αλεπού

Η αλεπού (Vulpes) είναι ανώτερο θηλαστικό της οικογένειας Κυνίδες. Το πιο γνωστό είδος είναι η Κόκκινη αλεπού (Vulpes vulpes), της οποίας το τρίχωμα είναι κοκκινωπό, με μαυριδερά το πίσω μέρος των αυτιών της και το μπροστινό μέρος των ποδιών της, ενώ το άκρο της ουράς της είναι πάντα λευκό. Η αρxαία αλώπηξ. Η επιστημονική ονομασία της είναι Vulpes vulpes. Στο Μεσαίωνα χρησιμοποιουσαν συχνά το «αλωπός» για το αρσενικό.

Ιδιότητες

Ανέκαθεν θεωρείται πονηρό ζώο.

περὶ δὲ τῶν σημείων ἔλεγον οἱ μάντεις, τοῖς μὲν τὸν φρῦνον καταλαβοῦσιν ἐπὶ τῆς πόλεως μένειν ἄμεινον （μὴ γὰρ ἔχειν ἀλκὴν πορευόμενον τὸ θηρίον）, τοὺς δὲ δράκοντα καταλαβόντας δεινοὺς ἐπιόντας ἔλεγον ἔσεσθαι, τοὺς δὲ τὴν ἀλώπεκα δολίους.
Απολλόδωρος 2.8.

Ετυμολογία

Απο το αρχαίο αλώπηξ, αλώπεκος. Από πελασγική προέλευση : Το ζώο που τρώει θνησιμαία.

Παρωνύμια

Η κυρά-Μαριόρα των παραμυθιών. (απο το "μαριόλα" = πονηρή).
πρβλ. Νίκος=Λύκος, Μάρκος=Αρκ[τ]ος

Παρομοιώσεις

Ο χαρακτηρισμός δίνεται και στα δύο φύλα. Δηλώνει τον ευφυή, πονηρό, εύστροφο άνθρωπο.

Ο Ιησούς ονομάζει τον Ηρώδη «αλεπού»

Ἐν αὐτη τῇ ὥρᾳ προσῆλθαν τινες Φαρισαῖοι λέγοντες αὐτῷ· ἔξελθε καὶ πορεύου ἐντεῦθεν ὅτι Ἡρῴδης θέλει σε ἀποκτεῖναι. καὶ εἶπεν αὐτοῖς· πορευθέντες εἴπατε τῇ ἀλώπεκι ταύτῇ· ἰδοὺ ἐκβάλλω δαιμόνια καὶ ἰάσεις ἀποτελῶ σήμερον καὶ αὔριον καὶ τῇ τρίτῃ τελειοῦμαι.

Κατά Λουκάν 13:31-32

«Αλεπού της ερήμου» ονόμασαν τον Ε. Ρόμμελ. (Erwin Johann Eugen Rommel) (γερμανικά: Erwin Johann Eugen Rommel), Στρατάρχη του Γ΄ Ράιχ και από τους ικανότερους στρατιωτικούς ηγέτες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Για τις ικανότητές του αυτές, του είχε αποδοθεί το προσωνύμιο «Αλεπού της Ερήμου» (αγγλικά: Desert Fox).

Αλέπούδες του 1910

Συγχρονη παρομοίωση τους αλεπούς με τους τσιφλικάδες του 1910, απαντάμε στο τραγούδι του Κώστα Βίρβου "Αλεπούδες κόρακες" από τον "Θεσσαλικό Κύκλο", που μελοποίησε ο Γιάννης Μαρκόπουλος:

Αλεπούδες, κόρακες
των πασάδων κόλακες
που με τούρκικους φετφάδες
ξημερώσαν τσιφλικάδες.

ΣΤΙΧΟΙ - ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Ομόηχα

Αγγλικά: Fox.
Fox trot: Χορός (fox anglais Φοξ ανγκλέ)

Η ακριβής προέλευση της ονομασίας του χορού είναι ασαφής. Μάλλον πήρε το όνομά του από τον εφευρέτη του, τον ηθοποιό του βαριετέ Harry Fox. Ο χορός έκανε πρεμιέρα το 1914. Το δίδυμο Βέρνον και Ειρήνη Κάστρο, εδωσαν στο χορό τη χάρη και το δικό τους ύφος. Δεν έχει επομένως άμεση σχέση με τήν αλεπού όπως θα υπέθετε κανεις.

FireFox: Mozilla web browser.

Γαλλικά: Renard.

Εμείς χρησιμοποιούμε τήν λέξη «Ρενάρ» μόνο για να δηλώσουμε μια γούνα από αλεπού.

Μύθοι και Παραμύθια

Αισώπου μύθοι

Ο Αίσωπος έχει γράψει 38 μύθους για τήν αλεπού εξαίροντας σε όλους την ευφυία της:

• ΚΘ' – Ἀλώπεκες ἐπὶ τῷ Μαιάνδρῳ
• Λ' – Ἀλώπηξ ἐξογκωθεῖσα τὴν γαστέρα
• ΛΑ' – Ἀλώπηξ καὶ βάτος
• ΛΒ' – Ἀλώπηξ καὶ βότρυς
• ΛΓ' – Ἀλώπηξ καὶ δράκων
• ΛΔ' – Ἀλώπηξ καὶ δρυτόμος
• ΛΕ' – Ἀλώπηξ καὶ κροκόδειλος
• ΛΣΤ' – Ἀλώπηξ καὶ κύων
• ΛΖ' – Ἀλώπηξ καὶ πάρδαλις
• ΛΗ' – Ἀλώπηξ καὶ πίθηκος βασιλεὺς αἱρεθείς
• ΛΘ' – Ἀλώπηξ καὶ πίθηκος περὶ εὐγενείας ἐρίζοντες
• Μ' – Ἀλώπηξ καὶ τράγος
• ΜΑ' – Ἀλώπηξ κολουρός
• ΜΒ' – Ἀλώπηξ μηδέποτε θεασαμένη λέοντα
• ΜΓ' – Ἀλώπηξ πρὸς μορμολύκειον
• ΡΝ' – Καρκῖνος καὶ ἀλώπηξ
• ΡΞ' – Κολοιὸς καὶ ἀλώπηξ
• ΡΞΕ' – Κόραξ καὶ ἀλώπηξ
• ΡΠ' – Κύων καὶ ἀλεκτρυὼν καὶ ἀλώπηξ
• ΡΠΖ' – Κύων λέοντα διώκων καὶ ἀλώπηξ
• ΡϟΒ' – Λαγωὸς καὶ ἀλώπηξ
• ΡϟΒ' – Λαγωὸς καὶ ἀλώπηξ
• ΡϟΔ' – Λέαινα καὶ ἀλώπηξ
• ΡϟΣΤ' – Λέων γηράσας καὶ ἀλώπηξ
• ΡϟΘ' – Λέων καὶ ἀλώπηξ καὶ ἔλαφος
• Σ' – Λέων καὶ ἄρκτος καὶ ἀλώπηξ
• ΣΕ' – Λέων καὶ λύκος καὶ ἀλώπηξ
• ΣΙΓ' – Λέων μῦν φοβηθεὶς καὶ ἀλώπηξ
• ΣΟ' – Ὄνος καὶ ἀλώπηξ καὶ λέων
• ΣΠ' – Ὄνος παλιούρους ἐσθίων καὶ ἀλώπηξ
• ΤΚΖ' – Σῦς ἄγριος καὶ ἀλώπηξ
• ΤΛΕ' – Τέττιξ καὶ ἀλώπηξ
• ΤΜΑ' – Ὕαινα καὶ ἀλώπηξ

Αλλη αρίθμηση αναφοράς:

• 3 Αετος και αλεπού
• 6 Ο μαθημένος αετός και η αλεπού
• 29 Αλεπούδες δίπλα στο Μαίανδρο ποταμό
• 30 Ή αλεπού πού πρήστηκε ή κοιλιά της
• 31 Αλεπού καί βάτος
• 32 Αλεπού καί σταφύλια
• 33 Αλεπού καί φίδι
• 34 Αλεπού καί ξυλοκόπος
• 35 Αλεπού καί κροκόδειλος
• 36 Αλεπού καί σκύλος
• 37 Αλεπού καί λεοπάρδαλη
• 38 Ή αλεπού καί ή μαϊμού πού ανακηρύχθηκε βασιλισσα
• 39 Ή αλεπού καί ή μαϊμού μαλώνουν για τήν ευγενική τους καταγωγή
• 40 Αλεπού καί τράγος
• 41 H κολοβή αλεπού
• 42 Αλεπού πού δέν είδε ποτέ λιοντάρι
• 43 Ή αλεπού καί ή μάσκα
• 48 Ανθρωπος καί αλεπού 
• 63 Αρκούδα καί αλεπού 
• 115 όχιά καί αλεπού  
• 119 ό Ζεύς καί ή αλεπού
• 150 Κάβουρας και αλεπού
• 160  Η καλιακούδα καί ή αλεπού
• 165 Κοράκι καί αλεπού  
• 180 Σκύλος κόκκορας καί αλεπού
• 187 Το σκυλί πού κυνηγούσε το λιοντάρι καί ή αλεπού
• 190 Λαγοί καί αλεπούδες
• 192 Λαγός καί αλεπού
• 194 Λέαινα και Αλέπού
• 196 Το γερασμένο λιοντάρι καί ή αλεπού
• 199 Λιοντάρι αλεπού καί ελάφι
• 200 Λιοντάρι αλεπού καί αρκούδα
• 205 Λιοντάρι λύκος καί αλεπού
• 209 Λιοντάρι γάϊδαρος καί αλεπού
• 213 Το λιοντάρι που φοβήθηκε το ποντίκι καί ή αλεπού

Η αρίθμηση είναι της έκδοσης Αισώπου Μύθοι - Βιβλιοθήκη των Ελλήνων - ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ. Η αλεπού ειναι το Νο 1 γιατί έχει τους πιο πολλούς μύθους.

Ο Στέφανος Σαχλίκης
της αφιέρωσε το «Γαδάρου, λύκου κι αλουπού διήγησις ωραία».

Ο Γ.Α. Μέγας συνέλεξε 8 παραμύθια για τήν αλεπού:

1. Λιοντάρι, λύκος και αλεπού Α. σ.7
2. Ή αλεπού δέκα χρονών και τ' άλεπουδάκι έντεκα α. σ.16
3. Η αλεπού στο λάκκο Α. σ. 18
4. Η αλεπού καλόγρια Α. σ.39
5. Ο λύκος και η Αλεπού Β. σ.16
6. Λύκος, αλεπού και γάδαρος Β. σ. 18
7. Η αλεπού κι ο λέλεκας Β. σ.21
8. Ο Ανθρωπος το φίδι και η αλεπού Β. σ.23

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ένα αμαρτύρητο μύθο του Αισώπου

Αἴσωπος δὲ ἐν Σάμῳ δημηγορῶν κρινομένου δημαγωγοῦ περὶ θανάτου ἔφη ἀλώπεκα διαβαίνουσαν ποταμὸν ἀπωσθῆναι εἰς φάραγγα, οὐ δυναμένην δὲ ἐκβῆναι πολὺν χρόνον κακοπαθεῖν καὶ κυνοραιστὰς πολλοὺς ἔχεσθαι αὐτῆς, ἐχῖνον δὲ πλανώμενον, ὡς εἶδεν αὐτήν, κατοικτείραντα ἐρωτᾶν εἰ ἀφέλοι αὐτῆς τοὺς κυνοραιστάς, τὴν δὲ οὐκ ἐᾶν: ἐρομένου δὲ διὰ τί, “ὅτι οὗτοι μὲν” φάναι “ἤδη μου πλήρεις εἰσὶ καὶ ὀλίγον ἕλκουσιν αἷμα, ἐὰν δὲ τούτους ἀφέλητε, ἕτεροι ἐλθόντες πεινῶντες ἐκπιοῦνταί μου τὸ λοιπὸν αἷμα”.
Αριστοτέλης - «Ρητορική» 2.20

Περίληψη

Παροιμίες

1. Ο λύκος έχει τ΄όνομα κι΄η αλεπού τη χάρη^[241.372]
2. Εβάλανε την αλεπού τις όρνιθες να βλέπει^[241.549]
   Το «βλέπει» εδώ με την έννοια του επιτηρεί. Ανάλογο του «βάλανε το λύκο να φυλάει τα πρόβατα»
3. Εδιώξαμε την αλεπού και μπήκε το λιοντάρι^[241.568]
   Από τή σκύλλα στή Χάρυβδη
4. Η αλεπού ειχεν αργατιά, κι εκείνη ακριδολόγα^{[241.617, 207.32]}
   Ακριδολόγα αορ. του ακριδολογώ=συλλέγω ακρίδες.(εντομα ή άκρες φύλλων)
5. Η αλεπού στον ύπνο της κοκόρους μαγειρεύει^[241.618]
6. Όλοι λέγαν τούτα-κείνα, κι η αλεπού [έλεγε για] την κότα^[241.828]
7. Ορμήνεια δίνει η αλεπού να φυτευθούν αμπέλια
   κι ορμήνεια δίνει ο γάϊδαρος να μείνουνε λειβάδια ^[241.860]
8. Τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι;^{[241.984][213.23]}
9. Η αλεπού 100 χρονώ, τ' αλεπουδάκι 110.^[241.1056]
10. Η αλεπου τα πίκλια* της, για έπαινό της τάχει^[241.1208]
    *) Τα πίκλια (επίκλεια) είναι οι επικλήσεις, τα παρατσούκλια
11. Αλωπεκίζειν πρός ετέραν αλώπεκα (αρχ).
    Γι΄αυτούς που προσπαθούν να εξαπατήσουν τους ομοίους τους
12. Οσα δεν φθάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια^[213.20]
13. Ομφακες εισί (αρχ) οπως η 12
Είναι αγουρίδες. Από τόν μύθο του Αισώπου «Αλώπηξ και βότρυς»


Ἀλώπηξ λιμώττουσα, ὡς ἐθεάσατο ἀπό τινος ἀναδενδράδος βότρυας κρεμαμένους, ἠβουλήθη αὐτῶν περιγενέσθαι καὶ οὐκ ἠδύνατο.
Ἀπαλλαττομένη δὲ πρὸς ἑαυτὴν εἶπεν: «Ὄμφακές εἰσιν».
Οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων ἔνιοι τῶν πραγμάτων ἐφικέσθαι μὴ δυνάμενοι δι' ἀσθένειαν τοὺς καιροὺς αἰτιῶνται.

Μετάφαση

Αλεπού και σταφύλια
Μια αλεπού πεινασμένη είδε κρεμασμένα τσαμπιά σταφύλια: σέ μια κληματαριά και θέλησε να τα φθάση, άλλα δεν τα κατάφερε. Την στιγμή πού έφευγε λέει στον εαυτό της: «αγουρίδες είναι». Έτσι και μερικοί άνθρωποι ανίκανοι να καταφέρουν κάτι, τα. βάζουν με την περίσταση.


14. Η αλωπού (ή γάτα) σο κρέας 'κ' έφτανεν κ' έλεεν «τάγκαλακ, Παρασκενή έν'»^[138.51]. (οπως η 13)

Η αλεπού (ή η γάτα) δεν έφτανε στο κρέας κι έλεγε (στον εαυτό της) «βλάκα, Παρασκευή είναι»
(Χαλδαίας Πόντου)
Ο παροιμιόμυθος λέγεται ως δικαιολογία σε περιπτώσεις αποτυχίας γενικά, για την απόκτηση ποθητού πράγματος. Αντιστοιχεί στο αρχαίο «όμφακές εισιν» του Αισώπειου μύθου με ηρωίδα την αλεπού.

15. Μιά αλουπού κουτσονόρα, όλες τις θελει κουτσονόρες^[213.22]

Απο τον μυθο ΜΑ' του Αισώπου «Αλώπηξ κολουρός»

Ἀλώπηξ ὑπό τινος πάγης τὴν οὐρὰν ἀποκοπεῖσα, ἐπειδὴ δι' αἰσχύνην ἀβίωτον ἡγεῖτο τὸν βίον ἔχειν, ἔγνω δεῖν καὶ τὰς ἄλλας ἀλώπεκας εἰς τὸ αὐτὸ προαγαγεῖν, ἵνα τῷ κοινῷ πάθει τὸ ἴδιον ἐλάττωμα συγκρύψῃ. Καὶ δὴ ἁπάσας ἀθροίσασα παρῄνει αὐταῖς τὰς oὐρὰς ἀποκόπτειν, λέγουσα ὡς οὐκ ἀπρεπὲς μόνον τοῦτο, ἀλλὰ καὶ περισσόν τι αὐταῖς βάρος προσήρτηται. Τούτων δέ τις ὑποτυχοῦσα ἔφη· " Ὦ αὕτη, ἀλλ' εἰ μή σοι τοῦτο συνέφερεν, οὐκ ἂν ἡμῖν τοῦτο συνεβούλευσας." Οὗτος ὁ λόγος ἁρμόττει πρὸς ἐκείνους οἳ τὰς συμβουλίας ποιοῦνται τοῖς πέλας οὐ δι' εὔνοιαν, ἀλλὰ διὰ τὸ ἑαυτοῖς συμφέρον.

Μετάφραση

 Ή κολοβή αλεπού
Μια αλεπού είχε χάσει τήν ουρά της σ' ενα δόκανο και άπό την πολλή της ντροπή πίστευε πώς ή ζωή της ήταν ανυπόφορη. Σκέφτηκε λοιπόν να εξομοίωσει μαζύ της και τις άλλες αλεπούδες και έτσι το κοινό τους πάθημα να συγκάλυψει το δικό της ελάττωμα. Τ!ς μάζεψε λοιπόν όλες και τις συμβούλευε να κόψουν τήν ουρά τους, λέγοντας τους ότι οχι μόνο αταίριαστο δέν ήταν αυτό, άλλα και θα απαλλάσσονταν άπό ενα παραπανήσιο βάρος. Τότε μια απ αυτές πήρε το λόγο και είπε: «Κουμπάρα, άν δέν σέ σύμφερε αυτό δέν θα μας τό συμβούλευες».΄


Ό μύθος ταιριάζει σ εκείνους πού δίνουν συμβουλές στους άλλους, δχι για τό καλό τους, άλλα για τό δικό τους συμφέρον.


16. Η αλεπού περιμένοντας να πέσουν του κριαριού τ΄αρχίδια, ψόφησε απ΄τήν πείνα^[213.24]
    Παροιμιόμυθος : Η αλεπού θεώρησε τους όρχεις ενός κριαριού ως καρπούς και περίμενε να πέσουν για να τους φάει.
17. Απαξ αλώπηξ εις πάγην (αρχ)
    Μια φορά πιάνεται η αλεπού σήν παγίδα. Αναλογη η νεοελληνική
    Από τον φούρνο αν εβγώ, μούτζες μου αν ματαμπώ ^{[9181. 393]}
    
18. - Που θ΄ανταμώσουμε μάνα;
    - Στου γούναρη* την κάδη**!
    Παροιμιόμυθος: Την ερώτηση κάνουν τα αλεπόπουλα στήν μάνα τους που τους υπενθυμίζει το κοινό πεπρωμένο τους. Συνοπτικότερα λέγεται «Καλή αντάμωση στα γουναράδικα»: προφητική φράση που λέγεται οτι είπε ο Αρης ο Βελουχιώτης μετά την συμφωνία της Βάρκιζας.
    
    Γούναρης (ο): ο γουναράς, ο βυρσοδέψης
    Κάδη (η): κάδος, κουβάς (οπου βρέχει και μαλακώνει τά δέρματα ο γούναρης).
19. Βάζει κι η αλεπού (ή η κοσκινού) τον άντρα της με τους πραματευτάδες^[207.218]

Συνήθως λέγεται για τήν μυλωνού. Αυτή όμως η έκδοση με τήν αλεπού ίσως έχει έννοια ταύτισης και οχι αντίθεσης κατωτέρου προς ανώτερο. Θεωρεί δηλαδή τήν πονηρία τής αλεπούς ίση με των εμπορευομένων.

20. Εννιά η αλεπού, δέκα τ' αλεπόπουλο^[207.1756]
21. Η αλεπού ζωντανή στο παζάρι δεν πηγαίνει^[207.1408]
22. Μια φορά κίνησ' η αλεπού να πάει στο παζάρι κι ήταν ημέρα Σάββατο^[207.288]

Προφανής παρανόηση της της κοινής παροιμίας με τον Εβραίο. Το Σάββατο έχει ειδική σημασία για τους εβραίους, οχι ομως για τίς αλεπούδες.

23. Η παλιά αλεπού στην παγίδα δεν πιάνεται^[207.797]
24. Όταν πεινάει η αλεπού, καμώνεται ότι κοιμάται^[207.896]
25. Της αλεπούς τα μάτια και το διάβολο παντρεύουν^[207.902]
26. Τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι;^[207.1407]. βλ. 241 και 213
27. Χορταίνει η αλεπού μ' ακρίδες;^[207.1328]

Επώνυμα

Αλεπουδέλης : Το επίσημο επώνυμο του Νομπελαλή Οδυσέα Ελύτη.

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν το τελευταίο από τα έξι παιδιά του Παναγιώτη Αλεπουδέλη. Ο πατέρας του καταγόταν από τον συνοικισμό Καλαμιάρης της Παναγιούδας Λέσβου και είχε εγκατασταθεί στο Ηράκλειο από το 1895, οπου ίδρυσε ένα εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελαιουργίας.

Leonhart Fuchs: Γερμανός φυσιοδίφης (το ονομά του σημαινει αλεπού στα Γερμανικά),
Έδοσαν το όνομα του στο φυτό Φούξια (Fuchsia triphylla) το οποίο απο το χρώμα των λουλουδιών του έδωσε το ονομα «φούξια» σε ενα χρωματισμό που είναι γνωστός και ως «Ματζέντα».

Αλέπορος Φώτης - Μουσικός

Αλεπου+αρος(μεγεθυντικό) = μεγάλη αλέπου = πολύ έξυπνος> αλέπορος και αλλες φορές αλέπαρος
Εχει ενορχηστρώσει και εκτελέσει πολλές γνωστές καντάδες που ακουγόντουσαν μέ τήν συοδεία της ορχήστας και μαντολινάτας του:

• ΛΑΛΟΥΝ Τ' ΑΗΔΟΝΙΑ
  
• ΣΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ ΤΗ ΣΙΓΑΛΙΑ
  
• ΠΑΛΗΑ ΑΘΗΝΑ
  
• ΣΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΤΙΣ ΑΝΗΦΟΡΙΕΣ
  
• ΚΕΛΑΪΔΗΣΤΕ ΩΡΑΙΑ ΜΟΥ ΠΟΥΛΑΚΙΑ
  
• ΑΠΟΨΕ ΤΗΝ ΚΙΘΑΡΑ ΜΟΥ
  
• ΠΙΕΣ ΓΛΥΚΟ ΚΡΑΣΙ κ.α.

Παράγωγα - Σύνθετα

Αλεπότρυπα

Η φωλιά τής αλεπούς

Αλωπεκία

Λέγεται η τέλεια έλλειψη ή και η αραίωση των τριχών της κεφαλής ή και του σώματος λόγω πτώσεως και σπάνια λόγω αγενεσίας.
Αλωπεκία είχε η «Τζοκόντα» του Λεονάρντο Ντα Βίντσι .
Η ανδρογενετικού τύπου αλωπεκία είναι η γνωστή φαλάκρα.

Αλωπεκή

Σημαίνει το δέρμα (με τή γούνα) της αλεπούς (πρβλ. Αιγις, Λεοντή). Υπήρξε μια από τις Φυλές της Αττικής. Στο Κολωνάκι υπάρχει και οδός Αλωπεκής.

Βιβλιογραφία

Κλικ εδω για να δειτε την βιβλιογραφία. Οι παραπομπές αναφέρουν το βιβλίο με τον αριθμό ή τον κωδικο της βιβλιοθήκης μου και, μετα απο τήν τελεια, τον αριθμό σελίδας ή παροιμίας.