ΑΛΕΚΤΩΡ
'Η ΕΝΟΣ ΚΟΚΟΡΟΥ ΓΝΩΣΕΙΣ
Αλέκτωρ γεν. αλέκτορος. Συνώνυμο αλεκτρύων γεν. αλεκτρυόνος, πετεινός. Στην μεσαιωνική διάλεκτο απαντά και ως "κότος", αρσενικό του κότα. Ή και "κόκοτος" και "κόκοτας" (βλ. επιζήσαντα επώνυμα Σταμάτης Κόκοτας και Λίνος Κόκοτος) που εξελίχθηκαν σε «κόκορας». Είναι και ολίγον ηχομιμητικό.
Αλλιώς το ετυμολογεί ο Καθ. Γ. Μπαμπινιώτης [Μπαμπ σ.115] απο το αρχαίο αλέξω (αποκρούω, απομακρύνω)
κόκορας ο [kokoras] O5 πληθ. και κοκόροι στη σημ.
I : I1. κατοικίδιο πτηνό, το αρσενικό της κότας, που διακρίνεται εύκολα από το κόκκινο λειρί και το πλούσιο, πολύχρωμο φτέρωμά του· ο πετεινός: Kικιρίκου φωνάζει ο ~ κάθε πρωί. ΦP το / τα φορτώνω* στον κόκορα. ΠAP Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι αργεί να ξημερώσει, για τα αρνητικά αποτελέσματα της ασυντόνιστης ομαδικής εργασίας. Σαρανταπέντε Γιάννηδες* ενός κοκόρου γνώση.
2. (μτφ., προφ.) ως χαρακτηρισμός:
α. άνδρα ερωτύλου και καρδιοκατακτητή.
β. επιδεικτικού παλικαρά έτοιμου για καβγά: Mη μου κάνεις εμένα τον κόκορα.II. ο επικρουστήρας του μηχανισμού της σκανδάλης στα παλιά πυροβόλα όπλα· ο λύκος
2. κοκοράκι το YΠOKOP
1. μικρός κόκορας.
2. φουσκωτό προς τα επάνω τσουλούφι στο χτένισμα συνήθ. των αγοριών, σταθεροποιημένο με μπριγιαντίνη ή τζελ.
3. παραφωνία στις υψηλές νότες. [I: ηχομιμ. [ko ko r] -ας· II: σημδ. αγγλ. cock]ΠΗΓΗ:www.komvos.edu.gr
Κοκορομαχίες
Ο κόκορας είναι κατ΄ εξοχή επιθετικό πτηνό για αυτό και χρησιμοποιείται από πολύ παλαιά στις κοκορομαχίες. Από τη τόλμη του αλέκτορα-κότου βγήκε το ρήμα κοτάω = τολμώ. (αν και άλλοι το ετυμολογούν από τα κόττια-κότσια λειτουργούντα ως ζάρια άρα "έχω τά κότσια" = έχω καλό χαρτί, ζάρι και τολμώ. Τραβηγμένο! Δεν βρίσκετε;)
Ετυμολογια
Μύθοι : Αίσωπος
Κλέπται και αλεκτρύων
Ό μύθος δηλοί οτι ταύτα μάλιστα τοις πονηροίς εναντιούται α τοις χρηστοίς έστιν ευεργετήματα
Χρήση : Ξυπνητήρι παλαιού τύπου
Ο αλέκτωρ (κόκορας) αν οχι και τόσο έξυπνος (1) (κοκόρου γνωση) απετέλεσε έκπαλαι το ξυπνητήρι των προγόνων μας
(1) Οι επτανήσιοι χρησιμοποιούν κυριολεκτικά τον όρο έξυπνος αντι του πιο διαδεδομένου ξύπνιος υπονοώντας οχι τον ευφυή αλλά αυτόν που δεν κοιμάται . Λενε πχ οταν εγινε ο σεισμός εγω ήμουν έξυπνος.
Το επεισόδιο του αλέκτορα και του Πέτρου
Ο Ιησούς είπε στον Πέτρο "πριν αλέκτορα φωνήσαι" κλπ κλπ (δηλ. πριν ξημερωσει)
ό Πέτρος είπεν αυτώ:"Εί πάντες σκανδαλισθήσονται εν σοι, εγώ δέ ουδέποτε σκανδαλισθήσομαι. 34 έφη αύτώ ό Ιησούς: "Άμην λέγω σοι ότι εν ταύτη τή νυκτι, πριν αλέκτορα φωνήσαι, τρις απαρνήση με. " ( Κεφ Στ.)
και
33 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ· Κύριε, μετὰ σοῦ ἕτοιμός εἰμι καὶ εἰς φυλακὴν καὶ εἰς θάνατον πορεύεσθαι. 34 ὁ δὲ εἶπε· Λέγω σοι, Πέτρε, οὐ φωνήσει σήμερον ἀλέκτωρ πρὶν ἢ τρὶς ἀπαρνήσῃ μὴ εἰδέναι με. (Λουκ. Κεφ. 22 στ. 33)
Απόδοση στην καθομιλουμένη
Ο Πέτρος του είπε: αν όλοι σκανδαλισθούν εναντίον σου εγώ ποτε δεν θα σκανδαλισθώ. Του λέει ο Ιησους "Αληθεια σου λέω πως αυτή τη νύχτα, πριν να λαλησει ο κοκκορας, τρείς φορές θα με απαρνηθείς".
Οι περισσότεροι κάνουν λάθος και δημιούργησαν την έκφραση "πριν αλέκτωρ φωνήσαι τρις" που είναι λάθος γιατί το "τρις" αναφέρεται στο "απαρνήση με" που συνήθως παραλείπουμε. Εκεί χρειάζεται ένα κόμμα μεταξύ "φωνήσαι" και "τρις". Το νόημα είναι: "πριν να φωνάξει ο κόκορας, τρεις φορές θα με αρνηθείς". Ο κόκορας θα λαλήσει μια φορά. Αρκεί κανείς να διαβάσει τα κεφάλαια των ευαγγελίων για να καταλάβει την δύναμη του κόμματος. Η σωστή έκφραση είναι λοιπόν "πριν αλέκτωρ φωνήσαι".
Ιωάν. 18 : 25 Ἦν δὲ Σίμων Πέτρος ἑστὼς καὶ θερμαινόμενος. εἶπον οὖν αὐτῷ· Μὴ καὶ σὺ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶ; 26 ἠρνήσατο οὖν ἐκεῖνος καὶ εἶπεν· Οὐκ εἰμί. λέγει εἷς ἐκ τῶν δούλων τοῦ ἀρχιερέως, συγγενὴς ὢν οὗ ἀπέκοψε Πέτρος τὸ ὠτίον· Οὐκ ἐγώ σε εἶδον ἐν τῷ κήπῳ μετ’ αὐτοῦ; 27 πάλιν οὖν ἠρνήσατο Πέτρος, καὶ εὐθέως ἀλέκτωρ ἐφώνησεν.
Παρατηρούμε πως ο Ιωάννης έχασε και το μέτρημα. Εδώ οι αρνήσεις είναι δύο!
Η προφητεία του Ιησου στο Μαρκ. 14 : 29 ὁ δὲ Πέτρος ἔφη αὐτῷ· Καὶ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται, ἀλλ’ οὐκ ἐγώ. 30 καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Ἀμὴν λέγω σοι ὅτι σὺ σήμερον ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ πρὶν ἢ δὶς ἀλέκτορα φωνῆσαι, τρὶς ἀπαρνήσῃ με. 31 ὁ δὲ Πέτρος ἐκ περισσοῦ ἔλεγε μᾶλλον· Ἐὰν με δέῃ συναποθανεῖν σοι, οὐ μή σε ἀπαρνήσομαι. ὡσαύτως δὲ καὶ πάντες ἔλεγον.
Είναι σαφές οτι οι τρεις αρνήσεις θα γίνουν πριν ή μετά το πρώτο λάλημα του κόκκορα και αλλά πάντως πριν το δευτερο λάλημα.Μάρκ. 14 : 66 Καὶ ὄντος τοῦ Πέτρου κάτω ἐν τῇ αὐλῇ ἔρχεται μία τῶν παιδισκῶν τοῦ ἀρχιερέως, 67 καὶ ἰδοῦσα τὸν Πέτρον θερμαινόμενον ἐμβλέψασα αὐτῷ λέγει· Καὶ σὺ μετὰ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναζαρηνοῦ ἦσθα. 68 ὁ δὲ ἠρνήσατο λέγων· Οὐκ οἶδα οὐδὲ ἐπίσταμαι τί σὺ λέγεις. καὶ ἐξῆλθεν ἔξω εἰς τὸ προαύλιον, καὶ ἀλέκτωρ ἐφώνησε. 69 καὶ ἡ παιδίσκη ἰδοῦσα αὐτὸν πάλιν ἤρξατο λέγειν τοῖς παρεστηκόσιν ὅτι Οὗτος ἐξ αὐτῶν ἐστιν. 70 ὁ δὲ ἠρνεῖτο. καὶ μετὰ μικρὸν πάλιν οἱ παρεστῶτες ἔλεγον τῷ Πέτρῳ· Ἀληθῶς ἐξ αὐτῶν εἶ· καὶ γὰρ Γαλιλαῖος εἶ καὶ ἡ λαλιά σου ὁμοιάζει. 71 ὁ δὲ ἤρξατο ἀναθεματίζειν καὶ ὀμνύειν ὅτι Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον τοῦτον ὃν λέγετε. 72 καὶ ἐκ δευτέρου ἀλέκτωρ ἐφώνησε. καὶ ἀνεμνήσθη ὁ Πέτρος τὸ ῥῆμα ὃ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς ὅτι πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι δὶς, ἀπαρνήσῃ με τρίς· καὶ ἐπιβαλὼν ἔκλαιε.
Ο Μάρκος βάζει δυό φορές τον κόκορα να λαλεί και τρεις φορές τον Πέτρο να αρνείται!Παρεμπίπτον σχόλιο:
Στην αρχαία ελληνική η λέξη «άνθρωπος» λέγεται συνήθως υποτιμιτικά και εκφράζει κάποια περιφρόνηση (πρβλ. τα νεοελληνικά ανθρωπάκι, ανθρωπάκος). Συνήθως χρησιμοποιείται σε προσφωνήσεις δούλων. Ο ρήτορας Δημοσθένης αποκαλούσε περιφρονητικά «άνθρωπον» το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο το Β’ . Σε αντίθεση προς την έννοια αυτή της λέξης «ανθρωπος» η λέξη «ανήρ» είχε τιμητική σημασία [λατ. homo-vir].Δες Γ. ΣΑΚΚΕΛΑΡΙΔΗ "ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΩΝ" σ.39
Στην "Κύρου Ανάβαση" του Ξενοφώντα αναφέρεται: "[1.8.26] σὺν τούτοις δὲ ὢν καθορᾷ βασιλέα καὶ τὸ ἀμφ᾽ ἐκεῖνον στῖφος· καὶ εὐθὺς οὐκ ἠνέσχετο, ἀλλ᾽ εἰπὼν --τὸν ἄνδρα ὁρῶ ἵετο ἐπ᾽ αὐτὸν καὶ παίει κατὰ τὸ στέρνον καὶ τιτρώσκει διὰ τοῦ θώρακος, ὥς φησι Κτησίας ὁ ἰατρός, καὶ ἰᾶσθαι αὐτὸς τὸ τραῦμά φησι. ".
Ο Κύρος, παρ΄όλο που πάει να σκοτώσει τον Βασιλέα-αδελφό του, μιλάει γι' αυτόν τιμητικά, ίσως και από συνήθεια.
Σε αντίθεση ο Πέτρος μιλάει για το δασκαλό του "ουκ οίδα τον άνθρωπο", το ιδιο υποτιμητικά όπως και ο Ρωμαιος προκουράτωρ : "Ιδε ο άνθρωπος" [Ecce Homo].
Αργότερα ο "άνθρωπος" έδωσε στον δις επίορκο και τρις αρνητή του τα "κλειδιά της Βασιλείας"!
Διασκέδαση : Κοκορομαχίες
Εκφράσεις
Κάνω τον κόκορα: παριστάνω τον γενναίο, χωρίς να είμαι (ρ. κοκορεύομαι)
Κοκόρου γνώση: έλλειψη εξυπνάδας (κυριως ισοδύναμη με την εξυπναδα 45 Γιάννηδων)
Τι πετάγεσαι ρε μαλάκα σαν την ψωλή του κόκορα;
Τα φόρτωσε στον κόκορα: Συνήθως εννοείται τα γράμματα, την μελέτη αλλά και γενικότερα τα καθήκοντα μου. Ποιος όμως μπορεί να θεωρήσει τον κόκορα ως υποζύγιο; Πιθανολογώ ότι αρχικά θα λεγότανε «φόρτωσε τον κόκορα [της κουμπούρας ]». Όπλισε δηλαδή την κουμπούρα, σήκωσε, φόρτωσε τον κόκορα, και έχει ετοιμασθεί για να φύγει. Η κουμπούρα ως όργανο του αλυτάρχη, αφέτη έδινε την εκκίνηση του αγώνα δρόμου. Δεν είναι ίσως και άσχετο ότι οποίος μαθητής «τα έχει φορτώσει στον κόκορα» είναι «κουμπούρας».
Απο την σελίιδα "Τα δυσκόλως εννοούμενα" Α. Στουγιαννίδη
Παροιμίες
Οπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει:'Οταν εμπλέκονται πολλοί άνθρωποι σε μια υπόθεση, τα πράγματα εξελίσσονται με αργούς ρυθμούς ή τα αποτελέσματα δεν είναι θετικά. Αλλη ηπειρώτικη: "Οπου λαλούν πέτοι πολλοί , αργάει να ξημερώσει" πέτοι=πετεινοι(Π. Αραβαντινού Παροιμιαστήριον - Εδόσεις "Δωδώνη" - 1863 - Εν Ιωαννίνοις σελ. 92 παροιμ. 968) Είπε ο γαϊδαρος τον πετεινό κεφάλα. Προσάπτω σε κάποιον άλλον μειονέκτημα το οποίο εγώ διαθέτω σε υψηλότερο βαθμό.Εθιμα
Η θυσία ενός κόκορα αποτελεί πολυ αρχαία συνήθεια. Την συνατάμε στον Κρίτωνα του Πλάτωνα. Ο Σωκρατης όταν πλέον έχει πιεί το κώνειο υπενθυμίζει στους μαθητές του την υποχρέωση να θυσιάσουν ένα κόκορα (αλεκτρυόνα) στον Ασκπληπιό.
Ήδη ουν σχεδόν τι αύτού ην τά περί τρ ήτρον ψυχόμενα · και έκκαλυψάμένος, (ένεκεκάλυπτο γαρ) ειπεν, ο δή τελευταίον έφθέγξατο · "Ω Κρίτων", εφη, "τω Ασκληπιώ όφείλομεν άλεκιρυόνα· αλλα άπόδοτε και μή άμελησητε".
Στα παιδικά μου χρόνια είχα δει όταν σκάβανε τα θεμέλια ενός σπιτιού να σφάζουν ένα κόκορα. Ήταν θυσία! Ο κόκορας δεν γινόταν κρασάτος[1] αλλά ενταφιάζονταν σφαγμένος μάσα στα θεμέλια. Ας θυμηθούμε οτι η θυσία στην αρχή ενός έργου ήταν απαραίτητη. πρβλ. το γεφύρι της Άρτας: "Αν δεν στοιχειώσετε άνθρωπο γιοφύρι δεν στεριώνει".
Ενα προγονικό άκουσμα ήταν το σκωπτικό ποντιακό τραγουδάκι:
"'σου παιδά μας την χαράν σφάξαμ΄ένα αλέκτορα,
έφαε ολ΄η Τραπεζούντα στείλαμε κ΄ασην Σαμψούντα".Στο γάμο του παιδιού μας σφάξαμε ένα κόκορα
Εφαγε όλη η Τραπεζούντα στειλαμε και στην Σαμσούντα [ο,τι περίσεψε].
Οι Ταξιάρχαι ή αρχιστράτηγοι Μιχαήλ και Γαβριήλ είναι οι Αρχάγγελοι πού παίρνουν τις ψυχές. Δι' αυτό δ ταξιάρχης Μιχαήλ (εις τήν Σύμην) λέγεται Καϊλιώτης . Εις τήν Αίνον της Θράκης, διά νά μή τους πάρη ο Αρχιστράτηγος πριν της ώρας, «άφ' εσπέρας της εορτής των Αρχιστρατήγων δεν αφήνουν τά υποδήματα των εξω της οικίας, ως συνηθίζουν πάντοτε, αλλά τά παίρνουν μέσα, ινα μή ιδών αυτά δ Αρχιστράτηγος Μιχαήλ ενθυμηθη αυτούς και άναλάβη έκ της ζωής». Προς έξευμενισμόν δέ του Αρχιστρατήγου εις άλλην κωμόπολιν της Θράκης, τον Σκοπόν, οι γέροι και αί γραιαι τήν παραμονήν της εορτής των Ταξιαρχών προσήρχοντο τό βράδυ εις εν «υποτυπώδες ιερόν» εξω της πόλεως «φέροντες έκαστος μεθ' εαυτού και τον πετεινόν του, διά νά τον σφάξη εκεί εις γέρων, ο όποιος είχε τό έργον τούτο ισοβίως ώς τι προνόμιον, υπό το φως άνημμένων κηρίων... Ό θύτης ώς λειτουργικά ελάμβανεν αυτοδικαίως τάς κεφάλας τών σφαζομένων πετεινών. Ή ολη πράξις υπενθυμίζει τό τού Σωκράτους : "θύσατε Ασκληπιώ άλεκτρυόνα"
Παραδόσεις
Φαίνεται ότι το τρίτο λάλημα του αλέκτορα είναι σημαδιακό! Το ξημέρωμα επιβεβαιώνεται και την ημέρα τα στοιχειά, ξωτικά, βρικόλακες κλπ εξαφανίζονται. Στον Άμλετ του Σαίξπηρ το φάντασμα φεύγει μόλις ακούσει το λάλημα του κόκορα:
The glow-worm shows the matin to be near, And 'gins to pale his uneffectual fire: Adieu, adieu! Hamlet, remember me.Στην Αθηναική παράδοση που παραθέτω εφαρμόζεται ο καταμερισμός εργασίας στούς κοκόρους (αλόχτερες) που λαλούν τρις αλλά είναι και τρεις.
511
Ο Μαύρος κόκορας
(Αθήναι)
Πολλές εκκλησίες έχουν στοιχειό ενα μαύρο κόκορα. Αυτός όταν είναι να πεθάνει κανεις από τους ενορίτες ανεβαινει στον τούρλο της εκκλησιάς και κραζει τρείς φορές. Η φωνή του ξεχωρίζει απο τις φωνές των άλλων κοκόρων που δεν είναι στοιχειωμένοι. [ΠολΠαρ Α σ.288]
ο βρυκόλακας βγαίνει από τον τάφο του ακριβώς τα μεσάνυκτα και ξαναγυρίζει στις τρεις το πρωί με το πρώτο άκουσμα του πετεινου.
Τωρα τα περιεργα ειναι :
- Ο πετεινός ή τρίτη ώρα ή η επερχόμενη ημέρα κάνουν τον βρυκόλακα να πάει από κει πούρθε;
- Πως καταλαβαίνει ο βρυκόλακας οτι είναι μεσάνυχτα;
- Πως σκάβει τον τάφο του και βγαίνει έξω;
- Ποιός τον ξαναθάβει μετά;
Για τή συκιά υπάρχουν αρκετές προλήψεις. Δέν πρέπει νά καίονται τά ξύλα της συκιάς γιατί θά φέρουν άρρώστειες, Τούτο τό πιστεύουν γιατί ο κόκορας πού λάλησε στη δίκη του Χριστού, είχε καθήσει πάνω σέ μιά συκιά. Βέβαια αυτή ή πρόληψη είχε και τήν πρακτική της σημασία, γιατί τό ξύλο της συκιάς είναι σχεδόν άχρηστο. Είναι ακατάλληλο γιά τή φωτιά, γιατί ουτε θερμότητα πολύ δίνει άλλά τουναντίον δημιουργεί και πολύ καπνό.
Η δικη του Χριστού, με την νομική έννοια του όρου, έγινε από τον Πόντιο Πιλάτο. Το επεισόδιο αφορά μάλλον τον Πέτρο στην αυλή του Καϊάφα.
Οταν λαλουν τα κοκόρια πριν να έρθουν τα μεσάνυκτα, θα πεί οτι ο καιρός θα αλλάξει.
Ιστορίες και παραμύθια
Απόσπασμα ναυτικής ιστοριας όπου αποδεικνύεται το αίμα κόκορα αποτελεσματικό φάρμακο κατά της καούρας:
Ό καπετάνιος ανέβασε στό κατάστρωμα ένα τραπέζι, τό εστησε πλώρα άπό τό κατάρτι, έβαλε απάνω του μιά πυροστιά μέ κάρβουνα πυρωμένα, και αρχισε τότε νά κοιτάει κατάματα τούς ναύτες του έναν-έναν, αν και αυτοί προσπαθούσαν ν' αποφύγουν τή ματιά του. Ενας όμως πειράχτηκε ξαφνικά άπό επιληπτικό παροξυσμό φώναζε πώς κατάλαβε οτι κάποιο δαι'μόνιο πέρασε μέσα του, τόν κυρίεψε, του μπήκε κατάσαρκα στό σώμα του και του επέβαλε, τή θέληση του. Κι' αρχισε νά φέρνει βόλτα πραγματικά δαιμονισμένος, τό καράβι, ώσπου στάθηκε μπρος στήν πυροστιά, πήρε ενα αναμμένο κάρβουνο, τό έβαλε στό στόμα του καί αμέσως τό κατάπιε. Δέν του έκανε εντύπωση πού έκαιγε, μά τον κατάλαβε ανυπόφορη δίψα πού ζήτησε νά τή σβύσει μέ αίμα κόκορα. Τούφεραν τότε άπό τό κοτέτσι του καραβιού (καπονιέρα) ενα πετεινό, τόν σκότωσε μέ τά χέρια του και άφου του πιπίλησε τό αίμα μέ απληστία, πέταξε τό κορμί του πουλιού στη θάλασσα.
Ποιήματα
και πούλησα τα λεξικά και τ' αλλα μου βιβλία
και φόρτωσα τα γράμματα στον πετεινόν επάνω
σκεπτόμενος νυχθημερόν τι δαίμονα να κάνω
... μπορείς καθώς τον κόκορα, μονάχα σε μια μέρα,
να χωρατεύεις μ΄εκατό σαρανταπέντε κοτες;
Αινίγματα
Κόκκορας αντιβρακάτος
και σιδερομαντακάτος
ανεβαίνει κατεβαίνει
το βρακί του λύει και δένει (ο νερόμυλος)
Μαύρος άλλαλος τη γη ανακατώνει
και την καμπάνα την κτυπά
και του νεκρούς σηκώνει (ο πετεινος)
Λαογραφικος θησαυρός σ. 74, 75
Κόκορας κρασάτος (6 μερίδες)
Υλικά
- 1. 'Ενας κόκορας
- 2. ½ κιλό κρασί άσπρο
- 3. 5 ντοµάτες τριµµένες
- 4. 1 ποτήρι ΕΞΤΡΑ ΠΑΡΘΕΝΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ
- 5. 1 κρεµµύδι
- 6. 2-3 σκελίδες σκόρδο
- 7. 2 κουταλιές µαϊντανό
- 8. αλάτι
- 9. πιπέρι
Προετοιμασία
Τσιγαρίζουµε τον κόκορα µαζί µε το κρεµµύδι και το σκόρδο. Σβήνουµε µε το άσπρο κρασί και προσθέτουµε τις ντοµάτες, αλάτι και πιπέρι. Σιγοβράζουµε περίπου 1 ώρα. Λίγο πριν βράσει προσθέτουµε τον µαϊντανό.