίσουν το παιχνίδι. Ο πρώτος ξεκινά λέγοντας: «Έχω μια κολοκυθιά που κάνει 4 κολοκύθια!». Τότε αυτός που έχει τον αριθμό 4, πρέπει να πει: «Και γιατί να κάνει 4» Οι άλλοι τον ρωτούν: «Και πόσα θες να κάνει;» και εκείνος τους λέει: «Να κάνει 3 κολοκύθια!». Οπότε το παιδί με τον αριθμό τρία πρέπει να απαντήσει και οι ίδιες ερωτήσεις γίνονται ξανά και ξανά, μέχρι κάποιο παιδί να μπερδευτεί και να πει το δικό του αριθμό ή κάποιον που δεν υπάρχει.

1. Π. Τσαμούρη - Εκπαιδευτικός Οικ.Οικονομίας. Κολοκυθόσπορος ή και ... πασατέμπος

2. Ελευθερουδάκης Εγκυκλοπαιδικο Λεξικο .

3. Du_Cange - Glossarium ad scriptotes mediae et infimae Grecitatis

4. Μυριόβιβλος - Η παλαιά διαθήκη

5. Π. Παπαζαφειρόπουλου - ΠΕΡΙΣΥΝΑΓΩΓΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΥΛΗΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ ΙΔΙΑ ΔΕ ΤΟΥ ΤΗΣ ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΥ ΠΡΑΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΕΝ ΠΟΛΛΟΙΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ