Η ασπίδα

  
  Υπο Α. Στουγιαννίδη  
 

«Αν δεν υπήρχον δύται, ουδέ μαργαρίται ήθελον υπάρχει»

Εμμ. Ροϊδη,Άπαντα, «Ανέκδοτοι σκέψεις» , Ε΄. Ερμής, 1978. 368.

  
 

Εισαγωγή

  

Η ασπίδα, ήταν από την αρχαιότητα το πιο σημαντικό από τα αμυντικά όπλα του στρατού μέχρι την ανακάλυψη των φορητών πυροβόλων όπλων. Τότε άρχισε να αργοπεθαίνει ως άχρηστη, αργότερα αποσύρθηκε και ο θώρακας.
Σήμερα χρησιμευει μόνον για τίτλος σε ασφαλιστικές εταιρείες, για τήν κατασκευή λογοτύπων και οικοσήμων και (σε περιπτώσεις που δεν υφίσταται χρήση πυροβόλων όπλων), από μονάδες ελέγχου ταραχών της αστυνομίας (ΜΑΤ). Για την προστασία των υπολογιστών το «shield», αν και συνώνυμο, χρησιμοποιείται περισσότερο απ´ ότι το «ασπίς». Θα επιχειρήσω να παρουσιάσω την ιστορική διαδρομή της.

  
 

 

  

Οκτώσχημη Ασπίς

ΟΚΤΩΣΧΗΜΗ ΑΣΠΙΔΑ
ασπίς

ΣΗΜΑΣΙΑ:ή ασπίδα. Αρχαίο αμυντικό όπλο, με σχήμα συνήθως στρογγυλό ή ωοειδές και ελαφρά κυρτό, κατασκευασμένο από δέρμα, μέταλλο ή άλλο υλικό, με έναν ιμάντα στην εσωτερική πλευρά του, μέσα από τον οποίο περνούσε ο πολεμιστής τον αριστερό του βραχίονα, και με μία λαβή την οποία κρατούσε με την αριστερή του παλάμη με τέτοιον τρόπο, ώστε να προστατεύεται το σώμα του κατά τη διάρκεια της μάχης.

Παρόμοιο προστατευτικό μέσο που κρατούν σήμερα οι δυνάμεις καταστολής.

Μεταφορικά σημαίνει το σύνολο προστατευτικών μέτρων, προστασία: Ο λαός αισθάνεται ασφαλής κάτω από την ασπίδα της αμυντικής συμμαχίας.

  

Οκτώσχημος Ασπις

ΒΟΙΩΤΙΚΗ ΑΣΠΙΔΑ

 

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ:

Συνήθως το πιο εκπροσωπευτικό αντικείμενο του οπλισμού θεωρούμε το κάποιο επιθετικό όπλο πχ. «το πήρε με το σπαθί του» (συνήθης εκφραση για κάποιον που πέτυχε κάτι επαξίως και χωρίς έξωθεν συνδρομή ή φακελάκι) ή «θα πάρω το ντουφέκι μου» (Τραγουδι:. «Πότε θα κάνει ξαστεριά») ή το Δημοτικο «θα πάρω το ντουφέκι μου να πάω να γίνω κλέφτης»* η το «οκτώ εκατομμύρια λογχες» του Μπενίτο Μουσολίνι (υπονοούσε τήν όλη δύναμη του στρατού του).

*Τωρα κλέφτης γίνεται οποιοσδήποτε και χωρίς ντουφέκι. Αρκεί να του ανατεθεί η διαχείριση χρημάτων.

 

Σε αντίθεση οι Αρχαίοι Ελληνες ονόμαζαν την ασπίδα «όπλον»[1] και την ασπίδα θεωρούσαν ως το σύμβολο του οπλισμού πβ. το γνωστό Λακωνικό:«η ταν ή επί τας» (που ερμηνεύεται: ή την [ασπίδα επίστρεψε ζων] ή επί της [ασπίδας να σε φέρουν νεκρό] ) .

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Κάρες επέφεραν σημαντικές βελτιώσεις στην ασπίδα.

Ἅρπαγος δὲ καταστρεψάμενος Ἰωνίην ἐποιέετο στρατηίην ἐπὶ Κᾶρας καὶ Καυνίους καὶ Λυκίους, ἅμα ἀγόμενος καὶ Ἴωνας καὶ Αἰολέας. [2] εἰσὶ δὲ τούτων Κᾶρες μὲν ἀπιγμένοι ἐς τὴν ἤπειρον ἐκ τῶν νήσων. τὸ γὰρ παλαιὸν ἐόντες Μίνω κατήκοοι καὶ καλεόμενοι Λέλεγες εἶχον τὰς νήσους, φόρον μὲν οὐδένα ὑποτελέοντες, ὅσον καὶ ἐγὼ δυνατός εἰμι ἐπὶ μακρότατον ἐξικέσθαι ἀκοῇ· οἳ δέ, ὅκως Μίνως δέοιτο, ἐπλήρουν οἱ τὰς νέας. [3] ἅτε δὴ Μίνω τε κατεστραμμένου γῆν πολλὴν καὶ εὐτυχέοντος τῷ πολέμῳ, τὸ Καρικὸν ἦν ἔθνος λογιμώτατον τῶν ἐθνέων ἁπάντων κατὰ τοῦτον ἅμα τὸν χρόνον μακρῷ μάλιστα. [4] καί σφι τριξὰ ἐξευρήματα ἐγένετο, τοῖσι οἱ Ἕλληνες ἐχρήσαντο· καὶ γὰρ ἐπὶ τὰ κράνεα λόφους ἐπιδέεσθαι Κᾶρες εἰσὶ οἱ καταδέξαντες καὶ ἐπὶ τὰς ἀσπίδας τὰ σημήια ποιέεσθαι, καὶ ὄχανα ἀσπίσι οὗτοι εἰσὶ οἱ ποιησάμενοι πρῶτοι· τέως δὲ ἄνευ ὀχάνων ἐφόρεον τὰς ἀσπίδας πάντες οἳ περ ἐώθεσαν ἀσπίσι χρᾶσθαι, τελαμῶσι σκυτίνοισι οἰηκίζοντες, περὶ τοῖσι αὐχέσι τε καὶ τοῖσι ἀριστεροῖσι ὤμοισι περικείμενοι.

Ηροδότου Ιστορίαι 1 - Κλειώ 171.

Την ασπίδα έστελναν ως ανάθημα, ως αφιέρωμα στους θεούς και αυτήν θεωρούσαν πολύτιμο λάφυρο. Με αυτήν έστηναν τρόπαια.

 

Ο Αλέξανδρος μετά τη μάχη του Γρανικού συνόδευσε την αποστολή των τριακοσίων ασπίδων που, ως τρόπαιο νίκης, τοποθετήθηκαν στην Ακρόπολη των Αθηνών, με την ακόλουθη μειωτική για τους Λάκωνες επιγραφή:

«Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων».

Ερμηνεία: Η ασπίδα ήταν προσωπικό όπλο, ταυτοποιούσε το κάτοχο ή την πατρίδα του, είχε μέγεθος και σχήμα κατάλληλο για διακόσμηση, για την δημιουργία τροπαίου. 'Εφερε συνήθως ζωγραφισμένα σύμβολα αποτρεπτικού χαρακτήρα η δηλωτικού της ταυτοτητας του οπλιτη. Φυλή, μονάδα ή και ονομα.

Σε κάποιες χρονικές περιόδους, η σύμβαση ήταν να διακοσμε'ιται η ασπίδα σε άλλες, ήταν συνήθως εμενε χωρις διακόσμηση. Πιθανώς η πιο διάσημη διακόσμηση στης ασπίδας είναι αυτό της Σπάρτης: ένα λάμδα κεφαλαίο (Λ). Από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., Αθηναίοι οπλίτες που χρησιμοποιούσαν συνήθως την Κουκουβάγια, ενώ οι ασπίδες των Θηβαίων οπλιτών ήταν μερικές φορές διακοσμημένες με μια σφίγγα, ή το ρόπαλο του Ηρακλή.

Η ανάρτηση της ασπίδας του αντιπάλου ήταν σαν να ελεγε "κοιτάχτε τι έφτειαξε ο εχθρος μου Χ για να με τρομαξει και να με κανει να φύγω (αποτρόπαιον<από+τρέπω), αλλά εγώ τον σκότωσα και του πήρα τούτη την ασπίδα".

04/03/2011Πρακτικά ή ασπίδα ήταν το προσφορότερο πράγμα για να πετάξει κανείς φεύγοντας: Ηταν βαρειά, και δυσκόλευε το τρέξιμο.

Μία προσπάθεια ανακατασκευής ασπίδας που αναφέρει το Περιοδικό «Στρατοί και τακτικές» Τεύχος Φεβ 2011 σελ.27, εκτιμά το βάρος μιας ξύλινης οπλιτικής ασπίδας του 500 π.Χ. γύρω στα 6 κιλά και το συνολικό βάρος του οπλισμού του σε 17-23 κιλά. Ετσι ο ρίψασπις απαλλάσσονταν από 30% του βάρους του οπλισμού του και είχε το βάρος στη συνειδησή του ... και «λακάτε ποδαράκια μου ..». Αν ηταν Αθηναίος ήταν επίορκος αφού ο ορκος των Αθηναίων Εφήβων άρχιζε: «Ου καταισχυνώ όπλα τα ίερα΄... », αν πάλι ηταν Σπαρτιάτης μάλλον ήταν ετοιμοθάνατος.
Συνώνυμο του «ρίψασπις» είναι το «ασπιδαποβλής»[300]. Ανάλογα υπάρχει το «λιποναύς» (δωρικό): αυτός που εγκαταλείπει το πλοίο και «λιποναύτης» αυτός που εγκαταλείπει τους ναύτες.

Άλλη αντίληψη ειχε ο Αργίλοχος για την εκατάλειψη της ασπίδας, όπως περιγράφει ο Πλούταρχος:

“Ἀρχίλοχον τὸν ποιητὴν ἐν Λακεδαίμονι γενόμενον αὐτῦς ὥρας ἐδίωξαν, διότι ἐπέγνωσαν αὐτὸν πεποιηκότα ὡς κρεῖττόν ἐστιν ἀποβαλεῖν τὰ ὅπλα ἢ ἀποθανεῖν:
Ἀσπίδι μὲν Σαΐων τις ἀγάλλεται, ἣν παρὰ θάμνῳ
ἔντος ἀμώμητον κάλλιπον οὐκ ἐθέλων:
αὐτὸν δ᾽ ἔκ μ᾽ ἐσάωσα:
τί μοι μέλει ἀσπὶς ἐκεινη; ἐρρέτω:
ἐξαῦτις κτήσομαι οὐ κακίω.

Plutarch, Instituta Laconica

[1] ασπίς = όπλον, κατά συνεκδοχήν*.

[*] Συνεκδοχή ειναι λεκτικός τροπος κατά τον οποίο στενεύει ή ευρύνεται η αρχική σημασία μιάς λέξης. πχ. Μέρος αντί για όλο (pars pro toto):
- Να βάλω ένα κεραμίδι πάνω απ’ το κεφάλι μου (εννοούνται σπίτι ολόκληρο, όχι μόνο στέγη, και να καλυφθώ ολόκληρος, όχι μόνο το κεφάλι μου)
- Το κατά κεφαλήν εισόδημα (εννοείται κατά ατομο)
- Το μουνί σέρνει καράβι (οι γυναίκες)
 

Τα μέρη της Αρχαίας Ασπίδας

 

Τα μέρη της ασπίδας, αν και άλλαζαν μορφή, παρέμεναν όμοια και στην Αρχαιότητα και στους μεταγενέστερους χρόνους

  • ομφαλός
  • μεσομφάλιον
  • επομφάλιον
  • όχανον
  • ίτυς
  • κύκλος
  • άντυξ
 

Διάσημες (επώνυμες) Αρχαίες Ασπίδες


ΕΙΚΟΝΑ 1*
Ασπίς Αχιλλέως
ΕΙΚΟΝΑ 2*

    Αχιλλέα

    Την κατασκεύασε ο Ηφαιστος με τους Κύκλωπες ως βοηθούς. Στην εικόνα 2 σχετικό Γραμματόσημο.

    χαλκὸν δ᾽ ἐν πυρὶ βάλλεν ἀτειρέα κασσίτερόν τε
    καὶ χρυσὸν τιμῆντα καὶ ἄργυρον: αὐτὰρ ἔπειτα
    θῆκεν ἐν ἀκμοθέτῳ μέγαν ἄκμονα, γέντο δὲ χειρὶ
    ῥαιστῆρα κρατερήν, ἑτέρηφι δὲ γέντο πυράγρην.
    Ποίει δὲ πρώτιστα σάκος μέγα τε στιβαρόν τε
    πάντοσε δαιδάλλων, περὶ δ᾽ ἄντυγα βάλλε φαεινὴν
    τρίπλακα μαρμαρέην, ἐκ δ᾽ ἀργύρεον τελαμῶνα.
    πέντε δ᾽ ἄρ᾽ αὐτοῦ ἔσαν σάκεος πτύχες: αὐτὰρ ἐν αὐτῷ ποίει δαίδαλα πολλὰ ἰδυίῃσι πραπίδεσσιν.
    Ἐν μὲν γαῖαν ἔτευξ᾽, ἐν δ᾽ οὐρανόν, ἐν δὲ θάλασσαν,
    ἠέλιόν τ᾽ ἀκάμαντα σελήνην τε πλήθουσαν,
    ἐν δὲ τὰ τείρεα πάντα, τά τ᾽ οὐρανὸς ἐστεφάνωται,
    Πληϊάδας θ᾽ Ὑάδας τε τό τε σθένος Ὠρίωνος
    Ἄρκτόν θ᾽, ἣν καὶ Ἄμαξαν ἐπίκλησιν καλέουσιν,
    ἥ τ᾽ αὐτοῦ στρέφεται καί τ᾽ Ὠρίωνα δοκεύει,
    οἴη δ᾽ ἄμμορός ἐστι λοετρῶν Ὠκεανοῖο.

    Εβαλε (ο Ήφαιστος) σκληρό χαλκό και κασσίτερο στη φωτιά, και χρυσό πολύτιμο και άργυρο. 'Εβαλε έπειτα στον ακμοθέτη μεγάλο αμόνι, πήρε με το χέρι του γερή βαρειά και στο άλλο πήρε την μασιά. Πρώτα έκανε ασπίδα μεγάλη και στιβαρή από παντού στολίζοντάς την, και γύρω στεφάνι έβαλε φωτεινό τριπλό που αστράφτει, και σ’ αυτό στήριξεν αργυρό τελαμώνα. Πέντε ήσαν αυτής της ασπίδος οι πτυχές. Κι επ’ αυτής εποίησεν λογιών εικόνες με το σοφό μυαλό του. Επάνω της την γην έφτιασε και τον ουρανό, και τη θάλασσα, και τον ακάματο ήλιο και την πανσέληνο, και τα αστέρια πάντα, με τα οποία ο ουρανός στεφανώνται, και τις Πλειάδες και τις Υάδες και τον σθεναρό Ωρίωνα και την Άρκτο που και Άμαξα τη λένε, η οποία αυτού στρέφεται και τον Ωρίωνα καραδοκεί, που άμοιρος είναι στα λουτρά του Ωκεανού.
 

Του Δία - Αιγίς

Αιγίς (νέα ελληνικά αιγίδα) ονομαζόταν στην Αρχαία Ελλάδα το δέρμα κατσίκας («αιγός») και κατά προέκταση η ασπίδα, όταν αυτή καλυπτόταν από τέτοιο δέρμα. Με αυτό οι αρχαίοι Έλληνες σκέπαζαν τη γυμνότητά, αυτο χρησιμοποιύσαν ως στρωμα[1] τους, και αμύνονταν, καθώς ως επένδυση στην ασπίδα προσέφερε πρόσθετη προστασία.
Έτσι λεγόταν και η ασπίδα του Δία, την οποία έφτιαξε ο Ήφαιστος από το δέρμα της Αμάλθειας, της κατσίκας, με το γάλα της οποίας είχε ανατραφεί ο Δίας. Τη στόλισε κιόλας με λαμπρές παραστάσεις. Μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις ο Δίας τη δάνειζε στα πιο αγαπημένα του παιδιά, την Αθηνά[2] και τον Απόλλωνα. Ο Όμηρος ονομάζει το Δία «αιγίοχο», ακριβώς επειδή κρατούσε την αιγίδα.

Αλλιώς το ετυμολογεί ο Hofmann από το «αίγες» που σημαίνει «υψηλά κύμματα», οποτε το αιγίς σημαίνει θύελλα ορμητική, καταιγίς (Ομόριζο ο αιγιαλός) . Πάντως το ουσιαστικό κατήντησε κύριο όνομα που αφορούσε την ασπίδα του Δια.
(196, Hofmann,ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, 1974.)

 

1. Ο Ευριπίδης στον «Κύκλωπα» του [στ. 360] βάζει τον χορό να λέει στον Κύκλωπα:

«Εὐρείας λάρυγγος, ὦ Κύκλωψ, ἀναστόμου τὸ χεῖλος: ὡς ἕτοιμά σοι ἑφθὰ καὶ ὀπτὰ καὶ ἀνθρακιᾶς ἄπο χναύειν βρύκειν κρεοκοπεῖν μέλη ξένων δασυμάλλῳ ἐν αἰγίδι κλινομένῳ.»

Δηλαδή «Ανοιξε το λαρύγγι αντι να χασμουριέσαι γιατί έτοιμα είναι τα μέλη των καλεσμένων σου βραστά ή ψητά στά κάρβουνα, να τα καταβροχθίσεις καθώς σε μαλακό ξαπλώνεις γιδοτόμαρο. »

2. Ο Αισχύλος στις «Ευμενίδες» του (στ.404) βάζει την Αθηνα να λέει:

«ἦλθον ἄτρυτον πόδα, πτερῶν ἄτερ ῥοιβδοῦσα κόλπον αἰγίδος»


δηλαδή «ηρθα μ΄ακούραστα πόδια, κουνώντας σαν φτερά τις δίπλες της αιγίδας».

Αλλά και στην Ιλιάδα Ραψωδία Β. στ. 447

... μετὰ δὲ γλαυκῶπις Ἀθήνη αἰγίδ᾽ ἔχουσ᾽ ἐρίτιμον ἀγήρων ἀθανάτην τε, τῆς ἑκατὸν θύσανοι παγχρύσεοι ἠερέθονται, πάντες ἐϋπλεκέες, ἑκατόμβοιος δὲ ἕκαστος:

Ενώ στο ίδιο Ραψωδία Δ. στ. 166

Ζεὺς δέ σφι Κρονίδης ὑψίζυγος αἰθέρι ναίων αὐτὸς ἐπισσείῃσιν ἐρεμνὴν αἰγίδα πᾶσι

Επιθετα για την αιγίδα

δασύμαλλος = από πυκνό μαλλί

Ευριπίδου Κύκλωψ 356

έμφυλος αιγίς = αυτή που περιλαμβάνει επίσημα (εμβλήματα) της φυλής
Ευριπίδου Ίων 1580

ερίτιμος= πολύτιμη, με υψηλή τιμή.

αγήρως = αθανατη = γερή ,

αθάνατη = ομοίως = γερή

Ομήρου Ιλιάς 2.419

φθισίμβροτος = αυτή που σκοτώνει τους θνητούς.

Ομήρου Οδύσσεια 22.292

Άλλες χρήσεις της λέξης:

Μεταφορικά:

Σήμερα σημαίνει τη φροντίδα, την προστασία και συχνά χρησιμοποιείται στη φράση «υπό την αιγίδα...».

Παράγωγα: Καταιγίς = καταιγίδα

Αιγίδα ονομάζεται μια λευκή κηλίδα που βρίσκεται στον κερατοειδή χιτώνα του ματιού.

κλικ

Ηρακλή


Περιγράφεται στον Ησίοδο
Ασπίς Ηρακλέους
Ησιόδου «Ασπίς Ηρακλέους» στ.139 -145

1. Η έκφραση «θαύμα ιδέσθαι», αν και λόγια, χρησιμοιείται ακόμη και σήμερα.
 

Αίαντα του Τελαμώνιου

ΑΙΑΣ

ΕΙΚΟΝΑ 1

ΕΙΚΟΝΑ 2. ΑΙΑΣ ΚΑΙ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΡΙΖΟΥΝ
ΓΙΑ ΤΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Ο Αίας ο Τελαμώνιος υπήρξε μυθικός βασιλιάς της Σαλαμίνας και ένας από τους κυριότερους ήρωες του Τρωικού πολέμου. Γιος του Τελαμώνα και της Περίβοιας (ή Ερίβοιας), ετεροθαλής αδελφός του Τεύκρου και εγγονός του οικιστή της Σαλαμίνας, Αιακού. Δεν κληρονόμησε, όπως περίμενε, την ασπίδα του Αχιλλέα[1]. Η Αθηνά τον τρέλανε γιατί σκεφτοταν να σκοτώσει τους άλλους Αχαιούς αρχηγούς. Τον στράβωσε και αντ΄ αυτων έσφαξε κάτι πρόβατα. Όταν συνήλθε, αντί να τα κάνει της σούβλας, αυτοσουβλίστηκε με το σπαθί του.
[1] Η δικιά του ασπίδα ήταν πυργόσχημη, καμωμένη από οκτώ στρώσεις βωδινού δέρματος. Ίσως αυτή ήταν και αιτία που ο Αίας δεν τραυματίστικε ποτέ στην διάρκεια του Τρωικού πολέμου. Στην Εικονα 1 δεξιά τον βλέπουμε να παίζει τάβλι με τον Αχιλλέα. Οι συμπαίκτες δεν φαίνεται να είχαν και πολλή αμοιβαία εμπιστοσύνη γιατίί, καλού - κακού, είχαν μαζί τους δόρατα και ασπίδες.
[2] Το ολο θεμα ενεπνευσε τον Σοφοκλη που έγραψε την Τραγωδία «Αιας». Η τραγωδία γράφτηκε μεταξύ 450 και 440 π.Χ. Περιγράφει την τρέλα και τον θάνατο του Αίαντα, αρχηγού των Σαλαμινίων όταν δεν αποδόθηκαν τα όπλα του Αχιλλέασ' αυτόν αλλα στόν Οδυσσέα. Στην ΕΙΚΟΝΑ 2 : Ο καυγάς για το παπλωμα.Ο Αγαμέμνων προσπαθεί να τους χωρίσει (Βιεννη Μουσειο Ιστορίας της Τέχνης).Ο Αίας είναι η παλαιότερη από τις επτά σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή και μέρος της τριλογίας Αίας – Τεύκρος – Ευρυσάκη. Κατακρίθηκε ότι δε σέβεται την ενότητα της δράσης και του χώρου.
Ο Αισχύλος ήταν ο πρώτος που πραγματεύτηκε τον βίο του Αίαντα με τα έργα του «Όπλων κρίσις», «Θρήσσαι», «Σαλαμίνιοι» από τα οποία ομως δεν διασώζονται παρά μόνο αποσπάσματα.

Περισσότερα στο 630 ΤΡΩΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ του Περικλή Δεληγιαννη - ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ - 2009
ooileos
Δεν πρέπει να συγχέουμε τον Τελαμώνιο με τον Αίαντα τον Οοιλέως, έπισης ήρωα τής Ιλιάδας. Αυτός μάλλον ήταν περισσότερο γυναικάς παρά οπλαρχηγός. Στην εικόνα τον βλέπουμε να προσπαθεί να βιάσει την Κασσάνδρα, χωρίς να διαθέτει τα ανάλογα προσόντα.
 

Κύρια Ονόματα
 

Απαντάμε σε χρυσόβουλλο λόγο του Μιχαήλ Δούκα Ζ' του Παραπινάκη, του 1658 το γυναικείο κύριο όνομα "Ασπίδενα" (ο Μιχαήλ της Ασπίδενας)

ΑΣΠΙΔΕΝΑ
 

Αλλες χρήσεις της Ασπίδας


ΕΙΚΟΝΑ 1

 
Φορείο

Επιτάφιο φορείο

Είναι πασίγνωστο το «'Η ταν ή Επι τας» που σήμαινε οτι η ασπίδα χρησίμευε ως επιτάφιο φορείο. βλ. Εκόνα 1

Αναφέρεται στον Πλούταρχο . ῎Αλλη προσαναδιδοῦσα τῷ παιδὶ τὴν ἀσπίδα καὶ παρακελευομένη· "τέκνον" ἔφη, "ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς."

Πλούταρχος - «Λακαίνων Αποφθέγματα»
241F 16



Το απόφθεγμα με οδηγεί στα εξής συμπέρασματα:
1. πως οι ασπίδες,ανεξάρτητα από τον κατασκευαστή (Κράτος ή Ιδιώτη), φυλάσσονταν στο σπίτι.
Θα ήταν δύσκολο να φαντασθώ ένα δημόσιο λειτουργό (ασπιδοφύλακα, αποθηκάριο) να καλεί τις μανάδες για να τους παραδώσει τις ασπίδες των παιδιών τους για να τις δώσουν με την σειρά τους στον οπλίτη-γιό.

2. Το απόφθεγμα αποτελεί μεμωνομένο συμβάν αλλιώς δεν θα το ανέφεραν σαν απόφθεγμα αλλά σαν ε΄θιμο, τελετή ή κατι άλλο..
Η φράση στα σχολεία διδάσκονταν: Οι Σπαρτιάτισες όταν παρέδιδαν την ασπίδσ στον γυό τους του έλεγαν «ή ταν ή επι τάς» αντι του λέγεται ότι «μια Σπαρτιάτισσα ....».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Το θέμα Είναι κάτι ανάλογο με το «κρυφό σχολειό»: Ένας Μύθος.

 

 

Ανακήρυξη

ΕΙΚΟΝΑ 2

ΑΝΑΚΥΡΗΞΗ

ΕΙΚΟΝΑ 3

Θριαμβικό Φορείο

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας κάποτε διορίζονταν απο τους λεγεωναρίους του. Μια θριαμβευτική ανύψωση πάνω στις ασπίδες των στρατιωτών του επικύρωνε την ανακήρυξη. (βλ. και εικόνα 2 για την θριαμβική ανύψωση στην ασπιδα)
Στους ύστερους Βυζαντινούς χρόνους διορίζονταν μόνος του αφού πρώτα φρόντιζε να εξολοθρεύσει τον προκάτοχό του.

352 Άτακτα - Κοραή

352 Αδαμαντίου Κοραή 'Ατακτα σ. 338 (355)
 

και συνεχίζει ο Κοραής για το έθιμο στη Βυζαντινή αυτοκρατορία επικαλούμενος τον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο. βλ. και Εικόνα 2.

352 Αδαμαντίου Κοραή «Ατακτα» σ. 340 (356)

Γοργόνειον

ΕΙΚΟΝΑ 1


Φόβητρο

Η ασπίδα λόγω μεγέθους και αναλαμπής αν ήταν χάλκινη, κατεδειχνε την έκταση[1] του στρατεύματος που επιτιθεται. Αν οι ασπιδες ήταν δερματινες τις έβαφαν άσπρες για να τις καταστήσουν πιο φανερές. Ο Αισχύλος στο "Επτά έπι Θήβας" στ. 89 αναφέρει :

«ἰὼ θεοὶ θεαί τ᾽ ὀρόμενον κακὸν βοᾷ τειχέων ὕπερ ἀλεύσατε. ὁ λεύκασπις ὄρνυται λαὸς εὐτρεπὴς ἐπὶ πόλιν διώκων [πόδα]»

Αλλοί μου, αλλοί, θεοί, θεές, το κακό που μας πλάκωσε μακρύνετ’ από με. Με βουητό που ξεπερνά τα κάστρα μας ορμά καλοέτοιμος με τα λευκά σκουτάρια του ο λαός τραβώντας κατά μας.

Το επίσημο, τό σημάδι πάνω στην ασπίδα, ήταν συνήθως ένα αποτρόπαιον δηλ. σύμβολο που αποσκοπούσε στην αποτροπή (τροπή σε φυγή) του αντιπάλου. Κάτι σαν σκιάχτρο και φυλαχτό μαζί. Βλ. Εικονα 1 (Ασπίδα με γοργόνειο ως αποτρόπαιο). Ασπιδες τετοιας καλλιτεχνικής αξίας μάλλον δεν χρησιμοποιούνταν στις μάχες. Μπορεί να χρησίμευαν όμως σα σύμβολα για ορκωμωσία.


[1] Το μέγεθος της ασπίδας και η στάση των οπλιτών «παρ ασπίδα» έδειχναν πλατύτερη την παράταξη, τα λοφία στα κράνη την έδειχναν ψηλότερη. Ενα ψυχολογικό τρυκ εκφοβισμού.
πβ. «Αραία - αραία να φαινόμαστε καμιά σαρανταρέα.»
 
Mέσον απώθησης

Οι οπλίτες χρησιμοπούσαν την ασπίδες τους για να απωθήσουν τον εχθρό. Επεφταν επάνω στις γραμμές των αντιπάλων χρησιμοποιώντας τις ασπίδες τους για να τους σπρώξουν και να τους ανατρέψουν και να δημιουργήσουν ρήγμα τις εχθρικές γραμμές. Σε αυτη την προσπάθεια βοηθούσε ο ομφαλός. Σιδερενιος και πολλές φορές μυτερός έκανε την ασπίδα ενα επιθετικό όπλο.

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης -Στο Βιβλίο 14 -σελ. 116-στ 6, αναφέρει

τοὺς μὲν οὖν φύλακας ἔλαθον, χῆνες δ᾽ ἱεροὶ τῆς Ἥρας τρεφόμενοι, καὶ θεωρήσαντες ἀναβαίνοντας κραυγὴν ἐποίουν. συνδραμόντων δὲ τῶν φυλάκων ἐπὶ τὸν τόπον, οὗτοι μὲν καταπλαγέντες οὐκ ἐτόλμων προσελθεῖν, Μάρκος δέ τις Μάλλιος, ἔνδοξος ἀνήρ, ἐκβοηθήσας ἐπὶ τὸν τόπον τῷ μὲν ξίφει τὴν χεῖρα τοῦ προσαναβαίνοντος ἀπέκοψε, τῷ δὲ θυρεῷ πατάξας εἰς τὸ στῆθος ἀπεκύλισεν αὐτὸν ἀπὸ τῆς πέτρας

 

 

ΕΙΚΟΝΑ 3

Κουρήττες

ΕΙΚΟΝΑ 4*
Τυμπανο

Οι πρώτες ασπίδες κατασκευάζονταν από βέργες λυγαριάς και τεντωμένα δέρματα. Σήμερα επιζούν σε διαφόρους πρωτογόνους λαούς της Αφρικής. Βλ. Εκόνα 3. Οταν τις κτυπούσες, με τη γροθιά ή το δόρυ, έκαναν θορυβο τυμπάνου. Οι στρατιώτες όλων των εποχών χρησιμοποιούσαν την ασπίδα ως τύμπανο για να τρομάξουν τον εχθρό, να συμμετέχουν σε λατρευτικά δρώμενα[1], να συνοδεύσουν τις ζητωκραυγές τους. Ο κτύπος ειχε ασφαλώς λατρευτικό χαρακτήρα.
Ο Αισχύλος στο "Επτά επι Θήβας" στ. 100 αναφέρει

"ἀκούετ᾽ ἢ οὐκ ἀκούετ᾽ ἀσπίδων κτύπον;"

Αλλοίμονο, ω αθάνατοι, με τους λαμπρούς βωμούς, καιρός τ’ αγάλματά σας ν’ αγκαλιάζομε, τι να στεκόμαστε να πολυαναστενάζομε; Ακούτ’ ή δεν ακούγετε ασπίδων χτύπο; Πότε θενά τα ντύσομε λιτανευτά με πέπλους και με στέφανα αν όχι τώρα;

και συνεχιζει στο στ. 385

385 σείει, κράνους χαίτωμ᾽, ὑπ᾽ ἀσπίδος δ᾽ ἔσω χαλκήλατοι κλάζουσι κώδωνες φόβον: ἔχει δ᾽ ὑπέρφρον σῆμ᾽ ἐπ᾽ ἀσπίδος τόδε, φλέγονθ᾽ ὑπ᾽ ἄστροις οὐρανὸν τετυγμένον: λαμπρὰ δὲ πανσέληνος ἐν μέσῳ σάκει,

κουνεί τρεις δασιούς λόφους
χήτες του κράνους του, και κάτω απ’ την ασπίδα
κουδούνια χάλκινα τρομάρα ηχολογούνε,
κ’ έχει περήφανο σημάδι επάνω, τέτοιο:
τον ουρανό που αστράφτει απ’ άστρα δουλεμένο,
και μες στη μέση σ’ όλη του τη λάμψη πρέπει
τ’ ολόγιομο φεγγάρι της νυχτός το μάτι.

[1] Οι Κουρήτες (Βλ. Εικόνα 4) είναι ένοπλοι και οργιαστικοί χορευτές (ορχηστήρες ασπιδοφόροiι). Σύμφωνα με το Στράβωνα είναι κάποιοι νέοι που εκτελούν κινήσεις ένοπλοι· τη λειτουργία τους ως συνοδών την εκπληρώνουν κυρίως ως θεόπνευστοι χορευτές. «Εμπνέουν τρόμο χορεύοντας ένοπλοι με τη συνοδεία ταμπούρλων, κλαγγών, αυλών και κραυγών». Η φροντίδα μικρών παιδιών ή ακόμη και η ανατροφή νεαρών αγοριών είναι λειτουργίες που ελάχιστα εναρμονίζονται με την τέλεση ένοπλων χορών. Στο πήλινο ανάγλυφο της εικόνας 3 οι Κουρήτες οπλισμένοι με ασπίδες και μικρά ακόντια χορεύουν γύρω από το νήπιο Δία. Η σκηνή φαντάζει παράλογη, αποσκοπώντας μάλλον να κατατρομάξει το παιδί παρά να το υπερασπιστεί.

οἱ δὲ Κούρητες ἔνοπλοι ἐν τῷ ἄντρῳ τὸ βρέφος φυλάσσοντες τοῖς δόρασι τὰς ἀσπίδας συνέκρουον, ἵνα μὴ τῆς τοῦ παιδὸς φωνῆς ὁ Κρόνος ἀκούσῃ. Ῥέα δὲ λίθον σπαργανώσασα δέδωκε Κρόνῳ καταπιεῖν ὡς τὸν γεγεννημένον παῖδα.

Απολλόδωρος Βιβ. 1 Στ. 7


Δοχείο

Το κοίλο σχήμα της ασπίδας την έκανε ένα εύκολο σκεύος για την μεταφορά υγρών και στερεών πχ. κουβάλημα νερού ή κριθαριού για το άλογο. Παράβαλλε και το ομόηχο και συνηθέστατο «σάκκος», «σακκούλα», «σακκούλι» με το «σάκος»=ασπίδα[*]. Η ασπίδα-δοχείο ήταν ο πρόδρομος της πιατέλας. Υιοθέτησαν ένα σχήμα που είχε δοκιμασθεί στήν πράξη και το κατασκεύασαν αργότερα, ένα όμοιο απο πηλό και για αποκλειστική χρήση ως δοχείο. Ακόμη και σήμερα λένε «σκουτέλι» μιά τέτοια ασπιδόσχημη πιατέλα.

Είναι φανερό ότι ο περίδρομος της ασπίδας επέζησε και στην ομοιόμορφη πιατέλα. Είχε και αυτή τον περίδρομο της. Έφαγα τον περίδρομο σημάνει : αφού έφαγα το περιεχόμενο της πιατέλας σκούπισα με το ψωμί μου και έφαγα όσα είχαν κολλήσει στον περίδρομο της πιατέλας.

ΕΙΚΟΝΑ 1
Ο ΔΑΥΙΔ ΔΙΑΡΡΗΓΗΓΝΥΕΙ ΤΑ ΙΜΑΤΙΑ ΤΟΥ

* Δες 261, ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ, Ι. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΣ, ΦΟΙΝΙΞ, 1972. σελ. 883 στό λήμμα σάκος . Η γραφή σάκκος (αρσ.) αφορά ένδυμα που φορούσαν οι εβραίοι ως ενδειξη μετάνοιας, λύπης, αγανάκτησης, πένθους ή ταπείνωσης: Αφού πρώτα διέρρηγναν τα ιμάτια τους (βλ. Εικόνα 1), ρίχναν στάχτη επάνω τους, τελικά φορούσαν σάκκο.

33 καὶ ἐπέγνω αὐτὸν καὶ εἶπε· χιτὼν τοῦ υἱοῦ μού ἐστι· θηρίον πονηρὸν κατέφαγεν αὐτόν, θηρίον ἥρπασε τὸν ᾿Ιωσήφ. 34 διέρρηξε δὲ ᾿Ιακὼβ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐπέθετο σάκκον ἐπὶ τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ καὶ ἐπένθει τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἡμέρας πολλάς. 35 συνήχθησαν δὲ πάντες οἱ υἱοὶ αὐτοῦ καὶ αἱ θυγατέρες καὶ ἦλθον παρακαλέσαι αὐτόν, καὶ οὐκ ἤθελε παρακαλεῖσθαι λέγων ὅτι· καταβήσομαι πρὸς τὸν υἱόν μου πενθῶν εἰς ᾅδου. καὶ ἔκλαυσεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ.
ΓΕΝΝΕΣΗ Κεφ. 37 στ.33-35
Ο δὲ Μαρδοχαῖος ἐπιγνοὺς τὸ συντελούμενον διέρρηξεν τὰ ἱμάτια ἑαυτοῦ καὶ ἐνεδύσατο σάκκον καὶ κατεπάσατο σποδὸν καὶ ἐκπηδήσας διὰ τῆς πλατείας τῆς πόλεως ἐβόα φωνῇ μεγάλῃ·«αἴρεται ἔθνος μηδὲν ἠδικηκός»
ΕΣΘΗΡ Κεφ.4 στ. 1
Διασκοσμητική
Διακοσμητικό

Κυρίως από το Μεσαίωνα και μετά, η ασπίδα, κατάλληλα διακοσμημένη με το οικόσημα του ιδιοκτήτη της, ήταν αναρτημένη σε περίοπτη θέση. πχ. πάνω από το τζάκι. τετοιες ασπίδες δεν χρησιμοποιόντουσαν σέ μάχες παρά μονο σε παρελάσεις και για διακόσμηση. Τα οικόσημα εξετάζει η Εραλδική (απο το Αγγ. Helard = κήρυκας) ή, επί το Ελληνικότερον, Οικοσημολογία.

Ομως και Αριστοφάνης αναφερει
«θα σου προσφέρω ένα φλιτζάνι ειρήνη
και η ασπίδα μου θα κρέμεται στο τζάκι»
Αχαρνής στ.278-279

Αλλά και ο Αισχύλος

Ο Μεγαρεύς, Κρέοντος σπέρμα τοῦ σπαρτῶν γένους,
ὃς οὔτι μάργων ἱππικῶν φρυαγμάτων
βρόμον φοβηθεὶς ἐκ πυλῶν χωρήσεται,
ἀλλ᾽ ἢ θανὼν τροφεῖα πληρώσει χθονί,
ἢ καὶ δύ᾽ ἄνδρε καὶ πόλισμ᾽ ἐπ᾽ ἀσπίδος
ἑλὼν λαφύροις δῶμα κοσμήσει πατρός.

ο Μεγαρεύς του Κρέοντος σπέρμα
απ’ των Σπαρτών το γένος, που δε θα τρομάξη
το λυσσασμένο χουγιατό των αλογήσιων
φρουμανισμάτων να κωλώση από τις πύλες∙
μα ή με το αίμα του το χρέος του θα πλερώση
στη γη μας, ή τους δυο τους άντρες και την πόλη
θα πάρη, που ’ν’ επάνω στην ασπίδα εκείνου,
να στολίση μ’ αυτά το πατρικό του σπίτι.
Νομισμα με τρόπαιον
Αφιέρωμα - Τρόπαιο

Είναι γνωστό το αφιέρωμα των 300 περσικών Ασπίδων στον Παρθενώνα απο τον Αλέξανδρο τον Φιλίππου με το κακεντρεχές σχόλιο «... πλην Λακεδαιμονίων».

Το γεγονός ενέπνευσε τον Καβάφη:
«Στα 200 π.Χ. »

«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων».
Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε
πως θ’ αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή.
«Πλην Λακεδαιμονίων», μα φυσικά.
Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται για να τους οδηγούν
και να τους προστάζουν σαν πολυτίμους υπηρέτας.
Άλλωστε μία πανελλήνια εκστρατεία
χωρίς Σπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».
Είναι κι αυτή μια στάσις.
Νοιώθεται.
Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό και στην Ισσό
μετά και στην τελειωτική μάχη,
όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός
που στ’ Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ’ τ’ Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κι εσαρώθη.
Κι απ’ την θαυμασία πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη, την περιλάλητη,
την δοξασμένη ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη, βγήκαμ’ εμείς
Ελληνικός καινούργιος κόσμος μέγας.
Εμείς οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κι’ οι πολυάριθμοι υπόλοιποι
Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι,
κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την κοινή Ελληνική λαλιά
ως μέσα στη Βακτριανή την πήγαμεν,
ως τους Ινδούς.
Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα! »

Αλλά και ο Ηρόδοτος αναφέρει ασπίδα χρυσή ως ανάθημα (αφιέρωμα) στους Δελφούς από τον Πέρση βασιλά Κροίσο:

92. Κροίσῳ δὲ ἐστὶ ἄλλα ἀναθήματα ἐν τῇ Ἑλλάδι πολλὰ καὶ οὐ τὰ εἰρημένα μοῦνα. ἐν μὲν γὰρ Θήβῃσι τῇσι Βοιωτῶν τρίπους χρύσεος, τὸν ἀνέθηκέ τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Ἰσμηνίῳ, ἐν δὲ Ἐφέσῳ αἵ τε βόες αἱ χρύσεαι καὶ τῶν κιόνων αἱ πολλαί, ἐν δὲ Προνηίης τῆς ἐν Δελφοῖσι ἀσπὶς χρυσέη μεγάλη. ταῦτα μὲν καὶ ἔτι ἐς ἐμὲ ἦν περιεόντα, τὰ δ᾽ ἐξαπόλωλε τῶν ἀναθημάτων·

Ηρόδοτος Ιστορίαι «Κλειώ» 1 στ. 92.

Ο Φλάβιος Ιώσηπος στο «Ιουδαϊκές Αρχαιότητες» 8 - 179 αναφέρει:

Ὁ δὲ τοῦ χρυσοῦ σταθμὸς τοῦ κομισθέντος αὐτῷ τάλαντα ἑξακόσια καὶ ἑξήκοντα καὶ ἕξ, μὴ συγκαταριθμουμένου καὶ τοῦ ὑπὸ τῶν ἐμπόρων ὠνηθέντος μηδ᾽ ὧν οἱ τῆς Ἀραβίας τοπάρχαι καὶ βασιλεῖς ἔπεμπον αὐτῷ δωρεῶν. ἐχώνευσε δὲ τὸν χρυσὸν εἰς διακοσίων κατασκευὴν θυρεῶν ἀνὰ σίκλους ἀγόντων ἑξακοσίους.

Και Βυζαντινά κείμενα μιλούν για τρόπαια:

Τοιαύτην νίκην περιφανῆ κατὰ Σκυθῶν ὁ Ἰωάννης (ο Κομνηνός) ἀράμενος καὶ μέγιστον στήσας τρόπαιον τὰς εὐχὰςθεῷ ἀποδίδωσι, τὴν τῶν Πετζινάκων λεγομένην ἐς ἡμᾶς τελετὴν εἰς ἀναμνηστήρια τῶν πεπραγμένων ἀποτάξας καὶ χαριστήρια.

ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΧΩΝΙΑΤΟΥ ΚΥΡ-ΝΙΚΗΤΑ ΑΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΚΑΙ ΛΗΓΟΥΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ σελ. 6

αλλά και οι παρακάτω στίχοι δηλώνουν τήν επιβίωση των τροπαίων μέχρι το 1025 μ.Χ.

ἀλλ’ ἀγρυπνῶν ἅπαντα τὸν ζωῆς χρόνον
Ῥώμης τὰ τέκνα τῆς Νέας ἐρυόμην
ὁτὲ στρατεύων ἀνδρικῶς πρὸς ἑσπέραν,
ὁτὲ πρὸς αὐτοὺς τοὺς ὅρους τοὺς τῆς ἕω,
ἱστῶν τρόπαια πανταχοῦ γῆς μυρία·
καὶ μαρτυροῦσι τοῦτο Πέρσαι καὶ Σκύθαι,
σὺν οἷς Ἀβασγός, Ἰσμαήλ, Ἄραψ, Ἴβηρ·
καὶ νῦν ὁρῶν, ἄνθρωπε, τόνδε τὸν τάφον
εὐχαῖς ἀμείβου τὰς ἐμὰς στρατηγίας.

Στίχοι ἐπιτάφιοι εἰς τὸν τάφον κυροῦ Βασιλείου τοῦ Βουλγαροκτόνου καὶ βασιλέως.

Υπάρχει τοπωνύμιο «Τρόπαια» στην Αρκαδία. Ο κατοικος Τροπαιάτης που επιβίωσε ως επώνυμο: Τροπαιάτης. Ο Άλκης Κ. Τροπαιάτης (1909 - Αύγουστος 1999) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, με καταγωγή από τα Τρόπαια της Αρκαδίας. Γεννήθηκε στη Δαύλεια της Βοιωτίας και έγραψε ποιήματα και παιδικά έργα. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την παιδική και με την εφηβική λογοτεχνία. Αποσπάσματα από έργα του έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε σχολικά βιβλία.
Αρχαίες Ελληνικές ασπίδες
Κλικ στην εικόνα για μεγέθυνση
Αναγνωριστικό

Από τους αρχαίους χρόνους οι Ελληνες ταυτοποιούσαν τις ασπίδες τους και τον εαυτό τους ζωγραφίζοντας κάποια ιδαίτερα σύμβολα: πχ. το "τοτέμ" της φυλής (ζώο ή πουλί). Παρατηρήστε την προσπάθεια για νά είναι το σύμβολο εμφανές χωρίς να είναι περίτεχνο όπως στις διακοσμητικές ασπίδες.


βλ. Δείγματα Ασπίδων
Πυρπολικό

Όταν άρχισε η πολιορκία των Συρακουσών από τους Ρωμαίους, ο Αρχιμήδης χρησιμοποίησε ασπίδες ως κάτοπτρα που συγκέντρωναν τις ηλιακές ακτίνες, για την καύση των Ρωμαϊκών εχθρικών πλοίων. (όπως αποδείχτηκε από τα πειράματα του μηχανικού Ιωάννη Σακκά, ο οποίος το 1973 απέδειξε τον τρόπο με τον οποίο ο Αρχιμήδης έκαψε τον ρωμαϊκό στόλο).

ΕΙΚΟΝΑ 1
Κάτοπτρο

Ο Περσέας χρησιμοποίησε την ασπίδα του, σαν καθρέφτη για να μην αντιπετωπίσει κατάματα την Μέδουσα, που το βλέμμα της μαρμάρωνε τους παντες.

Περσεὺς κοιμωμέναις, κατευθυνούσης τὴν χεῖρα Ἀθηνᾶς, ἀπεστραμμένος καὶ βλέπων εἰς ἀσπίδα χαλκῆν, δι᾽ ἧς τὴν εἰκόνα τῆς Γοργόνος ἔβλεπεν, ἐκαρατόμησεν.

Απολλόδωρος: βιβ. 2, κεφ. 4: ..

Στην Εικόνα 1 ο «Περσέας» του Μπενβενούτο Τσελλίνι (σκίτσο για την κατασκευή του αγάλματος). Το άγαλμα βρίσκεται στήν Λότζια της Φλωρεντίας

ΕΙΚΟΝΑ 1
Σύμβολο όρκου

Φαίνεται πως οι αρχαίοι 'Ελληνες ορκιζόντουσαν πάνω στην ασπίδα όπως οι Ρωμαίοι πάνω στο ξίφος τους (βλ. Εικόνα 1 απόσπασμα από τον πίνακα του David «Ο όρκος των Ορατίων» ). Τώρα οι ρωμιοί βάζουν (προαιρετικά) το χέρι τους πάνω στο Ευαγγέλιο για να ορκισθούν στα δικαστήρια.

 

Ο Αριστοφάνης μαρτυρεί στό «Λυσιστράτη» [180-186]

Λυσιστράτη: τί δῆτα ταῦτ᾽ οὐχ ὡς τάχιστ᾽ ὦ Λαμπιτοῖ ξυνωμόσαμεν, ὅπως ἂν ἀρρήκτως ἔχῃ; Λαμπιτῶ: πάρφαινε μὰν τὸν ὅρκον, ὡς ὀμιόμεθα. Λυσιστράτη: καλῶς λέγεις. ποῦ 'σθ᾽ ἡ Σκύθαινα; ποῖ βλέπεις; θὲς ἐς τὸ πρόσθεν ὑπτίαν τὴν ἀσπίδα, καί μοι δότω τὰ τόμιά τις.

ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ Έ Λαμπιτώ, και τώρα γιατί δεν ορκιζόμαστε, μα χάνουμε την ώρα, κ’ έτσι τη συμφωνία μας ποτέ να μη χαλάσουμε;
ΛΑΜΠΙΤΩ Πες μας λοιπόν του λόγου σου τον όρκο που θα πιάσουμε.
ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ Αλήθεια; πού ’ν’ η δούλα μου; - Έ, πού κοιτάζεις; Βάλε συ την ασπίδ’ ανάποδα, και τα εντόσθια βγάλε. του θύματος, [να κάνουμε τον όρκο].
Μετάφραση (Πολύβιος Δημητρακόπουλος)

Χρήση της αντιστραμένης ασπίδας ως δοχείο όπου θα συλλέγεί το αίμα του θυσιαζομένου ζώου. Μετά την θυσία, πάνω στην καθοσιωμένη ασπίδα ορκίζονται οι γυναίκες.

Αριστοφάνους - Αχαρνής στ. 376
Δικ.: ἰδοὺ θεᾶσθε, τὸ μὲν ἐπίξηνον τοδί, ὁ δ᾽ ἀνὴρ ὁ λέξων οὑτοσὶ τυννουτοσί. ἀμέλει μὰ τὸν Δἴ οὐκ ἐνασπιδώσομαι, λέξω δ᾽ ὑπὲρ Λακεδαιμονίων ἅ μοι δοκεῖ. καίτοι δέδοικα πολλά· Δικαιόπολις: Κοιτάξτε! Νάτος ο τάκος κι΄ομιλητής εγώ, ένας ανθρωπάκος, δίχως να κρατάω ασπίδα[1] τη γνώμη μου θα πω για τους Σπαρτιάτες.
1. Χωρις να κρατάω ασπίδα = χωρις να ορκιστώ, ανωμωτί.
ΑΙΣΧΥΛΟΣ, 7 ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ, 42-45
ἄνδρες γὰρ ἑπτά, θούριοι λοχαγέται, ταυροσφαγοῦντες ἐς μελάνδετον σάκος καὶ θιγγάνοντες χερσὶ ταυρείου φόνου, Ἄρη τ᾽, Ἐνυώ, καὶ φιλαίματον Φόβον Seven warriors, fierce regiment-commanders, slaughtered a bull over a black shield, and then touching the bull's gore with their hands they swore an oath by Ares, by Enyo, and by Rout who delights in blood, Επτά πολεμιστές, άγριοι διοικητές μονάδων , σφάζουν έναν ταύρο σε μια μαύρη ασπίδα, και στη συνέχεια αγγίζοντας το ταύρου το πηχτό το αίμα με τα χέρια τους, ορκίστηκαν ένα όρκο στον Αρη, την Ενυώ και τον αιμοβόρο Φόβο.

Οργανο για τήν αποστολή μηνυμάτων

Κάτι σαν οπτικός τηλέγραφος, με αντανάκλαση των ηλιακών ακτίνων.
 

Τείχος

ΕΙΚΟΝΑ 1 - Χελώνη

Το μισό αριστερό της στρογγυλής ασπίδας κάλυπτε το δεξιό του παραστάτη*. Αν οι ασπίδες ήταν του τύπου «σκούτα»** μπορούσαν να καλύψουν πλόκληρο τον οπλίτη αν γονάτιζε πίσω τους. Μια τέτοια παράταξη (επ΄ασπίδα) δημιουργούσε ένα τείχος που δύσκολα μπορούσε να διασπάσει ο εχθρός. Παρόμοια παράταξη χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαικές λεγεώνες. Την ονόμαζαν «παράταξη χελώνης».

Ἀναλαβὼν δὲ καὶ τοὺς ὑπασπιστάς***, οἳ περιμήκεσιν ἀσπίσι καὶ πέλυξιν ἑτεροστόμοις φράγνυνται, ὡσεὶ τεῖχος ἄρρηκτον τοῖς Σκύθαις ἀντιπροβάλλεται.

Νικήτα Χωνιάτη "ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΧΩΝΙΑΤΟΥ ΚΥΡ-ΝΙΚΗΤΑ ΑΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΚΑΙ ΛΗΓΟΥΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ" σελ.215

* ο παραστάτης: ο συμπολεμιστής (πρβλ. Όρκο Αθηναίων εφήβων: «ουδ΄ εγκαταλείψω τον παραστάτην»). Ενας ριψασπις θα δημιουργούσε ρήγμα σε αυτο το τείχος. Το ομαδικό πνεύμα (συνασπισμος) υποστηριζόνταν τοτε θερμά, σε αντίθεση με το Μεσαίωνα οπου υπηρχαν οι παλληκαράδες του τύπου «Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος» που κάναν γιούργια και όποιον πάρει ο χάρος. Βλ. και αυτόθι την Ομηρική παραπομπή του Χωνιάτη «ἀσπὶς ἀσπίδ᾿ ἔρειδε, κόρυς κόρυν, ἀνέρα δ᾿ ἀνήρ,”»

** Στο ιδιο ο Χωνιάτης αναφέρει για κάποιο Ευστράτιο του Μακεδονικού τάγματος που του εδόθη ἀσπὶς ἐς ἀνδρόμηκες κατιοῦσα

*** υπασπιστής : Ο υπ΄ασπιδα = ο οπλίτης

Ἀσπίς πεζική: αρχικά ονομαζόταν «ὅπλον» και από αυτήν πήρε το όνομά του ο πεζός στρατιώτης, που τη χρησιμοποιούσε («ὁπλίτης»). Ήταν συνήθως στρογγυλή, με διάμετρο περίπου 0,9 μ, μπρούτζινη ή χάλκινη ή αποτελούνταν από επάλληλους δίσκους δέρματος ραμμένους μεταξύ τους και στερεωμένους σε ξύλινο ή μεταλλικό σκελετό. Η εξωτερική πλευρά ήταν πάντοτε κυρτή και έφερε στο κέντρο τον ὀμφαλόν, που μερικές φορές είχε κάποια παράσταση, το ἐπίσημον, ή κάποιο ρητό. Αρχικά τα «ἐπίσημα» ήταν ατομικά και χρησίμευαν στην αναγνώριση του κατάφρακτου ὁπλίτη μέσα από την πανοπλία του. Με την επικράτηση όμως των δημοκρατικών πολιτευμάτων το ἐπίσημον έγινε ομοιόμορφο και αντιπροσωπευτικό της πόλης. Η εσωτερική πλευρά είχε μία λωρίδα με υποδοχή στο μέσο της ασπίδας (πόρπαξ), από όπου ο ὁπλίτης περνούσε το βραχίονα, και ένα δερμάτινο ιμάντα (ἀντιλαβή ἤ ὄχανον) στο εσωτερικό χείλος, από όπου περνούσε το αριστερό χέρι. Η περιφέρεια της ασπιδας προσταευονταν απο τα κτυπήματα με αγχέμαχα όπλα με ενα μεταλλικό περίγυρο που λέγονταν άντυξ.

Ο Αισχύλος περιγράφει την ασπιδα του Ιππομέδοντα

Ἱππομέδοντος σχῆμα καὶ μέγας τύπος: ἅλω δὲ πολλήν, ἀσπίδος κύκλον λέγω, ἔφριξα δινήσαντος: οὐκ ἄλλως ἐρῶ. ὁ σηματουργὸς δ᾽ οὔ τις εὐτελὴς ἄρ᾽ ἦν ὅστις τόδ᾽ ἔργον ὤπασεν πρὸς ἀσπίδι, Τυφῶν᾽ ἱέντα πύρπνοον διὰ στόμα λιγνὺν μέλαιναν, αἰόλην πυρὸς κάσιν: 495ὄφεων δὲ πλεκτάναισι περίδρομον κύτος προσηδάφισται κοιλογάστορος κύκλου. αὐτὸς δ᾽ ἐπηλάλαξεν, ἔνθεος δ᾽ Ἄρει βακχᾷ πρὸς ἀλκὴν Θυιὰς ὣς φόβον βλέπων.
Αισχύλου Επτά επί θήβας 480-450

του Ιππομέδοντα η κορμοστασιά η μεγάλη.
Και τόσο αλώνι (της ασπίδας λέω τον κύκλο)
δείλιασα π’ αναγύρισε και δεν τ’ αρνιούμαι.
Δε θα ’ταν βέβαια του γλυκού νερού ο τεχνίτης
που τέτοια σκάλιξε δουλειά σ’ αυτήν επάνω:
τον Τυφώνα που βγάζει από το στόμα φλόγες
με καπνό μαύρο, της φωτιάς το στριφτό αδέρφι∙
και γύρου μ’ αρμαθιές είναι στρωμένο φείδια
της κοιλοτούμπανής του ασπίδας το στεφάνι.
Ρέκαξ’ αυτός κι απ’ το θεό γιομάτος Άρη
λυσσάει για αίμα, σα μαινάδα, μ’ άγρια μάτια∙
και πρέπει απ’ την ορμήν αυτού να φυλαχθούμε
π’ από τώρα σκορπούν το φόβο οι κομπασμοί του.
Ασπίς Ιππική Ἀσπίς ιππική: ήταν μικρότερη από την πεζική ασπίδα, για να μπορεί να τη χειρίζεται ο ιππέας.. Ο Ασκληπιόδοτος δίνει διάμετρο 0,6 μ στη μακεδονική ασπίδα, χωρίς όμως να διευκρινίζει αν εννοεί την πεζική ή την ιππική.
Βλ. Εικόνα Αριστερά. Στην εικόνα εμφανίζεται σε μεθεθυνση.
 

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:

Απο το αν-σπιδ επιφάνεια εκτεταμένη κατά μήκος του σώματος.

ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ:

ασπιδής = ευρύχωρος

  ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Αλλες αναφορές της ασπίδας στά αρχαία κείμενα

Αισχύλου, «Αγαμέμνων», 1437
Αἴγισθος, ὡς τὸ πρόσθεν εὖ φρονῶν ἐμοί.
οὗτος γὰρ ἡμῖν ἀσπὶς οὐ σμικρὰ θράσους.
κεῖται γυναικὸς τῆσδε λυμαντήριος,
Χρυσηίδων μείλιγμα τῶν ὑπ᾽ Ἰλίῳ:

Αισχύλου, «Επτά επί θήβαις», 489
τέταρτος ἄλλος, γείτονας πύλας ἔχων
Ὄγκας Ἀθάνας, ξὺν βοῇ παρίσταται,
Ἱππομέδοντος σχῆμα καὶ μέγας τύπος:
ἅλω δὲ πολλήν, ἀσπίδος κύκλον λέγω,
ἔφριξα δινήσαντος: οὐκ ἄλλως ἐρῶ.
ὁ σηματουργὸς δ᾽ οὔ τις εὐτελὴς ἄρ᾽ ἦν
ὅστις τόδ᾽ ἔργον ὤπασεν πρὸς ἀσπίδι,
Τυφῶν᾽ ἱέντα πύρπνοον διὰ στόμα
λιγνὺν μέλαιναν, αἰόλην πυρὸς κάσιν:

Αισχύλου, «Επτά επί θήβαις», 624

Αριστοφάνους, «Σφήκες», 19 - 23

Ξανθίας
ἐδόκουν αἰετὸν καταπτόμενον ἐς τὴν ἀγορὰν μέγαν πάνυ ἀναρπάσαντα τοῖς ὄνυξιν ἀσπίδα φέρειν ἐπίχαλκον ἀνεκὰς ἐς τὸν οὐρανόν, κἄπειτα ταύτην ἀποβαλεῖν Κλεώνυμον.


Ευριπίδου, «Ελένη», 734
Ευριπίδου, «Μήδεια», 250
Ευριπίδου, «Ορέστης», 653
Ευριπίδου, «Φοίνισσαι», 1001, 1073 , 1326 , 78
Ηροδότου, «Ιστορίαι», 1.194 , 4.191 , 5.30 , 5.95 , 6.115

Ομήρου, «Ιλιάς», 14. 405- 428,

Αἴαντος δὲ πρῶτος ἀκόντισε φαίδιμος Ἕκτωρ ἔγχει, ἐπεὶ τέτραπτο πρὸς ἰθύ οἱ, οὐδ᾽ ἀφάμαρτε, τῇ ῥα δύω τελαμῶνε περὶ στήθεσσι τετάσθην,ἤτοι ὃ μὲν σάκεος, ὃ δὲ φασγάνου ἀργυροήλου:

403 Αἴαντος δὲ πρῶτος ἀκόντισε φαίδιμος Ἕκτωρ ἔγχει, ἐπεὶ τέτραπτο πρὸς ἰθύ οἱ, οὐδ᾽ ἀφάμαρτε, τῇ ῥα δύω τελαμῶνε περὶ στήθεσσι τετάσθην,
405 ἤτοι ὃ μὲν σάκεος, ὃ δὲ φασγάνου ἀργυροήλου· τώ οἱ ῥυσάσθην τέρενα χρόα. χώσατο δ᾽ Ἕκτωρ, ὅττί ῥά οἱ βέλος ὠκὺ ἐτώσιον ἔκφυγε χειρός, ἂψ δ᾽ ἑτάρων εἰς ἔθνος ἐχάζετο κῆρ᾽ ἀλεείνων. τὸν μὲν ἔπειτ᾽ ἀπιόντα μέγας Τελαμώνιος Αἴας
410χερμαδίῳ, τά ῥα πολλὰ θοάων ἔχματα νηῶν πὰρ ποσὶ μαρναμένων ἐκυλίνδετο, τῶν ἓν ἀείρας στῆθος βεβλήκει ὑπὲρ ἄντυγος ἀγχόθι δειρῆς, στρόμβον δ᾽ ὣς ἔσσευε βαλών, περὶ δ᾽ ἔδραμε πάντῃ. ὡς δ᾽ ὅθ᾽ ὑπὸ πληγῆς πατρὸς Διὸς ἐξερίπῃ δρῦς 415 πρόρριζος, δεινὴ δὲ θεείου γίγνεται ὀδμὴ ἐξ αὐτῆς, τὸν δ᾽ οὔ περ ἔχει θράσος ὅς κεν ἴδηται ἐγγὺς ἐών, χαλεπὸς δὲ Διὸς μεγάλοιο κεραυνός, ὣς ἔπεσ᾽ Ἕκτορος ὦκα χαμαὶ μένος ἐν κονίῃσι· χειρὸς δ᾽ ἔκβαλεν ἔγχος, ἐπ᾽ αὐτῷ δ᾽ ἀσπὶς ἑάφθη
420 καὶ κόρυς, ἀμφὶ δέ οἱ βράχε τεύχεα ποικίλα χαλκῷ. οἳ δὲ μέγα ἰάχοντες ἐπέδραμον υἷες Ἀχαιῶν ἐλπόμενοι ἐρύεσθαι, ἀκόντιζον δὲ θαμειὰς αἰχμάς· ἀλλ᾽ οὔ τις ἐδυνήσατο ποιμένα λαῶν οὐτάσαι οὐδὲ βαλεῖν· πρὶν γὰρ περίβησαν ἄριστοι Πουλυδάμας τε καὶ Αἰνείας καὶ δῖος Ἀγήνωρ Σαρπηδών τ᾽ ἀρχὸς Λυκίων καὶ Γλαῦκος ἀμύμων.

Ο Έχτορας πρώτος τότε ο αντρόκαρδος στον Αίαντα ρίχνει απάνω με το κοντάρι, αντίκρυ ως έστρεφε, κι ανέσφαλτα τον βρήκε κει που τα δυο λουριά στο στήθος του, του σκουταριού του το 'να και του σπαθιού του ασημοκάρφωτου, σταύρωναν τεντωμένα. Έτσι γλιτώνειι, μα τον Έχτορα θυμός τον συνεπηρε, που η γρήγορη ριξιά του ξέφυγε του κάκου από τα χέρια, και πίσω έχώθη στους συντρόφους του, του Χάρου να ξεφύγει. Κι ο μέγας Αίαντας, όπως έφευγεν, ο γιος του Τελαμώνα, απ’ τα κοτρόνια που αντιστύλωναν τα γρήγορα καράβια, κι ως πολεμούσαν, μες στα πόδια τους σωρός κυλούσαν, παίρνει και ρίχνει απάνω απ’ το σκουτάρι του, πλάι στο λαιμό, στο στήθος, κι η πέτρα ως σβούρα στριφογύριζεν, απάνω του ως χιμούσε. Πώς ξεπατώνει δρυ απ΄ τις ρίζες του του Δία τ αστροπελέκι, και μυρωδιά από θειάφι γύρα του βαριά πολύ αναδίνει και δίπλα εκεί κανείς αν βρέθηκε, παράλυσε θωρώντας, τ' είναι άγριο πράμα τ' αστροπέλεκο του τρανού Δία σαν πέφτει' παρόμοια κι ο Έχτορας σωριάστηκε μεμιάς στη σκόνη χάμω. Φεύγει απ’ το χέρι το κοντάρι του, του πέφτει και σκουτάρι και κράνος, και βρόντηξαν γύρα του τα ολόχαλκα άρματά του. Κι οι γιοί των Αχαιών εχύθηκαν με χουγιαχτά, θαρρώντας θα τον τραβήξουν πίσω, κι έριχναν χαλάζι τα κοντάρια. Μα μήτε από μακριά δε μπόρεσε μήτε κοντά κανένας το ρήγα να λαβώσει, τι έτρεξαν οι πιο αντρειωμένοι γύρα και στάθηκαν, ο θείος ο Αγήνορας κι ο Σαρπηδόνας, ρήγας των Λυκιωτών, κι ο Γλαύκος ο άψεγος κι ο Αινείας κι ο Πολυδάμας.

Ομήρου, «Ιλιάς», 16.400
ἔνθ᾽ ἤτοι Πρόνοον πρῶτον βάλε δουρὶ φαεινῷ
στέρνον γυμνωθέντα παρ᾽ ἀσπίδα, λῦσε δὲ γυῖα:
δούπησεν δὲ πεσών: ὃ δὲ Θέστορα Ἤνοπος υἱὸν
δεύτερον ὁρμηθείς: ὃ μὲν εὐξέστῳ ἐνὶ δίφρῳ
ἧστο ἀλείς: ἐκ γὰρ πλήγη φρένας, ἐκ δ᾽ ἄρα χειρῶν
ἡνία ἠΐχθησαν: ὃ δ᾽ ἔγχεϊ νύξε παραστὰς
γναθμὸν δεξιτερόν, διὰ δ᾽ αὐτοῦ πεῖρεν ὀδόντων,
ἕλκε δὲ δουρὸς ἑλὼν ὑπὲρ ἄντυγος, ὡς ὅτε τις φὼς
πέτρῃ ἔπι προβλῆτι καθήμενος ἱερὸν ἰχθὺν
ἐκ πόντοιο θύραζε λίνῳ καὶ ἤνοπι χαλκῷ:

Ομήρου, «Ιλιάς»,, 4.448
νεκρὸν γὰρ ἐρύοντα ἰδὼν μεγάθυμος Ἀγήνωρ πλευρά, τά οἱ κύψαντι παρ᾽ ἀσπίδος ἐξεφαάνθη, οὔτησε ξυστῷ χαλκήρεϊ, λῦσε δὲ γυῖα.


Ισοκράτους, Αρχίδαμος, 99
ἀναμνήσθητε δὲ τῶν ἐν Διπαίᾳ πρὸς Ἀρκάδας ἀγωνισαμένων, οὕς φασιν ἐπὶ μιᾶς ἀσπίδος παραταξαμένους τρόπαιον στῆσαι πολλῶν μυριάδων, καὶ τῶν τριακοσίων τῶν ἐν Θυρέαις ἅπαντας Ἀργείους μάχῃ νικησάντων, καὶ τῶν χιλίων τῶν εἰς Θερμοπύλας ἀπαντησάντων,

Πλάτωνος, Νόμοι, 756a
τὴν ἀσπίδα τιθέμενοι, φυλάρχους δὲ αὖ τούτοις πᾶν τὸ ἱππικὸν αἱρείσθω, ψιλῶν δὲ ἢ τοξοτῶν ἤ τινος ἄλλου τῶν ἐμπολεμίων ἡγεμόνας οἱ στρατηγοὶ ἑαυτοῖς καθιστάντων. ἱππάρχων δὴ κατάστασις ἂν ἡμῖν ἔτι λοιπὴ γίγνοιτο. τούτους οὖν προβαλλέσθων μὲν οἵπερ καὶ τοὺς στρατηγοὺς προυβάλλοντο, τὴν δὲ αἵρεσιν καὶ τὴν ἀντιπροβολὴν τούτων τὴν αὐτὴν γίγνεσθαι καθάπερ ἡ τῶν στρατηγῶν ἐγίγνετο,

Θουκιδίδου, Ιστορίαι, 4.93
εἶχον δὲ δεξιὸν μὲν κέρας Θηβαῖοι καὶ οἱ ξύμμοροι αὐτοῖς: μέσοι δὲ Ἁλιάρτιοι καὶ Κορωναῖοι καὶ Κωπαιῆς καὶ οἱ ἄλλοι οἱ περὶ τὴν λίμνην: τὸ δὲ εὐώνυμον εἶχον Θεσπιῆς καὶ Ταναγραῖοι καὶ Ὀρχομένιοι. ἐπὶ δὲ τῷ κέρᾳ ἑκατέρῳ οἱ ἱππῆς καὶ ψιλοὶ ἦσαν. ἐπ᾽ ἀσπίδας δὲ πέντε μὲν καὶ εἴκοσι Θηβαῖοι ἐτάξαντο, οἱ δὲ ἄλλοι ὡς ἕκαστοι ἔτυχον. Αὕτη μὲν Βοιωτῶν παρασκευὴ καὶ διάκοσμος ἦν.

Το δεξιόν κέρας κατείχαν οι Θηβαίοι με εκείνους από τους Βοιωτούς, όσοι ήσαν υποτελείς των. Εις το κέντρον ήσαν οι Αλιάρτιοι, οι Κορωναίοι, οι Κωπαιείς και οι άλλοι, όσοι κατοικούν γύρω από την Κωπαΐδα λίμνην. Το αριστερόν κατείχαν οι Θεσπιείς, οι Ταναγραίοι και οι Ορχομένιοι. Πλησίον εις τα δύο κέρατα ετοποθετήθησαν οι ψιλοί και οι ιππείς. Οι Θηβαίοι ετάχθησαν εις φάλαγγα βάθους είκοσι πέντε οπλιτών. Ο σχηματισμός των άλλων εποίκιλλε. Τοιαύτη ήτο η στρατιωτική δύναμις των Βοιωτών, και τοιαύτη η προς μάχην παράταξίς της.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ελ. Βενιζέλος

Θουκιδίδου, Ιστορίαι, 7.79
πρῲ δὲ ἄραντες ἐπορεύοντο αὖθις, καὶ ἐβιάσαντο πρὸς τὸν λόφον ἐλθεῖν τὸν ἀποτετειχισμένον, καὶ ηὗρον πρὸ ἑαυτῶν ὑπὲρ τοῦ ἀποτειχίσματος τὴν πεζὴν στρατιὰν παρατεταγμένην οὐκ ἐπ᾽ ὀλίγων ἀσπίδων: στενὸν γὰρ ἦν τὸ χωρίον.

Την επομένην πρωΐαν εξεκίνησαν πάλιν, επαναλαβόντες την πορείαν των, και προήλασαν εσπευσμένως, διά να φθάσουν εις τον λόφον όπου η δίοδος είχε φραχθή. Εκεί ευρήκαν ενώπιον των το πεζικόν των Συρακουσίων, παρατεταγμένον όπισθεν του χαρακώματος εις βαθείαν φάλαγγα, ένεκα της στενότητος της θέσεως.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ελ. Βενιζέλος

Ξενοφώντος, «Κύρου Ανάβασις», 1.7.10
ἐνταῦθα δὴ ἐν τῇ ἐξοπλισίᾳ ἀριθμὸς ἐγένετο τῶν μὲν Ἑλλήνων ἀσπὶς μυρία καὶ τετρακοσία, πελτασταὶ δὲ δισχίλιοι καὶ πεντακόσιοι, τῶν δὲ μετὰ Κύρου βαρβάρων δέκα μυριάδες καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα ἀμφὶ τὰ εἴκοσι.

Ξενοφώντος, «Κύρου Ανάβασις», 2.1.6
οἱ μὲν ᾤχοντο, Κλέαρχος δὲ περιέμενε: τὸ δὲ στράτευμα ἐπορίζετο σῖτον, ὅπως ἐδύνατο, ἐκ τῶν ὑποζυγίων κόπτοντες τοὺς βοῦς καὶ ὄνους: ξύλοις δὲ ἐχρῶντο μικρὸν προϊόντες ἀπὸ τῆς φάλαγγος, οὗ ἡ μάχη ἐγένετο, τοῖς τε οἰστοῖς πολλοῖς οὖσιν, οὓς ἠνάγκαζον οἱ Ἕλληνες ἐκβάλλειν τοὺς αὐτομολοῦντας παρὰ βασιλέως, καὶ τοῖς γέρροις καὶ ταῖς ἀσπίσι ταῖς ξυλίναις ταῖς Αἰγυπτίαις: πολλαὶ δὲ καὶ πέλται καὶ ἅμαξαι ἦσαν φέρεσθαι ἔρημοι: οἷς πᾶσι χρώμενοι κρέα ἕψοντες ἤσθιον ἐκείνην τὴν ἡμέραν.

Ξενοφώντος, «Κύρου Ανάβασις», 4.3.26
καὶ τὰ σκευοφόρα τῶν Ἑλλήνων καὶ ὁ ὄχλος ἀκμὴν διέβαινε, Ξενοφῶν δὲ στρέψας πρὸς τοὺς Καρδούχους ἀντία τὰ ὅπλα ἔθετο, καὶ παρήγγειλε τοῖς λοχαγοῖς κατ᾽ ἐνωμοτίας ποιήσασθαι ἕκαστον τὸν ἑαυτοῦ λόχον, παρ᾽ ἀσπίδα παραγαγόντας τὴν ἐνωμοτίαν ἐπὶ φάλαγγος: καὶ τοὺς μὲν λοχαγοὺς καὶ τοὺς ἐνωμοτάρχους πρὸς τῶν Καρδούχων ἰέναι, οὐραγοὺς δὲ καταστήσασθαι πρὸς τοῦ ποταμοῦ.

Ξενοφώντος, «Κύρου Ανάβασις», 4.3.29
τοῖς δὲ παρ᾽ ἑαυτῷ παρήγγειλεν, ἐπειδὰν σφενδόνη ἐξικνῆται καὶ ἀσπὶς ψοφῇ, παιανίσαντας θεῖν εἰς τοὺς πολεμίους, ἐπειδὰν δ᾽ ἀναστρέψωσιν οἱ πολέμιοι καὶ ἐκ τοῦ ποταμοῦ ὁ σαλπικτὴς σημήνῃ τὸ πολεμικόν, ἀναστρέψαντας ἐπὶ δόρυ ἡγεῖσθαι μὲν τοὺς οὐραγούς, θεῖν δὲ πάντας καὶ διαβαίνειν ὅτι τάχιστα ᾗ ἕκαστος τὴν τάξιν εἶχεν, ὡς μὴ ἐμποδίζειν ἀλλήλους: ὅτι οὗτος ἄριστος ἔσοιτο ὃς ἂν πρῶτος ἐν τῷ πέραν γένηται.

Ξενοφώντος, «Κύρου Παιδεία», 7.5.6
ἐπεὶ δὲ οὕτω συνεσπειράθησαν, ἀπῇσαν, ἕως μὲν ἐξικνεῖτο τὰ βέλη ἀπὸ τοῦ τείχους, ἐπὶ πόδα: ἐπεὶ δὲ ἔξω βελῶν ἐγένοντο, στραφέντες, καὶ τὸ μὲν πρῶτον ὀλίγα βήματα προϊόντες μετεβάλοντο ἐπ᾽ ἀσπίδα καὶ ἵσταντο πρὸς τὸ τεῖχος βλέποντες: ὅσῳ δὲ προσωτέρω ἐγίγνοντο, τόσῳ δὲ μανότερον μετεβάλλοντο. ἐπεὶ δ᾽ ἐν τῷ ἀσφαλεῖ ἐδόκουν εἶναι, ξυνεῖρον ἀπιόντες, ἔστ᾽ ἐπὶ ταῖς σκηναῖς ἐγένοντο.

Ξενοφώντος, «Ελληνικά» , 1.2.3
οἱ δὲ πελτασταὶ καὶ τῶν ὁπλιτῶν δύο λόχοι βοηθήσαντες πρὸς τοὺς αὑτῶν ψιλοὺς ἀπέκτειναν ἅπαντας τοὺς ἐκ Μιλήτου ἐκτὸς ὀλίγων, καὶ ἀσπίδας ἔλαβον ὡς διακοσίας, καὶ τροπαῖον ἔστησαν.

Ξενοφώντος, «Ελληνικά» , 2.1.27
Λύσανδρος δ᾽, ἐπεὶ ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναίοις, εἶπε τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ ἑπομένοις, ἐπὰν κατίδωσιν αὐτοὺς ἐκβεβηκότας καὶ ἐσκεδασμένους κατὰ τὴν Χερρόνησον, ὅπερ ἐποίουν πολὺ μᾶλλον καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν, τά τε σιτία πόρρωθεν ὠνούμενοι καὶ καταφρονοῦντες δὴ τοῦ Λυσάνδρου, ὅτι οὐκ ἀντανῆγεν, ἀποπλέοντας τοὔμπαλιν παρ᾽ αὐτὸν ἆραι ἀσπίδα κατὰ μέσον τὸν πλοῦν. οἱ δὲ ταῦτα ἐποίησαν ὡς ἐκέλευσε.

Ξενοφώντος, «Ελληνικά» , 2.4.12
οἱ δὲ ἀπὸ Φυλῆς ἀντενέπλησαν μὲν τὴν ὁδόν, βάθος δὲ οὐ πλέον ἢ εἰς δέκα ὁπλίτας ἐγένοντο. ἐτάχθησαν μέντοι ἐπ᾽ αὐτοῖς πελτοφόροι τε καὶ ψιλοὶ ἀκοντισταί, ἐπὶ δὲ τούτοις οἱ πετροβόλοι. οὗτοι μέντοι συχνοὶ ἦσαν: καὶ γὰρ αὐτόθεν προσεγένοντο. ἐν ᾧ δὲ προσῇσαν οἱ ἐναντίοι, Θρασύβουλος τοὺς μεθ᾽ αὑτοῦ θέσθαι κελεύσας τὰς ἀσπίδας καὶ αὐτὸς θέμενος, τὰ δ᾽ ἄλλα ὅπλα ἔχων, κατὰ μέσον στὰς ἔλεξεν:

Ξενοφώντος, «Απομνημονεύματα» , 3.9.2
νομίζω μέντοι πᾶσαν φύσιν μαθήσει καὶ μελέτῃ πρὸς ἀνδρείαν αὔξεσθαι: δῆλον μὲν γὰρ ὅτι Σκύθαι καὶ Θρᾷκες οὐκ ἂν τολμήσειαν ἀσπίδας καὶ δόρατα λαβόντες Λακεδαιμονίοις διαμάχεσθαι: φανερὸν δ᾽ ὅτι Λακεδαιμόνιοι οὔτ᾽ ἂν Θρᾳξὶ πέλταις καὶ ἀκοντίοις οὔτε Σκύθαις τόξοις ἐθέλοιεν ἂν διαγωνίζεσθαι.

Πολυβίου, Ιστορίαι, 11.23.5
οἱ μὲν γὰρ ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ κέρως ἱππεῖς μετὰ τῶν εὐζώνων, ἐκ δόρατος[1] ἐπιπαρεμβάλλοντες, ὑπερκερᾶν ἐπειρῶντο τοὺς πολεμίους, οἱ δὲ πεζοὶ τοὐναντίον ἐξ ἀσπίδος[2] παρενέβαλλον.

[1] από δεξιά
[2] απο αριστερά

ΣΥΝΘΕΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ:

  • Ασπιδοφόρος
  • Υπασπιστής
  • Ρίψασπις ή ασπιδαποβλής
  • Ωτοασπίδα (σύγχρονη λέξη)

ΕΠΙΘΕΤΑ:

  • «εύκυκλος» Η κυκλική.Ομήρου - «Ιλιάς» 14.428,
  • «ομφαλόεσσα» Αυτή που φέρει ομφαλό. Ομήρου - «Ιλιάς»
  • «κυκλοτερής» Ηροδότου «Ιστορία» 1.194
  • «αμφίβροτη». Αυτή που καλύπτει τον ολόκληρον τον θνητόν
  • «ποδηνεκής». Αυτή που φθάνει μεχρι τά πόδια.

Στην νεοελλήνικη γραμματεία απαντούν[14.94] και τα επίθετα:

  • αμφίκυκλη
  • αργυχόκοσμητη
  • βαριά
  • βυζαντινή
  • γαλατική
  • γερή
  • δερμάτινη
  • ελαφριά
  • ελλειψοειδής
  • Ελληνική
  • εφταδέρματη
  • καρλοβηγγιανή
  • κυκλική
  • μακρουλή
  • μεγάλη
  • μετάλλινη
  • μικρή
  • ξύλινη
  • προστατευτική
  • ρωμαϊκή
  • σιδερένια
  • στρογγυλή
  • τετράγωνη
  • τριπλοδέρματη
  • τυρρηνική
  • χάλκινη
    • .

ΡΗΜΑΤΑ:

  • Υπερασπίζομαι
  • Υπερασπίζω
  • Προασπίζω

 
ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ:

Με την μεταφορική έννοια για τήν αιγίδα η συνήθης εκφραση είναι η "Υπο την αιγίδα"

πχ. Το Ίδρυμα τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
  • «ἐπ᾽ ἀσπίδας πέντε καὶ εἴκοσι τάξασθαι» : παράταξη πλάτους 25 ανδρών. Th.4.93
  • «στρατιὰν τεταγμένην οὐκ ἐπ᾽ ὀλίγων ἀσπίδων» : με πολύ στρατό Id.7.79;
  • «ἵστασθαι ἐπὶ τρεῖς ἀσπίδας»: σε τρείς γραμμές
    Ar.Fr.66
  • «ἐπὶ μιᾶς ἀσπίδος» σε μια γραμμή,
    Isoc.6.99;
  • «ἐπ᾽ ἀσπίδα ή παρ᾽ ἀσπίδα»: στα αριστερά,
    Ξενοφώντος Κύρου παιδεία.7.5.6, Κυρου Ανάβασις .4.3.26;
    • Προς τα αριστερά, επειδή η ασπίδα εκρατείτο με το αριστερό χέρι, (αντιθέτως η έκφραση επί δόρυ,σήμαινε «στα δεξιά»)
  • «παρ᾽ ἀσπίδος» ή «παρ᾽ ἀσπίδα» : παρατάσσομαι για μάχη,κυριολεκτικά «τοποθετούμαι δίπλα στην ασπίδα»
    • ἡμῖν δ᾽ ἀνάγκη πρὸς μίαν ψυχὴν βλέπειν. λέγουσι δ᾽ ἡμᾶς ὡς ἀκίνδυνον βίον ζῶμεν κατ᾽ οἴκους, οἱ δὲ μάρνανται δορί, κακῶς φρονοῦντες: ὡς τρὶς ἂν παρ᾽ ἀσπίδα στῆναι θέλοιμ᾽ ἂν μᾶλλον ἢ τεκεῖν ἅπαξ.
    Ευριπίδου - Μήδεια 250, Φοίνισσες 1001;
  • «παρ᾽ ἀσπίδα βεβηκέναι» ή «ἐκπονεῖν» ή
  • «ἐς ἀσπίδ᾽ ἥξειν»
  • «ἀσπίδας συγκλείειν» (συγκλείω）
  • «ἀσπίδα τίθεσθαι» : υπηρετώ στις τάξεις του στρατού
    Πλάτωνος Νομοι.756a;
  • «θέσθαι τὰς ἀσπίδας» : στοιβάζω τις ασπίδες
    X.HG2.4.12;
  • «ἐπειδὰν ἀσπις ψοφῇ»:
    • όταν ηχούν οι ασπίδες, δηλαδή οταν συγκρούωνται δύο ασπιδοφόροι (οπλίται).
    Id.An.4.3.29;

  • «ἀσπίδα ἀναδέξαι»,«ἀσπίδα ἆραι»,

Ανυψώνω την ασπίδα ως σημείον,ως σημαία.

    Ηροδοτου Ιστορίαι 6.115, Ξενοφώντος Ελληνικά .1.27.
 

ΣΥΝΩΝΥΜΑ:όπλον[1] (το), θυρεός (ο), σάκος (το), πέλτη (η), γέρρον (το), Λατ. clipeus, scutum

ΤΑΥΤΟΣΗΜΑ: σκουτάρι

[1] Από το όπλον = ασπίδα εξηγείται η ισχύουσα και σήμερα έκφραση «εκλήθησαν [να τεθούν] υπό τά όπλα». Το «υπό» ταιριάζει μόνο αν τα «όπλα» είναι ασπίδες. Αν υπαινισόμεθα επιθετικά όπλα λέμε "[σπεύσατε] στά όπλα" (συναγερμός).

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :

  • scutum

    • Πιθανότατα από το Ελληνικό «σκύτος» = κατασκεύασμα εκ δέρματος. Πέρασε στα Γαλλικά ως ecu στα Ισπανικά ως escudo που προφέρεται εσκούδο και επεστρεψε ως αντιδάνειο σκούδο. Το Λατινικό scutum επέστρεψε ως αντιδάνειο στα Βυζαντινά ελληνικά «σκουτάριον» και μετέπεσε σε σκουτάρι, απο το οποιο πρέκυψαν πολλά παραγωγα.

     

  • shield

    • Παλαιο Αγγλικο scield, scild, συγγενές με το sciell (shell), από το Πρωτογερμανικό skeldus (Νορβηγικά. skjöldr, Σουηδικά skild, Μεσ. Ολλανδικά scilt, Γερμανικά Schild, Γοτηθικά skildus), απο την ρίζα *skel- διαρώ, διασπώ, διαχωρίζω, από την Πρωτο-ινδοευπωπαϊκή ρίζα «σκέλ»=κόβω. Πιθανον από το κόψιμο ενός κορμού σε σανίδες. (πβλ. τον σκελετό του πλοίου, το σκέλος, )

  • écu
    • Στα Αρχαία Γαλλικά η λέξη escuyer, απο το λατινικό scutarius ασπιδοφόρος, φύλακας (στα αρχαία λατινικά in scutarius ήταν ο ασπιδοποιός), απο το scutum "ασπίδα" στα νεώτερα Γαλλικά écu. Αρχικα ο escuyer ηταν καποιος βοηθος ιππότη, ευγενής και αυτός, που του κουβαλούσε την ασπίδα.

    Γυρω στον 16 αιώνα αποτέλεσε ενα γενικό τιτλο σεβασμού μάλλον, παρά ευγενείας, που παρέμεινε μέχρις εσχάτων στα Αγγλικά: esquire. Συντέμνεται ως esq. και τοποθετείται ως επίθεμα του ονοματεπωνύμου.
    πχ. Ralph Smith Esq.

ΟΜΟΗΧΑ:«ασπίδα» ονομάζονται και άλλα άσχετα :

    • Ημισφαιροειδές ρηχό πιατο , Αριστοφών 14.
    • Υπέρθυρο, IG4.1484.79 (Epid.).
    • Η αιγυπτιακή κόμπρα
    • Διακοσμητικό με σχήμα ασπίδας, θυρεός

ΠΑΡΑΓΩΓΑ:

  • «ασπιδιώτης», «ασπιδίτης», «ασπιδούχος»: Ο πολεμιστής που φέρει ασπιδα
  • «υπασπιστής»: Αυτός υπηρετει κάποιον, κουβαλ'ωντας την ασπίδα του.
  • «οπλίτης»: Ο πολεμιστής που φέρει ασπίδα (όπλον)
  • «ασπίδιον»: Μέρος της ασπίδας Ησύχιος ασπίδια: τας πτυχάς των ασπιδων
  • «ασπιδόδουπος» αυτός που κάνει κρότο με την ασπίδα.
    Πίνδαρος «ασπιδοδουποίσιν οπλίταις εν δρόμοις»

ΕΙΚΟΝΕΣ

Αρχαίες Ελληνικές ασπίδες

ΤΥΠΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ

ΤΥΠΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΑΣΠΙΔΩΝ

ΕΙΚΟΝΑ 1

ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΣΠΙΔΑΣ ΤΟΥ ΑΙΑΝΤΑ ΤΟΥ ΤΕΛΕΜΩΝΙΟΥ

Ασπίδες

Οκτώσχημη και πυργόσχημη
Οι τύποι ασπίδας (αποκαλούμενη «σάκος») που χρησιμοποιούνταν από τους πρώιμους δορυφόρους ήταν ο πυργόσχημος ή πυργοειδής και ο οκτώσχημος, αμφότεροι επινοημένοι στη μινωική Κρήτη.
Αυτές οι ολόσωμες ασπίδες προστάτευαν τον πολεμιστή από το πηγούνι έως τους αστραγάλους. Φαίνεται πως κατασκευάζονταν από πυκνό πλέγμα κλάδων λυγαριάς το οποίο προσαρμοζόταν σε ισχυρό ξύλινο πλαίσιο. Η αναφερόμενη κατασκευή καλυπτόταν με αλλεπάλληλες επενδύσεις δέρματος βοοειδών και, όπως φαίνεται σε θηραική νωπογραφία. αιγοειδών. Η ασπίδα κρέμωνταν από τον αριστερό ώμο του πολεμιστή, διαγωνίως, με τελαμώνα (δερμάτινο ιμάντα) και είχε τουλάχιστον μια κεντρική λαβή στο εσωτερικό της. Οι δύο ολόσωμοι τύποι ασπίδας χρησιμοποιούντο παράλληλα κατά τον 16ο αι. π Χ. και μάλλον δεν σχετίζονταν με κάποια ιδιαίτερα σώματα των αιγαίων στρατών. Φαίνεται πως η τυχαία χρήση τους εντός της ίδιος παράταξης oφείλετο στις προσωπικές προτιμήσεις των πολεμιστών και στην κοινωνικοοικονομική τους θέση (επειδή οι οκτώσχημες ασπίδες ήταν ανώτερες τεχνικά από τις πυογόσχημες και επομένως ακριβότερες).

Η πυργοειδής ασπίδα ήταν τετράπλευρη, ορθογώνια, κυρτή στην τομή της και συχνά έφερε μία ημικυκλική ή ορθογώνια προέκταση στην επάνω πλευρά της. για την προστασία της κεφαλής Στην προαναφερόμενη θηραική τοιχογραφία υπάρχει η μεγαλύτερη συγκέντρωση πυργοειδων ασπίδων Πυργοειδής ήταν μάλλον η ασπίδα του Τελαμώνιου Αίαντα αλλά με μεταλλική επικάλυφη. κατά τον Ομηρο (βλ. Εικονα 1). Το κύριο μειονέκτημα της ήταν πως. σε αντίθεση με την οκτώσχημη, εμπόδιζε τις κινήσεις των χεριών λόγω του πλάτους της. Γι αυτό έπεσε σε σε αχρησία ήδη από το 1500 π.Χ. περίπου. Η οκτώσχημη ασπίδα (αποκαλούμενη έτσι λόγω του σχήματος «8») υπήρξε τόσο δημοφιλής ώστε κατέστη επιπρόσθετα έμβλημα εξουσίας και θρησκευτικό-λατρευτικό έμβλημα των Μινωιτών κα των Μυκηναίων, αντιπροσωπευτικό κάποιων (άγνω στων) θεοτήτων. ο Αρθουρ Εβανς και άλλοι οι οποίοι ασχολήθηκαν μετά από εκείνον με το πρόβλημα της προέλευσης της. συμπέραναν πως οι πρώτοι φορείς της ήταν οι Μινωίτες, από τους οποίους τη παρέλαβαν οι Μυκηναίοι. Η αρχαιολόγος Δ. Δανιήλίδου, σε σχετική «εξαντλητική» μελέτη της για την οκτώσχημη ασπίδα, συμπέρανε πως εμφανίσθηκ στην Κρήτη το αργότερο κατά την Πρωτομινωική ΙΙ (δεύτερο μισό 3ης προχριστιανικής χιλιετίας) κι πως από εκεί διαδόθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την Υστεροελλαδική Ι (17ος-ΐ6ος αι. πΧ). Απ΄ εκεί η βελτιωμένη μυκηναϊκή -εκδοχή- της διαδόθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα «κατά την Υστεροελλαδική I (17ος-16ος αι. π.Χ.). Από εκεί η βελτιωμένη μυκηναϊκή «εκδοχή» της διαδόθηκε στην Κρήτη της Υστερομινωικής I Β ως «δάνειο εξ επιστροφής», από τους Αχαιούς κατακτητές. Η χρήση της οκτώσχημης ως όπλο και λατρευτικό σύμβολο κορυφώθηκε κατά τις Υστεροελελλαδική II και III. Τα ευρήματα απεικόνισης οκτώσχημων ασπίδων προέρχονται από το σύνολο του μυκηναϊκού κόσμου, περισσότερο από τη Βοιωτία, και ππό την Αίγυπτο (ένα εύρημα) και το Γκέζερ της Παλαιστίνης (ένα εύρημα). Τα δύο τελευταία ευρήματα σως ήταν προϊόντα εμπορίου ή ανήκαν σε Μυκηναίους μισθοφόρους.

Η οκτώσχημη ασπίδα, σε αντίθεση με την πυργοειδή, έφερε ένα εγκάρσιο ομφαλοειδές κύφωμα στην επιφάνεια της, το οποίο επέτρεπε στον πολεμιστή να το χρησιμοποιεί επιθετικά με στόχο τη διάρρηξη του αντίπαλου «τείχους» ασπίδων. Επιπρόσθετα, το κυρτό σχήμα της θα ήταν αποτελεσματικό για τον εξοστρακισμό των εχθρικών πληγμάτων ή βλημάτων. Ομως, το κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι οι δύο πλάγιες «εγκοπές» στη μέση της, που της έδιναν το σχήμα «8». Εχουν διατυπωθεί αρκετές απόψεις για τη χρησιμότητα τους, αλλά η πιθανότερη είναι πως εξυπηρετούσαν τη χρήση του ξίφους και του δόρατος. Η εγκοπή επέτρεπε στον πολεμιστή να καταφέρει με το ξίφος του νυκτικό πλήγμα στον αντίπαλο από τα πλάγια, εκδοχή που υποστηρίζεται από το γεγονός ότι τα πρώιμα μινωικά-μυκηναϊκά ξίφη ήταν σχεδιασμένα περισσότερο για νυκτικό κτύπημα. Το ίδιο μπορούσε να πράξει και με το δόρυ, καταφέροντας χαμηλό πλήγμα στον αντίπαλο (το υψηλό πλήγμα επιτυγχανόταν με το δόρυ πάνω από την ασπίδα). Γενικά στην παράταξη φάλαγγας των δορυφόρων, οι αναφερόμενες εγκοπές θα δημιουργούσαν ρομβοειδή κενά στο «τείχος» των οκτώσχημων ασπίδων (με τη μία ασπίδα «στηριγμένη» στη διπλανή της), από τα οποία οι δορυφόροι θα μπορούσαν να πλήξουν τους αντιπάλους με ξίφος ή δόρυ. Επίσης, οι εγκοπές μείωναν το βάρος της ασπίδας ανακουφίζοντας τον πολεμιστή. Το μέγεθος των ολόσωμων ασπίδων προσέφερε πλήρη προστασία στον δορυφόρο, ωστόσο συνιστούσε και το κύριο μειονέκτημα τους, επειδή περιόριζε πολύ τις κινήσεις του, αναγκάζοντας τον να μάχεται σχεδόν με στατικό τρόπο. Ωστόσο, αυτό δεν ήταν σημαντικό μειονέκτημα για τις τακτικές της εποχής. Η αλλαγή στις πολεμικές μεθόδους κατά την Υστερη περίοδο, με τις νέες ευέλικτες τακτικές και τις εκτεταμένες ορειχάλκινες θωρακίσεις, οδήγησε την ολόσωμη οκτώσχημη ασπίδα σε αχρησία. Ομως τα αρχαιολογικά τεκμήρια δείχνουν ότι η χρήση της δεν καταργήθηκε παντού. Ενα κυπριακό αγαλματίδιο του 7ου αι. π.Χ. αναπαριστά πολεμιστή με ολόσωμη οκτώσχημη ασπίδα. Η ασπίδα του ειδωλίου έχει δύο λοβούς ίου οκτώοχημου τροχού, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με μια ενδιάμεση περιοχή. Γενικά οι οκτώσχημες ασπίδες δεν εξαφανίσθηκαν αλλά υπέστησαν μεγάλη μείωση του μεγέθους τους, προκειμένου να έχουν περίπου την έκταση των νέων μικρότερων ασπίδων της Υστερης περιόδου. Η οκτώσχημη εξελίχθηκε στη μεταγενέστερη βοιωτική ασπίδα της Αρχαϊκής περιόδου. Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι και η ασπίδα Δίπυλου της Γεωμετρικής περιόδου είναι μετεξέλιξη της ολόσωμης οκτώσχημης. Η ασπίδα Δίπυλου, η οποία ονοματίσθηκε από την αθηναϊκή πύλη του Δίπυλου όπου ανακαλύφθηκαν αγγεία με τις πρώτες απεικονίσεις της, είχε πολλά κοινά με την οκτώσχημη. Είχε μεγάλο μέγεθος, καλύπτοντας τον πολεμιστή από το πηγούνι μέχρι τα γόνατα. Ηταν κατασκευασμένη από κλάδους λυγαριάς και δερμάτινη επένδυση, χωρίς να αποκλείεται η περαιτέρω ενίσχυση της με ξύλινα μέρη. Ηταν κυρτή σε βαθμό που να «εγκολπώ-νεται- το σώμα του πολεμιστή, όπως η οκτώσχημη. Στη μέση της επιφάνειας της είχε δύο ημικυκλικές εγκοπές που διευκόλυναν τον χειρισμό της λόγχης και του ξίφους. Αλλοι μελετητές πιστεύουν ότι η ασπίδα Δίπυλου και η βοιωτική προήλθαν από τη χιτ-τιτική ασπίδα του ίδιου χονδρικά σχήματος.

Ο Αρθουρ Εβανς συμπέρανε ότι η βοιωτική ασπίδα προήλθε από μετεξέλιξη της οκτώσχημης και ότι η ασπίδα Δίπυλου προήλθε από δουνάβιες και ασιατικές επιρροές. Η Δανιηλίδου θεωρεί πως η πρω-τοβοιωτική ασπίδα της Υπομυκηναϊκής και Γεωμετρικής περιόδου είναι μία μικρή οκτώσχημη ασπίδα, η οποία εξελίχθηκε στη βοιωτική της Αρχαϊκής. Το ισχυρότερο στοιχείο υπέρ της χρήσης της πρωτο-βοιωτικής ασπίδας ήδη από την Υστερομυκηναϊκή. είναι ένα δεύτερο, λιγότερο γνωστό «Αγγείο των πολεμιστών» του 13ου αι. π.Χ. από την Ιωλκό, oro οποίο αναπαρίστανται μάχιμοι που φέρουν πρώτο* βοιωτικές ασπίδες. Τα περισσότερα ευρήματα απεικόνισης ολόσωμων οκιώσχημων ασπίδων προέρχονται από τη Βοιωτία, όπου φαίνεται πως ήταν δημοφιλέστατες. Είναι επόμενο να επιβίωσε εκεί η οκτώσχημη ως λατρευτικό σύμβολο και ως λειτουργικό όπλο και έτσι να εξελίχθηκε στην πρωτοβοιωτική και τη μεταγενέστερη βοιωτική. Η βοιωτική ασπίδα χρησιμοποιήθηκε ενδεχομένως έως τον πρώιμο 5ο αι. π.Χ.

Στρογγυλή, πελτοειδής και τύπος «Χέρτοπρουνγκ»

Κατά την Υστερη περίοδο υιοθετήθηκαν μαζί με τις νέες τακτικές δύο νέοι τύποι ασπίδας, η στρογγυλή (Λατ. Clipeus) και η πελτοειδής. Η τελευταία περιγράφεται καλύτερα ως "ανεστραμμένη» πελτη, επειδή είχε το ίδιο σχεδόν σχήμα με τη θρακική πέλτη αλλά φερόταν από τον πολεμιστή ανεστραμμένα. Η ανεστραμμένη πέλτη είχε στρογγυλό σχήμα, όμως στο κάτω τμήμα της υπήρχε μία ημικυκλική εγκοπή. για τη χρησιμότητα της οποίας έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Ωστόσο, βοβραται ocooao πως η εγκοπή στην ασπίδα χρησίμευε στις νες τακτικές που ενείχαν αρκετές μονομαχίες Η εγκοπή επέτρεπε στον πολεμιστή να κινείται νρηγορο ή να τρέχει χωρίς οι μηροί του να εμποδίζονται ano το κάτω μέρος της ασπίδας Τα υλικά των ασπίδων ήταν ίδια με των πρωτομυκηναϊκων (με πλέγμα λυγαριάς, ξύλινο πλαίσιο και αλλεπάλληλη δερμάτινη επικάλυψη). Κατά τη σύρραξη, δεν αναρτώνται πλέον με τελαμώνα αλλά φέρονταν από τον πολεμιστή στο αριστερό του χέρι όπως στους μεταγενέστερους οπλίτες. Ο τελαμώνας χρησίμευε μόνο νια την ανάρτηση στην πλάτη του μαχίμου. Οι περισσότερες διέθεταν ορειχάλκινο ενισχυτικό ομφαλό, συχνά γαμψοειδους σχήματος, χρησιμοποιούμενο πιθανώς και επιθετικά. Οι νεες ασπίδες είχαν έκταση κατάλληλη ώστε να καλύπτουν τον ανθρώπινο κορμό, ο οποίος προστατευόταν συνηβως και με θώρακα, αλλά και να είναι εύχρηστες κατά τη μάχη. Είχαν διάφορα μεγέθη, αλλά ήταν αρκετά μικοότερες από τις παλαιές ολόσωμες.

Πιθανώς μερικοί ευγενείς του Αιγαίου της Υστερης περιόδου έφεραν ασπίδες τύπου Herzsprung, των οποίων η χρήση είναι τεκμηριωμένη κατά τον 12ο αι. π.Χ Η ορειχάλκινη ασπίδα -Χέρτσπρουνγκ- ονομασθηκε από μια τοποθεσία της βόρειας Γερμανίας, όπου βρέθηκαν τα πρώτα δείγματα της. Στην πραγματικότητα η ονομασία αφορά μια ομάδα τύπων ασπίδων, χρησιμοποιούμενων στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης, στον αιγαίο χώρο και στην Κύπρο. Ανήκαν στην οπλοσκευή του πολιτισμού των Τεφροδόχων Υδριών Πιθανώς μερικοί ευγενείς του Αιγαίου της ύστερης περιόδου έφεραν ασπίδες τύπου Herzsprung, των οποίων η χρήση είναι τεκμηριωμένη κατά τον 12ο αι. π.Χ . Στην πραγματικότητα η ονομασία αφορά μια ομάδα τύπων ασπίδων, χρησιμοποιούμενων στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης, στον αιγαίο χώρο και στην Κύπρο. Ανήκαν στην οπλοσκευή του πολιτισμού των Τεφροδόχων Υδριών (πολιτισμός UmfieM) της κεντρικής Ευρώπης, ίσως και του υστερομυκηναικού κόσμου, προερχόμενες πιθανώς από αλληλεπίδραση των δύο πολιτισμικών περιοχών (σύμφωνα με μία άποψη). Οι αιγαίοι τύποι ασπίδας Χέρτσπρουνγκ θεωρούνται εντόπιοι και όχι κεντροευρωπαϊκοί Θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως η ασπίδα του Αχιλλέα, περιγραφόμενη καλλιεπώς από τον Ομηρο, ανήκε στον συγκεκριμένο τύπο. Εχει υποτεθεί πως η αναφερόμενη περιγραφή συνιστά έναν από τους αναχρονισμούς του Ομήρου (επειδή η ασπίδα Χέρτσπρουνγκ χρησιμοποιείτο έως και την εποχή του. 9ο-Θο αι. π.Χ.), όμως δεν αποκλείεται η συγκεκριμένη ασπίδα να χρησιμοποιείτο ήδη από τον 13ο αι. π.Χ. Ωστόσο, την έφεραν μάλλον λίγοι εύποροι πολεμιστές, επειδή επρόκειτο για τον ακριβότερο τύπο ασπίδας έως και τον ύστερο 8ο αι. Π.Χ.. όταν περιήλθε σε αχρησία λόγω της εμφάνισης της οπλιτι-κής ασπίδας. Ηταν ορειχάλκινη και κατά κανόνα διακοσμημένη με σφυρήλατα μοτίβα, συχνά περίτεχνα. Οι συνήθεις ασπίδες Χέρτσπρουνγκ της πρωτοκελτικής Ευρώπης έφεραν σφυρήλατη διακόσμηση από ομόκεντρους κύκλους, διακοπτόμενους από μια παρεμβολή σχήματος «V» ή *U». Ασπίδες Χέρτσπρουνγκ έχουν βρεθεί σε ανασκαφές στους Δελφούς και στο Ιδάλιο της Κύπρου.(πολιτισμός UmfieM) της κεντρικής Ευρώπης, ίσως και του τστερομυκηναικού κόσμου, προερχόμενες πιθανώς από αλληλεπίδραση των δύο πολιτισμικών περιοχών (σύμφωνα με μία άποψη). Οι αιγαίοι τύποι ασπίδας Χέρτσπρουνγκ θεωρούνται εντόπιοι και όχι κεντροευρωπαϊκοί Θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως η ασπίδα του Αχιλλέα, περιγραφόμενη καλλιεπώς από τον Ομηρο, ανήκε στον συγκεκριμένο τύπο. Εχει υποτεθεί πως η αναφερόμενη περιγραφή συνιστά έναν από τους αναχρονισμούς του Ομήρου (επειδή η ασπίδα Χέρτσπρουνγκ χρησιμοποιείτο έως και την εποχή του. 9ου αι. π.Χ.), όμως δεν αποκλείεται η συγκεκριμένη ασπίδα να χρησιμοποιείτο ήδη από τον 13ο αι. π.Χ. Ωστόσο, την έφεραν μάλλον λίγοι εύποροι πολεμιστές, επειδή επρόκειτο για τον ακριβότερο τύπο ασπίδας έως και τον ύστερο 8ο αι. Π.Χ.. όταν περιήλθε σε αχρησία λόγω της εμφάνισης της οπλιτι-κής ασπίδας. Ηταν ορειχάλκινη και κατά κανόνα διακοσμημένη με σφυρήλατα μοτίβα, συχνά περίτεχνα.

 
αιγίς  
 

Αιγίς (νέα ελληνικά αιγίδα) ονομαζόταν στην Αρχαία Ελλάδα το δέρμα κατσίκας («αιγός») και κατά προέκταση η ασπίδα, όταν αυτή καλυπτόταν από τέτοιο δέρμα. Με αυτό οι αρχαίοι Έλληνες σκέπαζαν τη γυμνότητά τους και αμύνονταν, καθώς ως επένδυση στην ασπίδα προσέφερε πρόσθετη προστασία.
Έτσι λεγόταν και η ασπίδα του Δία, την οποία έφτιαξε ο Ήφαιστος από το δέρμα της Αμάλθειας, της κατσίκας, με το γάλα της οποίας είχε ανατραφεί ο Δίας. Τη στόλισε κιόλας με λαμπρές παραστάσεις. Μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις ο Δίας τη δάνειζε στα πιο αγαπημένα του παιδιά, την Αθηνά και τον Απόλλωνα. Ο Όμηρος ονομάζει το Δία «αιγίοχο», ακριβώς επειδή κρατούσε την αιγίδα.

Αλλιώς το ετυμολογεί ο Hofmann (196, ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ,, 1974.) από το «αίγες» που σημαίνει «υψηλά κύμματα», οποτε το αιγίς σημαίνει θύελλα ορμητική, καταιγίς (Ομόριζο ο αιγιαλός) . Πάντως το ουσιαστικό κατήντησε κύριο όνομα που αφορούσε την ασπίδα του Δια.

Άλλες χρήσεις της λέξης:
Μεταφορικά σήμερα σημαίνει τη φροντίδα, την προστασία και συχνά χρησιμοποιείται στη φράση «υπό την αιγίδα...».

Αιγίδα ονομάζεται μια λευκή κηλίδα που βρίσκεται στον κερατοειδή χιτώνα του ματιού.

 
αντιλαβή  
 

ΣΗΜΑΣΙΑ:αντιλαβή: μέρος από το οποίο κάποιος μπορεί να κρατήσει κάτι σταθερά, λαβή

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ:Οι πόρπακες και οι αντιλαβές των ασπίδων αφαιρούντο όταν οι ασπίδες αφιερώνωνταν σε ναούς. Αυτό για να μην χρησιμοποιηθούν στην διάρκεια επαναστάσεων από τους επαναστάτες.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:από το αντι+λαμβάνω : πιάνω, κρατάω κάτι.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:Στην σημερινή αργκό «αντιλαβού;». Με επίδραση από το εκκλησιαστικό «Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον υμάς ο Θεός». Λέγεται με την μεταφορική έννοια «αντελήφθης;», «το έπιασες; », «το κατάλαβες;»

ΤΥΤΟΣΗΜΑ:λαβή

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ:«Έδωσε λαβή για σχόλια» Αφορμή, συνώνυμο «πάτημα».

ΣΥΝΩΝΥΜΑ: όχανον

 

  
αντυξ  
 

ἄντυξ , υγος, η, A. άκρο ή χείλος του περιγύρου κάποιου κυρτού πράγματος

Συνώνυμο : ἴτυς[1], περίδρομος (300)

 

[1] πβ. Τυρταίον
άγετ', ω Σπάρτας ευάνδρω, κώροι πατέρων πολιατάν,
λαιά μεν ίτυν προβάλεσθε, δόρυ δ' ευτόλμως άνσχεσθε
μη φειδόμενοι ταν ζωάν. Ου γαρ πάτριον τα Σπάρτα!

Εμπρός παιδιά των πολιτών
της Σπάρτης της λεβεντογέννας ,
με το ζερβί σας εμπροστά βάλετε την ασπίδα,
και με αντρειά κρατήστε το κοντάρι
και την ζωή σας μην την συλλογάστε.
Τέτοια δεν συνηθίζουμε στη Σπάρτη.

Ελεύθερη απόδοση στα Νέα Ελληνικά : Αρης Στουγιαννίδης

2. Σκουτέλι λέμε την ασπίδα αλλά και την πιατέλα επειδή έχει την ίδια περίπου μορφή και χρήση. (Οι αρχαίοι Έλληνες, κουβαλούσαν νερό με την ασπίδα τους, εκμεταλλευόμενοι το σχήμα της). Τα μέρη της πιατέλας ονομάστηκαν αντίστοιχα. Έτσι ο περίδρομος της ασπίδας έγινε και ο περίδρομος της πιατέλας. Η έκφραση «έφαγε τον περίδρομο», σημαίνει έφαγε το περιεχόμενο της πιατέλας και σκούπισε με την βούκα του ψωμιού και τον περίδρομο της πιατέλας.

 

2. Κάγκελο στο μπροστινό μέρος του άρματος, “ἐξ ἄντυγος ἡνία τείνας”

5.262,322; “δοιαὶ δὲ περίδρομοι ἄντυγές εἰσι”
5.728; “καὶ ἄντυγες αἱ περὶ δίφρον” 11.535: in pl. also S.Aj.1030, Pl.Tht.207a: in sg., “μάρπτει δὲ . . ἡνίας ἀπ᾽ ἄντυγος” E.Hipp.1188. II. [select] post-Hom.: 1. [select] pl., το ιδιο το άρμα (, S.El.746, E.Ph.1193: sg., “κατ᾽ ἄντυγα Νυκτὸς ὀπαδοί” Theoc.2.166, cf. Jul.Or.3.122b. 2. [select] bridge of the lyre, E. Hipp.1135(lyr.). 3. [select] orbit of a planet, h.Hom.8.8, Procl.H.2.17; vault of heaven, “ἄ. οὐρανίη” AP9.806, cf. 11.292 (Pall.); “ἄ. αἰθερίη” IGRom.4.607; orb, circle of the world, Nonn.D.38.108; ἄ. ἡμίτομος . . σελάνας the disk of the half-moon, Mosch.2.88. 4. [select] in Nonnus, of the curve of the body, ἄ. μαζοῦ, μηρῶν, D.1.348, 15.228, so perh. in Herod.8.29. 5. [select] outermost tier, in a theatre, ἡ ἐσχάτη ἄ. τοῦ “θεάτρου” Eun.VSp.489B.—Poet. word, used by Pl.l.c., Luc.D Deor. 25.2, in signf. 1.2, cf. also 11.5.

 
γέρρον  
 

Πλεκτή Περσική ασπίδα, παραπλήσια της ελληνικής πέλτης.

yéppov [τò] κάθε πλεκτό από λεπτές ράβδους οπως ή μακρουλή ασπιδα απο κλαρια λυγαριάς.

Αιλ.Διον.π.Ευστ.1924,3 «γέρρα, ασπίδες περσικαί έκ λύγων και σίσύϊνοι»

: Ήρ.7,61 αντί βέ ασπίδων γέρρα,

Ξεν. ΚΠ 7,1,33 αι τε ασπίδες παλύ μάλλον τών θωράκων και τών γέρρων και στέγαζαζουσι τα σώματα και προς τό ώθεϊσθαι συνεργάζονται προς τοις ώμοις ούσαι·

2) γέρρα περιφράγματα έκ πλεγμάτων ξυλίνων év τή αθηναϊκή αγορά

3) γενικώς πλέγμα

4) Ησ. γέρρα.. τά δερμάτινα σκεπάσματα »·

5) συνεκδ. οι βλεφαρίδες :

6) μτγν. γερροχελώνη

7) πάσσαλος, σκόλοψ. σταυρός*

8) βέλος* «γέρρα* μικρά ακόντια»*

9) γέρρον: αΐδοϊον Ιδιωμ.χρ.Σουίδ. « τά γυναικεία καί ανδρεία αιδοία » : Σχόλ.Λουκ.Άνάχ.32 «Γέρρα Σικελοί λέγουσιν τά ανδρεία καΙ γυναικεία αιδοία.»[*]

(*) Ισως να διδεται μια νεα διασταση στη λεξη «γερομπαμπαλής»< γέρρον + βαμβαλίζω: ο «βαμβαλιζων το γέρρον» δηλαδη «αυτός που κουνάει το πέος του». Η σκοπιμότητα είναι προφανής, η δε ηλικία άδηλος. Βεβαια θα πρέπει να γράφεται με δύο γάμμα : γερρομπαμπαλής. Αλλα το γερρον με αυτή τήν σημασια ανήκει στα «ου φωνητά», πολλού γε και δη στα «μη γραφόμενα», για να αφήσει τεκμήρια ορθογραφίας.

Η λέξη δεν πρέπει να συγχέεται με το ρ. γεραίρω που γραφεται με ενα ρω.

γεραίρω: ρήμα μεσαιωνικό. και νεώτερο (παρατ. γέγαιρον, μελλ. γεραρώ, αόριστος εγέρηρα) : ανταμείβω, τιμώ κάποιο μέ δώρα.

πβ. Κ. Π. Καβάφη- «Εν δήμω της Mικράς Aσίας»

στον κραταιό προστάτη των Ελλήνων,
τον έθη ελληνικά ευμενώς γεραίροντα,
τον προσφιλή εν πάση χώρα ελληνική,

 

Αναφορές της λέξης σε αρχαία κειμενα

Ηροδότου Ιστορίαι

Βιβλίο 7, Κεφάλαιο 61: ... ὄψιν ἰχθυοειδέος, περὶ δὲ τὰ σκέλεα ἀναξυρίδας, ἀντὶ δὲ ἀσπίδων γέρρα: ὑπὸ δὲ φαρετρεῶνες ἐκρέμαντο: αἰχμὰς δὲ βραχέας εἶχον, τόξα

Βιβλίο 9, Κεφάλαιο 61: ... τῷ χρόνῳ πολλοὶ καὶ πολλῷ πλεῦνες ἐτρωματίζοντο: φράξαντες γὰρ τὰ γέρρα οἱ Πέρσαι ἀπίεσαν τῶν τοξευμάτων πολλὰ ἀφειδέως, οὕτω ὥστε

Βιβλίο 9, Κεφάλαιο 62: ... ἀντίοι τὰ τόξα μετέντες. ἐγίνετο δὲ πρῶτον περὶ τὰ γέρρα μάχη. ὡς δὲ ταῦτα ἐπεπτώκεε, ἤδη ἐγίνετο ἡ μάχη

Βιβλίο 9, Κεφάλαιο 99: ... ἐπιλαβομένοισι, τρόποισι τοιούτοισι προεφυλάσσοντο οἱ Πέρσαι, αὐτοὶ δὲ συνεφόρησαν τὰ γέρρα ἕρκος εἶναι σφίσι.

Βιβλίο 9, Κεφάλαιο 102: ... ἐμάχοντο. ἕως μέν νυν τοῖσι Πέρσῃσι ὀρθὰ ἦν τὰ γέρρα, ἠμύνοντό τε καὶ οὐδὲν ἔλασσον εἶχον τῇ μάχῃ: ἐπεὶ ... προθυμότερον, ἐνθεῦτεν ἤδη ἑτεροιοῦτο τὸ πρῆγμα. διωσάμενοι γὰρ τὰ γέρρα οὗτοι φερόμενοι ἐσέπεσον ἁλέες ἐς τοὺς Πέρσας, οἳ δὲ ...

Ιώσηπος - Ιουδαικοί Πόλεμοι

Βιβλίο 3, section 163: ... οἱ μὲν πρὸς ἀλεωρὰν τῶν ὕπερθεν ἀφιεμένων βελῶν γέρρα διατείναντες ὑπὲρ χαρακωμάτων ἔχουν ὑπ᾽ αὐτοῖς οὐδὲν ἢ μικρὰ

Βιβλίο 3, section 169: ... ἐκεῖνοι διερρίπτουν τε τὸ χῶμα καὶ τὰ χαρακώματα σὺν τοῖς γέρροις ἐνεπίμπρασαν,

Βιβλίο 3, section 220: ... ταῦτα μηδενὸς τῶν περιβόλων ἐπιβῆναι τολμῶντος προσῆγον ἕτεροι τὸν κριὸν γέρροις τε διηνεκέσι καὶ καθύπερθεν πεφραγμένον δέρρει πρός τε αὐτῶν

Βιβλίο 3, section 227: ... ὕλης τριχόθεν ἐπεκθέουσιν, καὶ τά τε μηχανήματα καὶ τὰ γέρρα καὶ τὰ χώματα τῶν Ῥωμαίων ὑπεπίμπρασαν.

Βιβλίο 3, section 240: ... τείχους, ἀλλὰ πυρὶ καὶ σιδήρῳ καὶ πέτροις τοὺς ἐπὶ τὰ γέρρα τὸν κριὸν ἐπιβρίθοντας ἔβαλλον.

Βιβλίο 5, section 269: ... τοῖς δὲ ἐργαζομένοις ἀπὸ μὲν τῶν βελῶν ἦν σκέπη γέρρα τῶν χαρακωμάτων ὑπερτεταμένα, τὰ δ᾽ ἀφετήρια πρὸς τοὺς ἐκθέοντας:

Βιβλίο 5, section 280: οἱ τολμηρότεροι δὲ κατὰ στίφη προπηδῶντες τὰ γέρρα τῶν μηχανημάτων ἐσπάραττον καὶ τοῖς ἐπ᾽ αὐτῶν προσπίπτοντες ἐπιστήμῃ

Βιβλίο 5, section 479: ... μὲν εἷλκον ἐκ τοῦ πυρὸς τὰς ἑλεπόλεις τῶν ὑπὲρ αὐτὰς γέρρων φλεγομένων, οἱ δ᾽ Ἰουδαῖοι καὶ διὰ τῆς φλογὸς ἀντελαμβάνοντο

Ξενοφών - Κύρου Ανάβασις

Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1: ... ἠνάγκαζον οἱ Ἕλληνες ἐκβάλλειν τοὺς αὐτομολοῦντας παρὰ βασιλέως, καὶ τοῖς γέρροις καὶ ταῖς ἀσπίσι ταῖς ξυλίναις ταῖς Αἰγυπτίαις: πολλαὶ δὲ

Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 3: ... οἱ Χαλδαῖοι ἐλεύθεροί τε καὶ ἄλκιμοι εἶναι: ὅπλα δ᾽ εἶχον γέρρα μακρὰ καὶ λόγχας. αἱ δὲ ὄχθαι αὗται ἐφ᾽ ὧν

Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 6: ... ἄνω ἑώρων ἡττώμενον, φεύγουσι: καὶ ἀπέθανον μὲν οὐ πολλοὶ αὐτῶν, γέρρα δὲ πάμπολλα ἐλήφθη: ἃ οἱ Ἕλληνες ταῖς μαχαίραις κόπτοντες

Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 7: ... οἱ ὀπισθοφύλακες ἀπέκτεινάν τέ τινας καὶ ἐζώγρησαν ἐνέδραν ποιησάμενοι, καὶ γέρρα ἔλαβον δασειῶν βοῶν ὠμοβόεια ἀμφὶ τὰ εἴκοσιν. ἐπειδὴ δὲ... ἐνταῦθα ἀνετίθεσαν δερμάτων πλῆθος ὠμοβοείων καὶ βακτηρίας καὶ τὰ αἰχμάλωτα γέρρα, καὶ ὁ ἡγεμὼν αὐτός τε κατέτεμνε τὰ γέρρα καὶ τοῖς ἄλλοις διεκελεύετο. μετὰ ταῦτα τὸν ἡγεμόνα οἱ

Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 8: ... τοῦ χωρίου ὡς τάχιστα ἐξελθεῖν. οἱ δὲ Μάκρωνες ἔχοντες γέρρα καὶ λόγχας καὶ τριχίνους χιτῶνας κατ᾽ ἀντιπέραν τῆς διαβάσεως

Βιβλίο 5, Κεφάλαιο 2: ... ἕκαστος ἐπίστευεν. ἐπεὶ δὲ ἤρξαντο ἀποχωρεῖν, ἐπεξέθεον ἔνδοθεν πολλοὶ γέρρα καὶ λόγχας ἔχοντες καὶ κνημῖδας καὶ κράνη Παφλαγονικά, καὶ

Βιβλίο 5, Κεφάλαιο 4: ... ἔστησαν [ὥσπερ] ἀνὰ ἑκατὸν μάλιστα οἷον χοροὶ ἀντιστοιχοῦντες ἀλλήλοις, ἔχοντες γέρρα πάντες λευκῶν βοῶν δασέα, ᾐκασμένα κιττοῦ πετάλῳ, ἐν δὲ...

Ξενοφών - Κύρου Παιδεία

Βιβλίο 1, Κεφάλαιο 2: ... παρὰ τὴν φαρέτραν ἐν κολεῷ κοπίδα ἢ σάγαριν, ἔτι δὲ γέρρον καὶ παλτὰ δύο, ὥστε τὸ μὲν ἀφεῖναι, τῷ δ᾽, ... δὲ ἀγχέμαχα ὅπλα καλούμενα, θώρακά τε περὶ τοῖς στέρνοις καὶ γέρρον ἐν τῇ ἀριστερᾷ, οἷόνπερ γράφονται οἱ Πέρσαι ἔχοντες, ἐν

Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1: ... ὁμοτίμων καλούμενοι: ταῦτα δ᾽ ἐστὶ θώραξ μὲν περὶ τὰ στέρνα, γέρρον δὲ εἰς τὴν ἀριστεράν, κοπὶς δὲ ἢ σάγαρις εἰς ... προέξομεν. θώραξ μέν γε περὶ τὰ στέρνα ἁρμόττων ἑκάστῳ ἔσται, γέρρον δὲ ἐν τῇ ἀριστερᾷ, ὃ πάντες εἰθίσμεθα φορεῖν, μάχαιρα ... καὶ ἀκοντίῳ κατέλιπε τοῦτο μόνον αὐτοῖς τὸ σὺν μαχαίρᾳ καὶ γέρρῳ καὶ θώρακι μάχεσθαι: ὥστε εὐθὺς αὐτῶν παρεσκεύασε τὰς γνώμας

Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 3: ... τάξεως ἀντιτάξαντα ἑκατέρωθεν εἰς ἐμβολήν, θώρακας μὲν ἀμφοτέρους ἔχοντας καὶ γέρρα ἐν ταῖς ἀριστεραῖς, εἰς δὲ τὰς δεξιὰς νάρθηκας παχεῖς ... ἔβαλλον ταῖς βώλοις καὶ ἔστιν οἳ ἐτύγχανον καὶ θωράκων καὶ γέρρων, οἱ δὲ καὶ μηροῦ καὶ κνημῖδος. ἐπεὶ δὲ ὁμοῦ

Βιβλίο 3, Κεφάλαιο 2: ... οὐδὲν τὰ τῶν πολεμίων δυνήσεται. εἶχον δ᾽ οἱ Χαλδαῖοι γέρρα τε καὶ παλτὰ δύο: καὶ πολεμικώτατοι δὲ λέγονται οὗτοι

Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 2: ... ἀγαθὸν αὑτοῖς μηδέν, μηδὲ γνῶναι πάμπαν ὅτι ἄνθρωποί ἐσμεν, ἀλλὰ γέρρα καὶ κοπίδας καὶ σαγάρεις ἅπαντα καὶ πληγὰς ἥκειν νομιζόντων.

Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 5: ... ἄγων πρὸς τοὺς ταξιάρχους συνέστησεν αὐτούς, καὶ ἐκέλευσε τά τε γέρρα καὶ τὰς ψιλὰς μαχαίρας τούτοις δοῦναι, ὅπως ἔχοντες σὺν

Βιβλίο 5, Κεφάλαιο 2: ... οἱ Περσῶν ἱππεῖς γεγενημένοι εἰς δισχιλίους: οἱ δὲ τὰ τούτων γέρρα καὶ τὰς κοπίδας ἔχοντες ἐπὶ τούτοις εἵποντο, ἴσοι ὄντες

Βιβλίο 7, Κεφάλαιο 1: ... ἔχουσιν, αἵ τε ἀσπίδες πολὺ μᾶλλον τῶν θωράκων καὶ τῶν γέρρων καὶ στεγάζουσι τὰ σώματα καὶ πρὸς τὸ ὠθεῖσθαι συνεργάζονται ... Πέρσαι οὐκ ἐδύναντο ἀντέχειν, ἅτε ἐν ἄκραις ταῖς χερσὶ τὰ γέρρα ἔχοντες, ἀλλ᾽ ἐπὶ πόδα ἀνεχάζοντο παίοντες καὶ παιόμενοι, ἕως

Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 5: ... καὶ τῶν ἱππέων. ὁπλίτας δὲ καὶ τοὺς τὰ μεγάλα γέρρα ἔχοντας κύκλῳ πάντων εἶχεν ὥσπερ τεῖχος, ὅπως καὶ εἰ

Βιβλίο 8, Κεφάλαιο 8: ... εἰς χεῖρας συνιόντες μάχονται. καὶ οἱ πεζοὶ ἔχουσι μὲν γέρρα καὶ κοπίδας καὶ σαγάρεις ὥσπερ <οἱ> ἐπὶ Κύρου ...

Στράβων - Γεωγραφικά

Βιβλίο 4, Κεφάλαιο 4: ... προσιόντι, ὡσαύτως καὶ λύκῳ. τοὺς δ᾽ οἴκους ἐκ σανίδων καὶ γέρρων ἔχουσι μεγάλους θολοειδεῖς, ὄροφον πολὺν ἐπιβάλλοντες. οὕτως δ᾽ ἐστὶ

Βιβλίο 7, Κεφάλαιο 2: ... ἐν δὲ τοῖς ἀγῶσιν ἔτυπτον τὰς βύρσας τὰς περιτεταμένας τοῖς γέρροις τῶν ἁρμαμαξῶν, ὥστ᾽ ἀποτελεῖσθαι ψόφον ἐξαίσιον. τῶν δὲ

Βιβλίο 15, Κεφάλαιο 3: ... δὲ οὐχ ἅπτονται: οὔτε γὰρ πωλοῦσιν οὔτ᾽ ὠνοῦνται. ὁπλίζονται δὲ γέρρῳ ῥομβοειδεῖ, παρὰ δὲ τὰς φαρέτρας σαγάρεις ἔχουσι καὶ κοπίδας,

 

  
 
ομφαλός (ο)

ΣΗΜΑΣΙΑ:Ο ομφαλός της ασπίδας, (Λατ. umbo, Αγγλ. boss) είναι ένα κομμάτι στρογγυλό, κυρτό ή κωνική που τοποθετείται στο κέντρο της ασπίδας.

Αλλες σημασίες

Κέντρο : Ο ομφαλος του ανθρωπίνου σώματος βρίσκεται στο κέντρο βάρους του. Κατ' επέκτασή όλοι ομφαλοί, ο,τι και αν σημαίνουν, τοποθετούνται στο κέντρο στο μέσον.

Στό Δημώδες «Ο Κωσταντής και ο Κάβουρας»

«Βρέ σκύλε, σκύλε Κωνσταντή, θεριόν οπού φοβήθης!
Τράβα τ' αργυρομάχαιρο, 'πό τ' αργυρό φηκάρι
και βάρεσέ το το θεριό, 'πό κάτου 'πο τ' αφάλι.»

Καβουρας με ομφαλό δεν βράθηκε ακόμα, αλλά εδώ εννοεί ότι το ευαίσθητο σημείο του κάβουρα βρισκοταν λίγο πιο κάτω από το κέντρο της κοιλιάς του.

Μεσόναος δηλ. το μέσον του Χριστιανικου ναού.

«και μέλλων εισειέναι εν τω ναώ, χαράττει σταυρόν έμπροσθεν των βασιλικών πυλών και εις τον ομφαλόν ήγουν εν τω μέσω του ναού, και εις τα άλλα θυρία ομοίως.»

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ:
Οι ομφαλοί της ασπίδας είναι συνήθως κατασκευασμένοι από χοντρό μέταλλο (Βλ. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ παρακάτω) , αλλά και από ξύλο. Ο ομφαλός είχε αρχικά σχεδιαστεί για να εκτρέψει χτυπήματα από το κέντρο των ασπίδων. Οι ομφαλοί δεν υπάρχουν συχνά στις μη κυκλικές ασπίδες, λόγω των διαφορών στην τεχνική μάχης. Με μια στρογγυλή ασπίδα, κάποιος μπορεί να κάνει μια κίνηση κάλυψης προς την κατεύθυνση ενός επερχόμενου χτύπηματος, ενώ με μια ορθογωνια ασπιδα, οι κινήσεις με περιστροφή της ασπίδας έχουν αποκλειστεί. Ένας ομφαλος παρέχει ένα σημαντικό πλεονέκτημα για την εκτροπή χτυπημάτων, σε μια επιθεση, αλλά δεν είναι πολύ αποτελεσματικός όταν χρησιμοποιείται για άμυνα. Καθώς περνούσε ο χρόνος[*], και οι ορθογώνιες ασπίδες με καμπύλο σχήμα έγιναν πιο δημοφιλεις, ο ομφαλός κατάντησε ενα διακοσμητικό εξάρτημα.

* Ηδη στα έργα του Ομήρου οι ασπίδες χαρακτηρίζονται ομφαλόεσσες 12 φορές στην Ιλιάδα και 1 στήν Οδύσσεια.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:Ηδη υπαρκτή η λεξη στον Ομηρο, πιθανή Ιαπετική ρίζα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:
«ἂν δ᾽ ἕλετ᾽ ἀμφιβρότην πολυδαίδαλον ἀσπίδα θοῦριν καλήν, ἣν πέρι μὲν κύκλοι δέκα χάλκεοι ἦσαν, ἐν δέ οἱ ὀμφαλοὶ ἦσαν ἐείκοσι κασσιτέροιο λευκοί, ἐν δὲ μέσοισιν ἔην μέλανος κυάνοιο. τῇ δ᾽ ἐπὶ μὲν Γοργὼ βλοσυρῶπις ἐστεφάνωτο δεινὸν δερκομένη, περὶ δὲ Δεῖμός τε Φόβος τε.»

Ομήρου, Ιλιάς 11,34

ΟΜΟΡΡΙΖΑ:

Ομφαλοσκόπηση,
Ομφάλη (κ. ονομα),
Ομφαλόψυχοι επιθετο για τους Βογόμιλους που διέθεταν «τρίτο μάτι» στο μέσο της κοιλιάς τους.

Ο Λιόντας ο Ληστής διέθετε αντίστοιχο μάτι που έβλεπε από την πλάτη.

ΤΑΥΤΟΣΗΜΑ:αφαλός, ομφάλιν το· αφάλιν· ομφάλι· ’φάλι. (δημ.) και αφάλη [311]

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ:

    • «Εκεί σ' αφαλοκοψανε;» - Εκεί γεννήθηκες;
      Αφαλοκόβω ρήμα κόβω τον ομφάλιο λώρο βρέφους που μόλις γεννήθηκε. Με την ανατομική σημασία του όρου αφαλός
    • «Νομίζει ότι είναι ο ομφαλός της γής» - Θεωρεί τον εαυτό του το κέντρο του κόσμου.

ΠΑΡΑΓΩΓΑ:

  • Ομφαλοσκόπηση. Παρατήρηση του ιδίου ομφαλού για αυτοσυγκέντρωση.
  • Ομφαλόεσα : Επίθετο για τήν ασπίδα. Αυτή που φέρει ομφαλό (όπως αστερόεσα)

    • 1

    «ἀλλὰ καὶ γέλωτα ἂν ὀφλισκάνοι χωλεύων ὑπὸ τῇ ἀσπίδι καὶ ἐπὶ στόμα καταπίπτων ὑπὸ τοῦ βάρους καὶ ὑπὸ τῷ κράνει ὁπότε ἀνανεύσειε δεικνὺς τοὺς παραβλῶπας ἐκείνους αὑτοῦ ὀφθαλμοὺς καὶ τὸν θώρακα ἐπαίρων τῷ τοῦ μεταφρένου κυρτώματι καὶ τὰς κνημῖδας ἐπισυρόμενος, καὶ ὅλως αἰσχύνων ἀμφοτέρους, καὶ τὸν δημιουργὸν αὐτῶν καὶ τὸν δεσπότην. τὸ αὐτὸ δὴ καὶ σὺ πάσχων οὐχ ὁρᾷς, ὁπόταν τὸ μὲν βιβλίον ἐν τῇ χειρὶ ἔχῃς πάγκαλον, πορφυρᾶν μὲν ἔχον τὴν διφθέραν, χρυσοῦν δὲ τὸν ὀμφαλόν, ἀναγιγνώσκῃς δὲ αὐτὸ βαρβαρίζων καὶ καταισχύνων καὶ διαστρέφων, ὑπὸ μὲν τῶν πεπαιδευμένων καταγελώμενος, ὑπὸ δὲ τῶν συνόντων σοι κολάκων ἐπαινούμενος, οἳ καὶ αὐτοὶ πρὸς ἀλλήλους ἐπιστρεφόμενοι γελῶσι τὰ πολλά»

    Λουκιανός, Adversus indoctum et libros multos ementem Κεφ. 7

    		  
     
    όχανον (το)

    ΣΗΜΑΣΙΑ:Λαβή ασπίδας

    ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ:Δερμάτικη ή μεταλλική ταινία , καρφωμένη απο τα δύο άκρα της στο εσωτερικό μέρος της, ώστε ο ασπιδοφόρος να να μπορει να περάσει το χέρι του, αυτήν καί vα την κουνάει οπως θέλει.

    Οι πόρπακες και οι αντιλαβές των ασπίδων αφαιρούντο όταν οι ασπίδες αφιερώνωνταν σε ναούς. Αυτό για να μην χρησιμοποιηθούν στην διάρκεια επαναστάσεων απο τους επαναστάτες.

    300 10.448 σ 5309

    ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:Απο το ρήμα «έχω» με την σημασία «κρατώ σταθερα» 261,419

    ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:Άνακρέων 91, Ηρόδοτος: προς δε των ασπίδων τα όχανα. και όχανα ουτοι εισί οι ποιησάμενοι πρώτοι [εννοεί τους Κάρες]

    ΤΑΥΤΟΣΗΜΑ:Οχάνη

    ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ:

    ΣΥΝΩΝΥΜΑ:αντιλαβή

    Ο Θουκιδίδης 7,65 επεξηγεί

    Ενω ο Στράβων 3 154

    Ο Ησύχιος καταχωρίζει την «αντιλαβή» ως «αντιλαβεύς», το οριζει ως «μερος της λαβής τής ασπίδος» και το συγχέει με το «πόρπαξ».

     

    		  
     
    περίδρομος (ο)

    Κατά τον Δημητράκο (Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης) περίδρομος είναι πράγμα περιφερώς περιβάλλον έτερον, το κατά περιφέρειαν περιορίζον, η περιφέρεια || ειδικότερα η άντυξ ή στεφάνη της ασπίδος

    Ιτύος τ' εν ευτόρναιοι περιδρόμοις ιδρώς.
    Ευριπίδου «Τρωάδες» 1197

     

    		  
    πόρπαξ  
     

    ΣΗΜΑΣΙΑ:πόρπαξ
    πόρπαξ -ακος (ό) κ. νεώτ. ή λαβή τής άσπίδος,

    ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ:μετάλλινος κρίκος αρμοσμένος είς αυτήν ή Ιμάς, όχανον'
    Ήσύχιος . πόρπαξ: ή λαβή του όπλου (εδώ όπλον=ασπίδα) , ο άνοχεύς της ασπίδας, εις ο ο πήχυς ανίεται»,

    Οι πόρπακες και οι αντιλαβές των ασπίδων αφαιρούντο όταν οι ασπίδες αφιερώνωνταν σε ναούς. Αυτό για να μην χρησιμοποιηθούν στην διάρκεια επαναστάσεων απο τους επαναστάτες.

    ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:Απο το ρ. πορπόω κλείνω με πόρπη.

    ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:

    Σουϊδ. «κατά τινας μέν ο άναφορεύς τής άσπίδος, ώς δέ τίνες, το διήκον μέσον τής άσπίδος σιδήριον, ω κρατεί τήν ασπίδα ο στρατιώτης» : Βακχ.άπ. 3,6, Σσφ.ΑΤ.576

    ισχε δια ηολυρράφου στρέφων πόρπακος, έπτάβοιον άρρηκτον σάκος,
    Ευριπίδου.Φοίνισσαι. 1127'

    ΟΜΟΡΡΙΖΑ:πόρπη

    ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ:Εχουσι πάρπακας (οι άσπίδες) δηλαδή είναι έτοιμες για χρήση :

    οιμοι τάλας έχουσι γάρ πάρπακας

    Άριστφάνης Ίππής 859

    ... ταῦτ᾽ ἐμβαλὼν πόρπακι γενναίαν χέρα αὐτὸς κομίζει δόρυ τε δεξιᾷ λαβών,

    ... βάζοντας το ευγενικό χέρι του μέσα από τον πορπακα της ασπίδας και κρατώντας το δόρυ στο δεξί του χέρι,

    Ευριπίδου Ελένη 1376

    ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ:όχανον, αντιλαβή

     

    		  

    Ασπις Αχιλλέως

    ΕΙΚΟΝΑ 1

    • 1. κεντρο : οΰρανός, γη, θάλασσα.
    • 2. Η πολη
      • α σε καιρο ειρήνης
      • β σε καιρό πολέμου,
    • 3. ωρες (εποχές)
      • α. Άνοιξη άροτρον,
      • β. Θέρος, θερισμός,
      • γ. Φθινόπωρον Τρυγητός
    • 4.
      • α. αγελη βωδιων
      • β. ποιμνια
    • 5 Ωκεανός
    σάκος (το)

    σάκος , -εος, -εϊ, -εα, -εσ(σ)ι(ν), ούδ. Η μεγάλη επιμήκης ασπίδα. Είχε τέτοιο μέγεθος ώστε να καλύπτει όλο το σώμα μέγα τε στιβαρον τε ποικίλον, τετραθέλυμνον. Το κρεμούσαν στίς πλατες τους με τον τελαμώνα. Το καλυπταν με ειδικο κάλυμμα, που το αφαιρούσαν στή μάχη. Tο σάκος κατασκευάζονταν απο δέρμα βωδιών. η δε εξωτερική όψη καλύπτονταν με χαλκό για να αντέχει στα κτυπήματα και στα τρυπήματα από τα βέλη ή τα ακόντια. Η ασπίδα του Αιαντα είχε οκτώ χάλκινες στρώσεις και ήταν του τύπου σάκος.
    Την ασπίδα του Αχιλλέα, που ήταν στρογγυλή τυπου ασπίς, ο Ηφαιστος την εκαμε απο σκέτο χαλκό. Στό κεντρο της ασπίδας υπήρχε ο ομφαλος. Η ασπιδα του Αχιλλέα διαιρείτο σε ομόκεντρους κύκλους και κυλικούς τομείς, με ανάλογη διακόσμηση. Βλ. Εικόνα 1

    ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

    Το Μέγα Ετυμολογικό[8] αναφέρει 3 ετυμολογίες ως πιθανές:

    1. Απο τους Σάκους, φυλή που πρώτη το ανακάλυψε.
    2. Από το σάγην σάγος και σάκος. Tο Λατινικό sagum χοντρό μανδύα, καρό, που χρησιμοποιείται από τους Γαλάτες, και τους Ισπανούς[9]. Ο σημερινός σαγιάς[10] ή χονδρή τσόχα, το σαμαροσκούτι.
      Στον Πλούταρχο[11] ο σάγος αναφέρεται ως ένδυμα.
      «αὐτὸς δὲ σάγον ἐμπεπορπημένος μέλανα περιῄει, πενθεῖν τὴν τοῦ στρατεύματος αἰσχύνην λέγων», επίσης ο Πλούταρχος (Βιος Αντωνίου) λέει «ὁρᾶσθαι, χιτῶνα εἰς μηρὸν ἔζωστο, καὶ μάχαιρα μεγάλη παρήρτητο, καὶ σάγος περιέκειτο τῶν στερεῶν»
    3. Απο το σαύω > σάκος όπως σώζω > σώκος

    ΕΠΙΘΕΤΑ

    Το σάκος χαρακτηρίζεται με τα επίθετα: αίολον, παναίολον, παμφαίνον. δαιδαλόεν, χάλκεον, σμερδαλέοον, μελάνδετον και άλλα.

    ΕΠΩΝΥΜΑ
    Σακάς : Ο κατασκευαστής ασπίδων ή ο μεταφέρων ασπίδας

    Σακκάς: Ο κατασκευαστής σάκκων (σακκιών) ή ο μεταφέρων σάκκους (κν. χαμάλης). Γνωστός είναι ο αρχαίος φιλόσοφος Αμώνιος Σακκάς.

    Βλ. Κ. Π. Καβάφη «Απο την σχολήν του περιωνύμου φιλοσόφου».

    Έμεινε μαθητής του Αμμωνίου Σακκά δυο χρόνια·
    αλλά βαρέθηκε και την φιλοσοφία και τον Σακκά.
    Κατόπι μπήκε στα πολιτικά.
    Μα τα παραίτησεν. Ήταν ο Έπαρχος μωρός·
    κ’ οι πέριξ του ξόανα επίσημα και σοβαροφανή·
    τρισβάρβαρα τα ελληνικά των, οι άθλιοι.

    		  

    Τελαμών

    Τελαμών ο Πατέρας του διασήμου Αίαντα

    επ ωμου

    ΑΣΠΙΣ ΕΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ

    ΤΕΛΑΜΩΝ ΑΣΠΙΔΟΣ

    ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΑΣΠΔΑΣ ΜΕ ΤΕΛΑΜΩΝΑ
    τελαμών (-ονος) (ο)

    ΣΗΜΑΣΙΑ:Λουρίδα, κατά κανόνα δερμάτινη, που χρησιμεύει για τήν ανάρτηση κάποιου πράγματος, πάνω στο σώμα.

    ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑ:

    Ο οπλίτης κατά μετακινήσεις του έφερε την ασπίδα στην πλάτη του, όπως περίπου σήμερα κουβαλάμε τα εκδρομικά σακίδια. Η ανάρτηση στην πλάτη γίνονταν με τον τελαμώνα.

    ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ:από το αρχαίο ελληνικό ρήμα τέλλω που σημαινει:
    1) εμφανίζομαι, ανατέλλω
    2) κυλινδώ, περιστρέφομαι, φέρνω βόλτα. Πραγματι ο τελαμωνας φέρνει βόλτα το σώμα: Ξεκινάει απο το αριστερό ίσχιον, ανεβαίνει προς τον δεξιό ώμο και κατόπιν περνάει πίσω από την πλάτη για να καταλήξει πάλι στο αριστερό ισχίον.

    ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:

    Ηροδότου Ηστορίαι 1 «Κλειώ» 171 .4

    καί σφι τριξὰ ἐξευρήματα ἐγένετο, τοῖσι οἱ Ἕλληνες ἐχρήσαντο· καὶ γὰρ ἐπὶ τὰ κράνεα λόφους ἐπιδέεσθαι Κᾶρες εἰσὶ οἱ καταδέξαντες καὶ ἐπὶ τὰς ἀσπίδας τὰ σημήια ποιέεσθαι, καὶ ὄχανα ἀσπίσι οὗτοι εἰσὶ οἱ ποιησάμενοι πρῶτοι· τέως δὲ ἄνευ ὀχάνων ἐφόρεον τὰς ἀσπίδας πάντες οἳ περ ἐώθεσαν ἀσπίσι χρᾶσθαι, τελαμῶσι σκυτίνοισι οἰηκίζοντες, περὶ τοῖσι αὐχέσι τε καὶ τοῖσι ἀριστεροῖσι ὤμοισι περικείμενοι.


    Ομήρου Ιλιάς 7.303

    «ὣς ἄρα φωνήσας δῶκε ξίφος ἀργυρόηλον
    σὺν κολεῷ τε φέρων καὶ ἐϋτμήτῳ τελαμῶνι:
    Αἴας δὲ ζωστῆρα δίδου φοίνικι φαεινόν.»

    Ομήρου Ιλιάς 17.290
    «δύω τελαμῶνε περὶ στήθεσσι τετάσθην, ἤτοι ὁ μὲν σάκεος, ὁ δὲ φασγάνου»

    Ο Αίας έβαλε στό στήθος του δύο τελαμώνες: ένα για τήν ασπίδα και ένα για το ξίφος.

    ΠΑΡΑΓΩΓΑ:Τελαμών ο (κύριο ονομα). Ηρωας της Ελληνικής μυθολογίας από την Αίγινα. Ήταν γιος του Ακταίου ή του Αιακού και της Γλαύκης ή της Ενδηίδας. Κατόπιν έγινε Βασιλιάς της Σαλαμίνας. Ο Γιος του Αιας ο Τελαμών(ι)ος εκπροσώπησε την Σαλαμίνα στον Τρωϊκο πόλεμο και έγινε και ο ήρωας της τραγωδίας του Σοφοκλή «Αίας (μαινόμενος)». Η τραγωδία γράφτηκε μεταξύ 450 και 440 π.Χ. Περιγράφει την τρέλα και τον θάνατο του Αίαντα, αρχηγού των Σαλαμινίων όταν δεν του αποδόθηκαν τα όπλα του Αχιλλέα. Είναι η παλαιότερη από τις επτά σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή και μέρος της τριλογίας Αίας – Τεύκρος – Ευρυσάκης[*]. Θεωρείται ότι παρουσιάστηκε προς το τέλος της δεκαετίας του 440π.Χ και ότι ήταν από τα πιο δημοφιλή έργα του συγγραφέα, παρόλο που κατακρίθηκε ότι δε σέβεται την ενότητα της δράσης και του χώρου.

    (*) Ευρύς+σάκος = μεγάλη Ασπίδα

    ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ:Αορτήρ[9] : = τελαμώνας για ξίφος, εξάρτυση, ιμάντας για τήν αναρτηση του ξίφους (από το Ομηρικό «άορ»= ξίφος), απ΄ όπου και η αορτή (Ιατρ. Ορολ. αρτηρία). Στην στρατιωτική ορολογία απαντούσε μέχρι πρόσφατα ως «αορτήρ» ή «αορτήρας» για το τυφέκιο ή την αραβίδα.

    		  

    Τρόπαιον

    ΕΙΚΟΝΑ 1

    Εμβολα

    ΕΙΚΟΝΑ 2

     

    Trophy

    ΕΙΚΟΝΑ 3

    ΤΡΟΠΑΙΟΝ

    εικονα 4
    τρόπαιο(ν) (το)

    Καί μεσαιωνικό, νεώτερο και δημώδες. Στην αρχαία Ιωνική και αττική διάλεκτο «τροπαίον» (Αρκάδ.120,22. AB 678,201) πρόχειρο μνημεϊον που άνεγειρουν οι νικητές στοπεδίο της μάχης για την «τροπή» (υποχώρηση) τών εχθρών. Ένας κορμός δέντρου στήνονταν σε κάποιο ψηλό σημείο. Πάνω σε αυτόν κρεμούσαν ασπίδες, θώρακες, κράνη των ηττημένων. Αυτά στις εμφύλιες συμπλοκές. (βλ. Εικόνα 1). Μετά τις νίκες κατά των βάρβαρων, τα τρόπαια ήταν από πέτρα για να διαρκούν περισσότερο. Για τις νίκες σε ναυμαχίες τα τρόπαια στολίζονταν με τα ακρωτήρια ή έμβολα (ρώστρα < Λατ. Rostrum) των εχθρικών πλοίων (βλ. Εικόνα 2).
    Στα «Αγγλικά» Trophy ονομάζεται το κύπελο που δίνεται ως βραβείο (βλ. Εικόνα 3).

    Αισχύλου Έπτά επι Θήβαις 956

    έστακι δ' Ατας τροπαίον έν πύλαις,

    θύσειν τροπαία, αύτ.277

    Σοφοκλέους .Τρωάδες .75Ι,
    Εύριπιδου.Ήρακλής . 786

    νικώμεν εχθρούς και τροπαία ιδρύεται,

    Άριστοφάνης.Ίππής Ι334
    Θεσμ.697,

    άξια . . τοΰ Μαραθώνι τροπαίου,

    Ξενοφώντος Ελληνικά 7, 5,26

    τροπαίον ως νενικηκότες έστήσαντο

    Αναφορά σε τρόπαια κάνουν επίσης οι : Ίσοκράτης, Λουκιανός, Ήρόδοτος, Σοφοκλής, Εύριπίδης, Θουκιδίδης, Πλάτων κ.α.

    Παράβαλε και το Σχολικό: «Ουκ εα με καθεύδειν το του Μιλτιάδου τρόπαιον.»

    Εδώ με τήν μεταφορική εννοια τρόπαιον=νίκη. Δε με αφήνει να κοιμηθώ (να ησυχάσω) η νίκη του Μιλτιάδη. Είναι η περίφημη φράση που έλεγε ο Θεμιστοκλής μετά τη νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα. Άλλοι την αποδίδουν στη φιλοδοξία και στη ζήλεια του Θεμιστοκλή, και άλλοι στην ανησυχία και στον φόβο του ότι οι βάρβαροι θα ξαναχτυπούσαν σύντομα την Ελλάδα, όπως το διορατικό του δαιμόνιο διέβλεπε.

    Στη Νεώτερη Ελληνική γλώσσα «τρόπαιο» ονομάζεται κάθε μνημείο που ανεγείρεται σαν σύμβολο νίκης.

    		  
         
     

    Μέρος Δεύτερο

    		 
     

     

    		  
      Η ασπίδα κατά τήν Αρχαιότητα  

    Η σύνταξη αυτού του κεφαλαίου αργεί ακόμα. Είναι κάτι σαν τις συντάξεις που δινει το ΙΚΑ. Η δικιά μου έκανε 18 μήνες.

    Το όπλον ή ασπίς

    Η ασπίς το αντιστοιχο του Ρωμαικου Clipeus

    Η πέλτη

    Το γέρρον

    		  
      Η ασπίδα κατά τους Ρωμαϊκούς Χρόνους  
     

    Scutum

    		  

    ΣΚΟΥΤΑ

    ΕΙΚΟΝΑ 1

    Ασπίς Κεκαμένη

    ΕΙΚΟΝΑ 2

    eikona 2

    ΕΙΚΟΝΑ 3

    H ασπίδα της Δημοκρατικής Περιόδου

    Η Ιστορικός Πολύβιος περιέγραψε το αρχικό Scutum στην Ιστορία του.
    Ο Ιούλιος Καίσαρ στο "Περι του Γαλλατικού πολέμου" περιγράφει πως οι λεγεωνάριοι κατασκεύασαν "ασπίδες από φλοιό ή αλληλοσυνδεόμενες λυγαριές, τις οποίες είχαν βιαστικά καλυψει με δέρματα ζώων", σε αντικατάσταση των ξύλινων scuta.

    Η αυτοκρατορική ασπίδα

    Η οβάλ ασπίδα σταδιακά αντικαταστάθηκε με τη ορθογώνια ασπίδα[εικ1]. Κυρτές, ορθογώνιες scuta κατασκευάστηκαν κατά ένα μεγάλο μέρος με ταινίες επικάλυψης και καμπύλη ξυλεία. Ενδεχομένως διαμορφωμένες με ατμό σε μια καμπύλη μορφή[ΕΙΚ 2,3](με τον ίδιο τρόπο που γίνεται μιά σύγχρονη καρέκλα από κόντρα πλακέ ). Αυτό σήμαινε η ασπίδα ήταν δυνατή και ακόμα αρκετά ελαφριά για να μεταφέρεται σε μεγάλες αποστάσεις. Το καλύτερο δειγμα, από το Dura-Europos στη Συρία, ήταν 1,06 m (42 in) στο ύψος. Το καμπύλο σχήμα της ασπίδας του επέτρεπε να απορροφήσει τα βαριά χτυπήματα, από τα πλάγια και τα χτυπήματα του εχθρού. Ο ομφαλός στο κέντρο της ασπίδας (το umbo), κατασκευασμένος είτε από κράμα χαλκού (ορείχαλκο ή χαλκό) ή σιδήρο. Ο αντυξ της ασπίδας ήταν επίσης απο ορείχαλκο, για την ενίσχυση και την προστασία απο επιθετικά κτυπήματα ξιφους .

    Η Scuta της πρώιμης αυτοκρατορίας είναι γενικά απεικονίζονται με κόκκινο χρώμα, αν και υπάρχουν αμυδρές ενδείξεις ότι όλες οι scuta ήταν βαμμένες κόκκινες. Μία θαυμάσια καλοδιατηρημένη ορθογώνια ασπίδα που βρέθηκε στην Dura-Europos ήταν χρώματος κόκκινου και ζωγραφισμένη με γεωμετρικά μοτίβα, φτερωτές μορφές και μοτίβα των ζώων. Υπάρχουν επίσης ελάχιστα στοιχεία για τα σχέδια πυ ήταν ζωγραφισμένα στη scuta. Οι απεικονίσεις από την στήλη του Τραϊανού δείχνουν ότι αετός (aquila) και ο κεραυνός (fulgor) ήταν τα συχότερα μοτίβα που χρησιμοποιήθηκαν.

    		  
     

    Χελώνη

    Οι Ρωμαίοι στρατιώτες όταν βάδιζαν σε πορεία τοποθετούyσαν τις ασπίδες στην πλάτη

    		 
     

    Gladiator

    		  

    Μορμύλλων

    Μορμύλων με ελαφρια Σκούτα χωρίς άντυγα γιατί μονομαχούσε με Δικτυοβόλο που δεν είχε σπαθί (Gladium) για κατακόρυφα κτυπήματα αλλά μια διατρητική τριαινα. [7]

    Κατά την Ρωμαϊκή Εποχή, στις αρενες των Αμφιθεάτρων (Circus) γινόντουσαν συχνά μονομαχίες. Ο μονομάχος ονομάζονταν Gladiator. Οι μονομάχοι έφεραν ασπίδες. Οι κατηγορίες μονομάχων ήταν πολλές και ο οπλισμός τους ανάλογος. Οι Ρωμαίοι ήθελαν «άρτον και θεάματα»[2]. Η ποικιλία ήταν το βασικό χαρακτηριστικό ποιότητας για μια τετοια παράσταση.

    Αναφέρω ενδεικτικά μερικές κατηγορίες μονομάχων:

    • Δικτυοβόλος
    • Θράξ
    • Σεκούτορ
    • Μορμύλλων (πρβλ. «μουρμούρα» ειδος ψαριού)
    • Οπλομάχος
    • Προβοκάτωρ

    [1] Απ΄οπου και το σημερινό Τσίρκο. Οι μονομαχίες με ζωα και η καταβρόχθιση χριστιανών απο θηρία ήταν συνήθη θεάματα του τσίρκου.

    [2] panem et circenses

    		  
    parmula

    Στήν εικονα ο Οπλομάχος έχει καταβάλλει τον provocator[1]. Η parmula του provocator κείτεται στο έδαφος. Η parmula[2] ηταν μια μικρη στρογγυλη ή επιμήκης ασπιδα. Την χρησιμοποιουσαν οι μονομάχοι για να αποκρούουν τά χρυπήματα του ξίφους του αντιπάλου τους. Δεν παρείχε προστασία του σώματος απο νύσοντα[3] κτυπήματα όπως οι συνειθισμένες ασπίδες. Ο χειρισμός της απαιτούσε γρήγορα ανατανακλαστικά και επιδέξιες αποκρούσεις.

    [1] Provocator: Ο παροκαλούμενος από το Λατινικό ρήμα prοvoco = προκαλώ. και σήμερα χρησιμοποιειται η λέξη προβοκάτορας και προβοκάτσια.

    [2] Υποκοριστικό του parma πρβλ. κ. Ονομα Παρμενίδης. Παρμενιων.

    [3] Νύσσον οργανον: Αυτο που ανοιγει τρυπες οπως το ακοντιο, το βάλος ή η μύτη του ξίφους. πρβλ. Υπαινυγμος.

    		 
     

    Clipeus

    		  

    clipeus oval

    ΕΙΚΟΝΑ 1 - ΟΩΕΙΔΕΣ CLIPEUS

    Clipeus - portrait

    ΕΙΚΟΝΑ 2 - CLIPEUS-ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΣΕ ΣΑΡΚΟΦΑΓΟ

    clipeus vitrutis

    ΕΙΚΟΝΑ 3 - Clipeus virtutis

    Στο στρατιωτικό λεξιλογιο της Ρωμαικής αρχαιότητας, το clipeus (η αρχαία ελληνική: ἀσπίς) ήταν μια μεγάλη ασπίδα που φοριούνται από τους Ρωμαίους. Ήταν ωοειδής[EIK 1] ή κυκλική στο σχήμα και στη μέση είχε ένα ομφαλό από σίδερο, χαλκό ή κασσίτερο. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο ομφαλός είχε ένα αιχμηρό άκρο.

    Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος περιγράφει επίσης τη συνήθεια να ζωγραφίζεται μια προτομή-πορτρέτο ενός προγόνου πάνω σε clipeus, και να το κρεμούν σε κάποιο ναό ή άλλο δημόσιο χώρο. Αυτό το ανάγλυφο και στρογγυλό μετάλλιο εμpαινε και σε σαρκοφάγους[ΕΙΚ 2] και σε άλλες καλλιτεχνικές διακοσμήσεις και είναι γνωστό ως «πορτρέτα clipeus».

    Η ασπίδα των λεγεωνάριων, τύπου scutum ( κυρτή ασπίδα ορθογώνια) εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια του 3ου αι. Όλα τα στρατεύματα υιοθέτησαν τη βοηθητική ωοειδή ή στρογγυλή ασπίδα, το clipeus[ΕΙΚ 1]. Απο ασπιδες που που βρέθηκαν στο Dura και Nydam, διαπιστώνουμε πως κατασκευαζονταν απο κάθετες σανίδες κολλημένες, και καλυμένες εσωτερικά και εξωτερικά με βαμμένο δέρμα. Ειχαν επίσης αντυγα ελαφρύτερο από τον άντυγα από κράμα χαλκού που χρησιμοποιείται σε παλαιότερες ρωμαϊκές ασπίδες

    Το «Clipeus virtutis» [ΕΙΚ 3] (ασπίδα της ανδρείας) ηταν, στην αρχαία Ρώμη, βραβείο που απονεμανε σε ένα στρατιώτη που είχε σώσει τη ζωή του ενός συντρόφου του στη μάχη.

    Κάθε Ρωμαίος στρατιώτης είχε επίσης το όνομα του και την μονάδα του, χαραγμένο επάνω ασπίδα του, προκειμένου να μπορεί να βρει εύκολα το δικό του, όταν δόθηκε η εντολή να κατάθεση των όπλων (Veget. ii. 17), και μερικές φορές το όνομα του Διοικητου του υπό τον οποίο αγωνισθηκε.

    		  
      Η ασπίδα κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους  
    ΚΛΙΒΝΑΡΙΟΣ

    Οι ασπίδες του πεζικού είχαν πολλά και διάφορα σχήματα, ανάλογα με τους οπλίτες που τις χρησιμοποιούσαν. Η ασπίδα των ανδρών του βαρέος πεζικού, η σκούτα, είχε συνήθως ωοειδές σχήμα και μήκος 90-120 εκατοστών.
    Αλλοι οπλίτες κρατούσαν στρογγυλές ασπίδες με διάμετρο 76 περίπου εκατοστών, οι οποίες ήταν σε χρήση και από τους ιππείς.
    Οι άνδρες του ελαφρού πεζικού είχαν μόνο μία μικρή στρογγυλή ασπίδα, την πέλτη, με διάμετρο 30 περίπου εκατοστών. Την ίδια ασπίδα έφεραν -σύμφωνα με τις στρατιωτικές πραγματείες - πολλοί άνδρες του βαρέος ιππικού, κυρίως οι τοξότες. Βλ. εικόνα αριστερά βανδοφόρος, κλιβανάριος[11]

    		  

    Η σκούτα εδωσε το όνομα σε μια κατηγορία στρατιωτών του Βυζαντίου, τους "σκουτάτους" (scutatus). Η εικόνα ( Χρ. Γιαννόπουλος©   [12]) ειναι μια φανταστική απεικόνιση σκουτάτου με κυρτή ασπίδα. Αυτη η τεχνική δημιουργει μια καμπυλότητα στήν ασπίδα που προστατευει κάπως τον σκουτάτο απο πλευρικές επιθέσεις. Η ασπίδα λέγονταν κεκαμμένη (απο το κάμπτω) ή κεκαυμένη (καμένη, επειδή καμπυλώθηκε με υπερθέρμανση, με ατμό). Το επώνυμο Κεκαυμένος (συγγραφέας του «Στρατηγικού»), αν δεν ειναι τοπωνυμικό, ίσως παράγεται απο κάποιον με τέτοια ασπίδα. Το μέγεθός της εμφανιζεται μάλλον υπερβολικό. Θα δημιουργούσε πρόβλημα και στήν χρήση λόγω βάρους και στήν μεταφορά λογω διαστάσεων

    Η αξία της κεκαμένης ασπίδας είχε ήδη αναγνωρισθεί από τους Ρωμαϊκούς χρόνους.

    		  

    εξκουβιτωρ

    ΕΞΚΟΥΒΙΤΩΡ

    		 ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ ΚΙ ΟΛΑ ΤΑ ΚΑΚΑ ΣΚΟΡΠΑΑπο την γέννεση του Ανατολικου κράτους ο Μ. Κωνσταντίνος καθιέρωσε το μονόγραμα του Χριστού, ως εμβλημα του κράτους. Γιατι είδε λέει ένα όραμα με το σημείο του σταυρού, και την περιβόητη επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ». Κατω απο τήν επιγραφή υπήρχαν και οι λατινικοί υπότιτλοι «In hoc signo vinces» για να μπορέσει να καταλάβει ο μακαρίτης που ήταν παντελώς ανελλήνιστος, ως ρωμαίος στρατιωτικος και Σέρβος (Γεννήθηκε στην Νίκαια ή Ναισσό, τη σημερινή Niš της Σερβίας). Η πιθανότητα να ήξερε ελληνικά τότε ο Κωνσταντίνος είναι τόση όση και η πιθανότητα να ξέρει ο Μπάρμπα-Γιώργος Κινέζικα. Ας μην ξεχνάμε το λατινικό ρητό «græcum est, non legitur» (ελληνικά είναι δέν διαβάζονται). Απο την εικόνα του Βυζαντινού εξκουβίτορα βλέπουμε πως το να βάλεις σε μια προϋπάρχουσα ασπίδα το μονόγραμα του Ιησού ήταν κάτι απλό γιατί υπήρχαν λάμες, αστεροειδώς τοποθετημένες για να συγκρατούν τα δέρματα στο ξύλο. Αν μαλιστα θεωρήσουμε οτι το μονόγραμμα του Ιησου περιείχε τα γράμματα ιώτα και χι (Ιησούς Χριστός) και οχι Χι και Ρω, τότε η ασπίδα ήταν έτοιμη εκ των προτέρων.  

    Η βυζαντινή ασπίδα ειναι η συνεχεια της ρωμαϊκής, της σκούτας. Τροφοδότησε το βυζαντινό λεξιλόγιο με ένα σωρό παράγωγες λέξεις:

    σκούτα, (η), η Λατινική scuta ή scutra. Ασπίδα
    Heron Jun. 191, 13.

    σκουταράτος = σκουτάτος. (πβ. κονταράτος) ασπιδοφόρος

    σκουτάριον (το) = απο το σκούτον.

    σκουτάριν (το) από το σκουτάριον,-ίου,

    σκουτάριος -ίου, (ο) ασπιδοφόρος,
    από το Λατ. s c u t a r i u s.

    σκουτάτος -άτου, απο το λατινικό scutatus— άσπιδιώτης, οπλίτης.

    σκουτέλλιον, ή σκουτέλι (το): -ίου, (το) απο το λατινικο s c u t e 1 1 a, πιατέλλα , δίσκος σεβιρίσματος (λογω της ομοιότητάς του με ανεστραμένη ασπίδα) βλ. περιδρομος

    σκουτιά (τα): τα χονδρά ρουχα που φορούν οι χωρικοί.

    σαμαροσκούτι (το) : το χονδρό τσόχινο κάλυμα του υποζυγίου πάνω στο οποιο τοποθετείται η σέλλα ή το σαμάρι

    σκουτέριος = σκουτάριος.

    σκουτεύω, -ευσα, (σκούτον) = υπερασπίζω.

    σκούτλα, (η), scutula = μικρή ασπίδα

    scutum = ασπίς, θυρεός, shield.

    σκουτουλάτοι, και σκουτλάτοι, από το λατινικό
    s c u t u l a t u s, ανθρωποι της περιπετειεας, τυχοδιώκτες.

    Σκούταρι : Τοπωνύμιο, Περιοχή της Κωνσταντινούπολης ή αρχαία Χρυσόπολις (Ο οικιστής της πόλης ήταν ο Χρύσος, γιος του Αγαμέμνονα και της Χρυσηίδας).Ισως να προληθε απο Συνοικία του Σκουτάριου > Σκουτάρι. Ο Βιλλεαρδουίνος, το 1203, την ονομασε «Escutaire».

    Η λέξη «ασπίδα», με την εννοια του αγχέμαχου όπλου, είχε εξαφανισθεί απο το βυζαντινό λεξιλόγιο όπως μαρτυρεί και το σχετικό λήμμα του Λεξικού του Ε. Κριαρά:

    ασπίς (I) η· ασπίδα· ’σπίδα· ’σπίθα. * 1) Eίδος φαρμακερού φιδιού: o (Σουμμ., Παστ. φίδ. A´ [316]). * 2) (Πιθ.) μυθικός δράκος: o (Mανασσ., Ποίημ. ηθ. 155). [αρχ. ουσ. ασπίς. O τ. ασπίδα στο Somav. και σήμ. ιδιωμ.]
    Εμμ. Κριαρά - Λεξικό Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας

    Χρησιμοποιώνταν ο όρος σκούτα ή σκουτάρι.

    		  
      Η ασπίδα κατά τον μεσαίωνα  
      Μεσαιωνική Ασπίδα  

    Αντίγραφο μεσαιωνικής ασπίδας που χρησιμοποιείται από το μεγάλο άρχοντα και πολεμιστή Κάρολο 5 στη Μεσαιωνική εποχή. 31 Χ 18 inches με ευρύ ορειχάλκινο άντυγα.

    Οι ασπίδες το μεσαίωνα ήταν στην πλειονότητά τους αμυγδαλόσχημες ή θυρεοειδείς(*).

    οπλοποιειον

    Την κατασκευή αναλάμβανε ειδικός οπλοποιός, έμπειρος και ικανός τεχνίτης που, εκτός απο την ασπίδα, δημιουργούσε και την πανοπλία, μια αρκετά σύνθετη και περίπλοκη κατασκευή.

     

     

    *Με σχήμα θύρας. Υπάρχει και ο αντίστοιχος θυρεοειδής αδένας.

    		  

    Στο μεσαίωνα κατασκευάζονταν ειδικές ασπίδες για το κονταροκτύπημα. Βλέπε την υποδοχή του κονταριού στο δεξιό πάνω μέρος της ασπίδας. Δεδομένου ότι οι ασπίδες κακοπάθαιναν στις συγκρούσεις του κονταροκτυπηματος, είναι απορίας άξιον γιατί είχαν τέτοια διακόσμηση. Αρα η παρούσα ασπίδα (Φλαμανδική του 15ου αιώνα) είναι «ασπίδα παρελάσεως» (κν φιγούρας) ή ασπίδα-βραβείο για το νικητή σε κονταροκτύπημα. Το σχήμα της προδιδει οτι ηταν καλλιτεχνική μίμηση της ασπίδας της γκιόστρας (κονταροκτυπήματος). Περισσότερα για το κονταροκτύπημα δες το λήμμα «κονταροκτύπημα» στο Βυζαντινό λεξικό μου.

    βλ. επισης περιοδικο ΙΣΤΟΡΙΑ Τ. 66 σ. 96 ΚΟΝΤΑΡΟΜΑΧΙΕΣ
    ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ Τ. 513 Σ. 75 ΑΜΑΝΤΑΣ ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΚΙΟΣΤΡΑΣ
    ΙΔΙΟ Τ. 513 ΔΙΟΝΥΣΗ ΦΛΕΒΟΤΟΜΟΥ Η ΓΚΙΟΣΤΡΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

    432 Η ΖΩΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ - LAGNEY & DANN - ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ - 1997

    		  
    Εικόνες
    Οι εικονες αυτές εμφανίζονται με επίσκεψη των οικείων όρων στην ηλεκτρονική μορφή της σελίδας.

    Πόρπαξ

    Πόρπαξ

    Οχανον

    Οχανον

    Υπασπιστής

    «Υπασπιστής» στα Αρχ. Ελληνικά σήμαινε:
    ο ασπιδοφόρος, βοηθός του στρατηγού, του οποίου έφερε την ασπίδα. Στον Μακεδονικό στρατό, «υπασπιστές» ονομάζονταν οι πεζοί ασπιδοφόροι σωματοφύλακες, που αποτελούσαν ξεχωριστό σώμα, που απολάμβανε ιδιαίτερες τιμές.

    661- Ιστορικά Θεματα τ.100 σ.17

    Στον σημερινό στρατό ο «Υπασπιστής» είναι θέση, ιδιότητα (είναι ο γραμματέας του επί κεφαλής της μονάδας). Κατά παράδοξον τρόπο υπάρχει ο βαθμός του ανθυπασπιστή. (αντικαταστάτη του υπαπιστή ... που ομως δεν υπαρχει ως βαθμός)

    Αντυξ

    Αντυξ
    Ρωμαικός Στρατός σε πορεία
    Αυτός ο πίνακας απεικονίζει έναν στοίχο οπό 8 λεγεωνάριους σε διάταξη πορείας. Φορούν pænulæ. τους τυπικούς βαριούς μανδύες της λεγεώνας. Οι καμπύλες ορθογώνιες και οβάλ ασπίδες τους προστατεύονται από δερμάτινα καλύμματα. Τις κουβαλούν με ένα σύστημα σαγής. Tο σύστημα αυτό παραμένει υποθετικό, καθώς δεν υπάρχουν ευρήματα που να πιστοποιούν την ύπαρξη του στη ρωμαϊκή περίοδο. Τα κράνη των λεγεωνάριων, που εδώ είναι μια μείξη τριών τύπων (μοντεφορτινό, Coolus και αυτοκρατορικό γαλατικό) κρέμονται από το στήθος τους, poy παρουσιάζεται σε ευρήματα τόσο των επαρχιών όσο και της Ρώμης. Κρατούν πό το γνωστό, σχήματος ·Τ·, ραβδί που φέρουν οι λεγεωνάριοι, απ' όπου κρέμεται η ατομική σκευή του κάθε άνδρα, που περιλαμβάνει έναν δερμάτινο σάκο και έναν άλλο από δίχτυ (για τα ατομικά είδη και τις προμήθειες) καθώς και τσουκάλι, τηγάνι και υδροδοχείο. Οι σκηνές τους και τα βαρύτερα στοιχεία του εξοπλισμού τους. όπως ήταν ία εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή οχυρών -τσεκούρι, αξίνα. χορτοκόπτης - μεταφέρονται από τα μουλάρια που συνοδεύουν τη λεγεώνα (βλ. το φόντο), αλλά σε περιόδους εκστρατείας οι στρατιώτες συχνά κουβαλούσαν όλα τα είδη τους εκτός από τα πλέον βαριά, όπως τις μυλόπετρες που χρησιμοποιούσαν για να αλέθουν το σιτάρι. Ο στρατηγός Μάριος είναι γνωστός για την προσπάθεια του να περιορίσει δραστικά το μέγεθος της οκευοφό-ρου που συνόδευε τις λεγεώνες, κάτι που πέτυχε αναγκάζοντας τους λεγεωνάριους να κουβαλούν όλο τον ατομικό εξοπλισμό τους. Από εκεί προέρχεται το παρατσούκλι των λεγεωνάριων -τα μουλάρια του Μάριου- (Φροντίνος. "Στρατηγήματα·, 4.1.7). Οι ημιονηγοί είναι στρατιωτικοί σκλάβοι (caftws).
    		 

    Πελταστής από τη Θράκη

    Θράκας Πελταστής

    Κρατάει ακόντιο με το δεξί που προκειται να το εκσφενδονήσει. Η πέλτη έχει σχήμα νεφροειδές που του παρέχει κάποια κάλυψη και παραλληλα την ευκαιρία να ακοντίζει μέσα από το κύρτωμα της πέλτης. Στο αριστερό του χέρι, μαζί με την αντιλαβή, κρατάει ένα δευτερο ακόντιο.

    Η Ρωμαϊκή Χελώνη

    heloni
    Με την παράταξη τυπου «χελώνη», οι Ρωμαίοι στρατιώτες ηταν κυριολεκτικά «υπό τα όπλα»
    (ασπίδες).

    Σχήματα ασπίδων -Οκτώσχημη


    8 shape shield

    Το ανομά της το πήρε από το σχήμα της που πράγματι έμοιαζε με ένα τεράστιο οκτώ* και είχε ύψος όσο σχεδόν του πολεμιστή που την κρατούσε. Η κυρτότητά της ήταν μεγαλύτερη με αποτέλεσμα το αντίπαλο ξίφος ή βέλος να μην φτάνει εύκολα τον πολεμιστή. Στην μέση της περίπου έφερε μία στένωση που επέτρεπε ευκολότερα την χρήση του ξίφους ή του ακοντίου όταν οι οπλίτες παρατάσσονταν ο ένας δίπλα στόν άλλο.

    [*] Προφανώς το όνομα το έδωσαν οι σύγχρονοι μελετητές γιατί το 8 σαν σχήμα εισήχθη πολύ πρόσφατα μαζί με τους λοιπούς αράβικους αριθμούς

     

    Χρήση οκτώσχημης

    Η βασική της όμως καινοτομία ήταν η ξύλινη οξεία ράχη που υπήρχε καθ’ όλο το ύψος της και που της έδινε την δυνατότητα κατά την διάρκεια της πολεμικής σύρραξης και ιδιαίτερα κατά το στάδιο του ωθισμού να διασπά την ενότητα των ασπίδων του εχθρού και να εισχωρεί στις γραμμές του. Πιθανότατα άνδρες ειδικών σωματικών δυνατοτήτων να είχαν την αποστολή αυτής της διάσπασης των εχθρικών γραμμών μέσω των ασπίδων τους.

    Κατασκευαστικά: Ήταν φτιαγμένη από έναν χιαστό ξύλινο σκελετό με υπόστρωμα από πλεκτά κλαδιά λυγαριάς, που επικαλύπτονταν από δέρμα βοδιού και για την συγκράτησή της έφερε υποτυπώδη δερμάτινο πόρπακα και αντιλαβή. Το σχήμα επετρεπε την προβολή του δορατος υπο ιδανικες συνθήκες καλυψης. Μειονέκτημα αποτελούσε το γεγονός ότι τα κενά που άφηνε λόγω του σχήματός της επέτρεπαν το πέρασμα πληγμάτων εκ μέρους του εχθρού κατά του πολεμιστή που την κρατούσε.

    ΠΗΓΗ:ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΚΟΡΎΒΑΝΤΕΣ»
    ΟΙ ΑΣΠΙΔΕΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

     

    Σχήματα ασπίδων - Αμυγδαλόσχημη

    αμυγδαλόσχημη

    Δεν εχουν βρεθεί αληθοφανείς απεικονίσεις για την χρήση μιας τέτοιας ασπίδας.
    Καταφέυγω σε εικασίες:
    1) Μια τόσο μυτερή ασπίδα θα μπορούσε να κτυπήσει άσχημα ή ακομα και θανάσιμα τον αντίπαλο. Γίνεται δηλαδή χρήση της ασπίδας ως επιθετικό όπλο, όπως με τις ασπίδες με μυτερό επομφάλιο.
    2) Η μύτη θα μπορουσε να διεκολύνει τήν καάθετη στερέωση της ασπιδας μέσα στο έδαφος, όταν ο ασπιδοφορος χρειάζεται ένα τείχος προστασίας που να του αφίνει ελεύθερα τα χέρια (πχ. για να τοξεύσει)

    Σχήματα ασπίδων - Θυρεοειδής

    Θυρα

    Την ονομαζουν έτσι γιατί εχει το σχήμα μιας ανεστραμενης θύρας (πορτας, πύλης).

    Η λεξη θυρεός σήμαινε στην αρχή την πετρα που τοποθετούσαν πίσω από την πόρτα για να κλείνει.

    Προφανώς θα ονομάζοταν θυρεός λίθος. Αργότερα Od. II. θυρεος σημαινε μια ασπίδα σε σχημα πορτας σε εντιθεση με την άσπίδα που ηταν στρογγυλή (ομοια διαφορά υπήρχε μεταξύ του Ρωμαϊκού scutum και του clipeus). Ο Ηρόδοτος χρησιμοποιει την λέξη «θυρεός» για να δηλώσει την θύρα. Ο Παυσανίας, ο Στραβων, ο Πολύβιος, ο Πλούταρχος και ο Αρριανός χρησιμοποιούν την λέξη «θυρεός» για να δηλώσουν τήν ασπίδα.

    Μικρή μεσαιωνική ασπίδα απώθησης και επίθεσης

    Ο χειρισμός της απαιτούσε γρήγορα ανατανακλαστικά και επιδέξιες αποκρούσεις. Τέτοιες ασπίδες πρωτοεμφανίσθηκαν στα Ρωμαϊκα αμφιθέατρα, χρησιμοποιούμενες απο μονομάχους.

    Ο Θυρεός γίνεται οικόσημο

    Στη μάχη τα πρόσωπα των ιπποτών ήταν κρυμμένα πίσω από το κράνος, έτσι αναγνωρίζονταν μεταξύ τους από ένα οικόσημο, έμβλημα ή επίσημον που έλεγαν οι Αρχαίοι Ελληνες, που ζωγράφιζαν ή επικολούσαν πάνω στην ασπίδα τους. Ηταν πιο περίπλοκο, πιο καλλιτεχνικό και κυρίως πιο ατομικό. Τον 13ο αιώνα, τέτοια εμβλήματα δεν είχαν μόνο οι πολεμιστές αλλά και ισχυρές φεουδαρχικές οικογένειες. Η ζωγραφιά ήταν κάτι σαν σήμα κατεθέν που ταυτοποιύσε τον ιππότη ή την φάρα του, και αργότερα έμπαινε και σε άλλες οικογενειακές διακοσμήσεις πχ: Γλυπτό Υπέρθυρο πύλης, διακοσμητικό σε βιβλία, υδατογράφημα, εγχάρακτο σε δακυλιόλιθους-σφραγίδες, στα πανιά των πλοίων κλπ. Η Εραλδική (ή οικοσημολογια) δημιούργησε κανόνες και επεξήγησε συμβολισμούς για το οικόσημο που πλέον δεν περιλάμβανε μόνο την ασπίδα αλλά και ένα σωρό άλλα εξαρτήματα. Για την οικοσημολογία υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία, αλλα η παραπέρα ανάπτυξη για τα οικόσημα εκφεύγει απο την σκοπούμενη εμβέλεια αυτής της μελέτης.

    Στα αγγλικά ονομάζεται Coat of arms (κάλυμα όπλων) που σδημαίνει οτι τα στολιδια ήταν ζωγραφισμενα πάνω στο επικάλυμα της ασπίδας ή στον μανδύα του Ιππότη.

    Αντιμετώπιση του εχθρού

    ΕΙΚΟΝΑ 1

    ΕΙΚΟΝΑ 2

    Το ακόντιο εκτοξεύονταν πάνω απο τήν ασπίδα [Εικ. 1]. Το κτύπημα με το δόρυ μπορει να γινονταν με τον ιδιο τροπο. Κατα την απώθηση ομως οι οπλιτες προβαλλαν τα δόρατά τους ανάμεσα από τις ασπίδες, στο υψος της μέσης τους, με σκοπό να διασπάσουν την αντίστοιχη παράταξη του αντιπάλου [Εικ. 2].

     

    		  

    Το κάλυμα της Ασπιδας

    Οι Αρχαιοι Ελληνες εκάλυπταν την ασπίδα εκτός μάχης. Την προσπατευαν ετσι απο την βροχή και την σκουριά αλλά την έκαναν λιγότερο ορατή, έτσι που να μην προδίδει την θέση τους γυαλίζοντας.

    ἐθεώρει οὖν ὁ Κῦρος πρῶτον μὲν τοὺς βαρβάρους: οἱ δὲ παρήλαυνον τεταγμένοι κατὰ ἴλας καὶ κατὰ τάξεις: εἶτα δὲ τοὺς Ἕλληνας, παρελαύνων ἐφ᾽ ἅρματος καὶ ἡ Κίλισσα ἐφ᾽ ἁρμαμάξης. εἶχον δὲ πάντες κράνη χαλκᾶ καὶ χιτῶνας φοινικοῦς καὶ κνημῖδας καὶ τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμμένας.

    Η φράση του Ξενοφώντα «ασπιδας εκκεκαλυμένας» σημαινει:
    «ασπίδες, ξεσκέπαστες, έτοιμες για μάχη» προκειμένου να δοθεί αληθοφάνεια και μεγαλοπρέπεια στήν παρέλαση.

     

    ΟΠΛΙΤΗΣ ΤΗΝ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΗΝ ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ
    		 

    Μακεδονική Φάλαγγα

    Καλλιτεχνική αναπαράσταση ανάπτυξης της Μακεδονικής Φάλαγγας.
    Ασπίδες χαλκαί κυκλοτερείς, διακοσμημένες με διάφορα επίσημα.

    Zvesda / Ιστορικά Θέματα τ. 88 σ.21

    		  

    ΑΣΠΙΔΑ ΙΣΠΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ - (Congigstadores ΑΜΕΡΙΚΗ )

    Ασπιδα Ισπανικου Τύπου Ασπίδα μικρού μεγέθους από σίδηρο. Ανήκει σε τύπο που χρησιμοποιούσαν οι Ευρωπαίοι άποικοι στην Αμερική. Περί τα μέσα του 16ου αι.
    (Wallace collection, Osprey Publishing).
    		 

    Τρόπαιον

    Πρόχειρο μνημείο που έστηναν οι νικητές στο πεδίο της μάχης σε ανάμνηση της τροπής (φυγής) των αντιπάλων. Ένας κορμός δέντρου στήνονταν σε κάποιο ψηλό σημείο. Πάνω σε αυτόν κρεμούσαν ασπίδες , θώρακες, κράνη των ηττημένων. Αυτά στις εμφύλιες συμπλοκές. Μετά τις νίκες κατά των βάρβαρων, τα τρόπαια ήταν από πέτρα για να διαρκούν περισσότερο. Για τις νίκες σε ναυμαχίες τα τρόπαια στολίζονταν με τα ακρωτήρια ή έμβολα (ρώστρα < Λατ. Rostrum) των εχθρικών πλοίων.

    Ετυμολογία του "τρόπαιον"

    Ετυμολογια του "τρόπαιον"
    		 
    Μια ΑΣΠΙΔΑ αλλιώτικη απ΄ τις άλλες  
    Η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ήταν πολιτικοστρατιωτικό σκάνδαλο που ξέσπασε στην Ελλάδα στα μέσα Μαΐου του 1965 και ήταν η αφορμή για την αποστασία του 1965. Ο ΑΣΠΙΔΑ («Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατίαν, Αξιοκρατίαν») ήταν υποτίθεται μυστική οργάνωση αξιωματικών εντός του στρατεύματος υπό την καθοδήγηση του Ανδρέα Παπανδρέου, γιου του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. Ουδέποτε προέκυψαν ιδιαίτερα επιβαρυντικά στοιχεία για την υποτιθέμενη ομάδα αυτήν, η αποκάλυψη όμως αυτή τροφοδότησε τις εφημερίδες και τους εχθρούς του Γ. Παπανδρέου και οδήγησε τελικά σε πολιτειακή κρίση. Περισσότερα  
    Βιβλιογραφία  
    1 Historic Medieval Shields and Knights Shield Replicas  
    2 356, Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΑΥΡΙΚΙΟΥ - ΟΠΛΙΣΜΟΣ,ΤΑΚΤΙΚΕΣ, ΟΡΓΑΝΩΣΗ PDF, Γ. ΚΑΡΔΑΡΑΣ, ΠΑΝΤΖΕΡ, 2004.  
    3 196, ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, ΧΟΦΜΑΝΝ, ΑΓΝΩΣΤΟΣ, 1974.  
    4 Εμμ. Ροϊδη,Άπαντα, «Ανέκδοτοι σκέψεις» , Ε΄. Ερμής, 1978. 368.  
    5 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΚΟΡΎΒΑΝΤΕΣ» ΟΙ ΑΣΠΙΔΕΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ  
    6 ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΧΩΝΙΑΤΟΥ ΚΥΡ ΝΙΚΗΤΑ (ΧΩΝΙΑΤΗ) ΑΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΚΑΙ ΛΗΓΟΥΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ σελ. 6  
    7 Μονομάχοι - 100 π.Χ. - 200 μ.Χ. Stephen Wisdom  
    8 642,Μέγα Ετυμολογικόν, Αγνώστου,1499, Μάρκος Μουσούρος, Ανατύπωση: ΚΕΔΡΟΣ  
    9 48, Κώστα Δούκα - Ομητικό Λεξικό Διεθνών Λέξεων - ΕΥΑΝΔΡΟΣ - 2008  
    10 316,Ελληνικές Φορεσιες, Ιωάννα Παπαιωάννου,1976,Πελλοπονησιακον Λαογραφικόν Ιδρυμα, Ναύπλιο  
    11 Plutarch. Plutarch's Lives. with an English Translation by. Bernadotte Perrin. Cambridge, MA. Harvard University Press. London. William Heinemann Ltd. 1920. 9  
    12 9062 Ιουλίου Πολυδεύκους «Ονομαστικόν» - Βιβλίον Πρώτον - Άμστερνταμ - 1536  
    13 413 ILLUSTRATED DICTIONARY TO XENOFHON'S ANABASIS, WITH GROUPS OF WORDS ETYMOLOGICALY LINKED ETYMOLOGICALLY RELATED - J. W. WHITE Ph.d. (Harvard) AND M. H. MORGAN Ph.D. (Harvard)  
    14 447, ΛΕΞΙΚΟ ΕΠΙΘΕΤΩΝ , Κ. ΔΑΓΚΙΤΣΗΣ, ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, 1989  
     Copyright 2011 © Συντάκτης Α. Στουγιαννίδης